Ar- Ge ve İnovasyon (Yenilik)

1. Ar-Geve İnovasyon (Yenilik) Doç. Dr. Serhat Çakır ODTÜ

2. Ar-Ge ve İnovasyon (Yenilik) • İÇERİK: • Ar-Ge ve Yenilik-Temel Kavramlar • Ar-Ge ve Yenilik Göstergeleri • Kompozit Ar-Ge ve Yenilik Göstergeleri • Ulusal Ar-Ge ve Yenilik Sistemi Performansı • Uygulama: Kompozit Ar-Ge ve Yenilik Göstergeleri • Uluslararası Bilim Teknoloji ve Yenilik Sistemleri, Ülke Örneklerinin Türkiye ile Mukayesesi • Yenilikte Yeni Paradigma Değişiklikleri: Açık Yenilik • Uygulama: Ülke Örnekleri • Serhat Çakır • e-mail: cakir@metu.edu.tr • Tel: 2105063 (ODTÜ) • Cep: 0533 417 24 19

3. Ar-GeTemel Kavramlar

4. Ar-Ge ve Yenilikte Temel Kavramlar • İÇERİK: • Ar-Ge Temel Kavramlar • Ar-Ge Tanımı • Temel Araştırma • Uygulamalı Araştırma • Deneysel Geliştirme • Ar-Ge Türlerini Ayırt Etme Ölçütleri • Ar-Ge Dışında Tutulacak Etkinlikler • Sektörler • Bilim Teknoloji Alanları • İnsan Kaynağı

5. Araştırma ve Deneysel Geliştirme (Ar-Ge) Ar-Ge Tanımı: Araştırma ve deneysel geliştirme (Ar-Ge),insan, kültür ve toplumunbilgisinden oluşan bilgi dağarcının arttırılması ve bu dağarcığın yeniuygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmalardır.

6. Ar-Ge Türleri:

7. Temel Araştırma Temel araştırma, görünürde özel herhangi bir uygulaması veya kullanımı bulunmayan ve öncelikle olgu ve gözlemlenebilir olayların temellerineait yeni bilgiler elde etmek için yürütülen deneysel veya teorikçalışmalardır.

8. Temel Araştırma (devam) • Temelaraştırma, hipotez, teoriveyayasalarıformüleetmekve testetmekamacıylaözellikleri, yapılarıveilişkilerianalizeder. Örnek: Yerçekimi, Elektromanyetik Kuvvet • Temelaraştırmasonuçlarıgenellikle satılmaz, bilimseldergilerdeyayımlanırveyailgilenenmeslektaşlaradağıtılır. Temelaraştırmabazengüvenliknedeniyle"gizli" ilanedilebilir.

9. Temel Araştırma (devam) • Temel araştırmada biliminsanları kendi hedeflerini belirlemede kısmenözgürdür. Bu tür bir araştırma genellikle yükseköğretim sektöründe gerçekleştirilir,ancak belli bir ölçüde devlet sektöründe de yapılır. Temel araştırma, gelecekteçok sayıda uygulamanın bulunması gibi açık bir amaçla, bazı genel ilgi alanlarınayönlendirilebilir. Örnek:Lazer ışınları Charles H. Townes

10. Güdümlü Temel Araştırma Güdümlütemelaraştırma ile salt temelaraştırma arasındaki fark • Salt temelaraştırma, uzunsüreliekonomikveyasosyalfaydabeklemeksizinveyasonuçlarının pratiktekisorunlarauygulanmasıveyauygumalarındansorumluolansektörlereaktarılmasıiçinherhangibirçabaharcamaksızın, sadecebilgininilerlemesiiçingerçekleştirilir • Güdümlütemelaraştırmanın ayrı tanımlamaları, politikaoluştururken sık sık başvurulan geniş bir kavram olan "stratejik araştırma"nıntanımlanmasına yardımcıolabilir. Örneğin: Yakıtpilleriteknolojisiyleilgiliaraştırmalar Nanoteknoloji araştırmaları

11. Uygulamalı Araştırma Uygulamalı araştırma da yeni bilgi elde etme amacıyla üstlenilen özgünbir araştırmadır. Bununla birlikte, öncelikle belirli bir pratik amaçveya hedefe yöneliktir.

12. Uygulamalı Araştırma (devam) • Uygulamalı araştırma, ya temel araştırma bulgularının olası kullanımlarını ya da belirli ve önceden tanımlanmış hedeflere ulaşmanın yeni yöntemveya yollarını belirlemek için yürütülür. • Belirli sorunları çözmek amacıyla,mevcut bilgi ile eklerinin değerlendirilmesinikapsar.

13. Uygulamalı Araştırma (devam) • Özel sektöründetemel ile uygulamalı araştırma arasındaki ayrım çoğunlukla temel araştırma programının umut verici sonuçlarını araştırmak üzere yeni bir projenin oluşturulmasıyla gerçekleştirilir.

14. Uygulamalı Araştırma (devam) • Uygulamalı araştırmanın sonuçlarının öncelikle tek veya sınırlı sayıdaürün, işlem, yöntem veya sistem için geçerli olması planlanmıştır. • Uygulamalı araştırma fikirlere işlevsel bir biçim verir. Bundan elde edilen bilgi çoğunlukla patent altına alınır, ancak gizli de tutulabilir.

15. Deneysel Geliştirme • Araştırma ve/veya pratik deneyimden elde edilen mevcut bilgiden yararanarak yeni malzemeler, yeni ürünler ya da cihazlar üretmeye; yenisüreçler, sistemler ve hizmetler tesis etmeye ya da halen üretilmiş veyakurulmuş olanları önemli ölçüde geliştirmeye yönelmiş sistemli çalışmadır.

16. Deneysel Geliştirme (devam) • Sosyal bilimlerde deneysel geliştirme, araştırma sayesinde elde edilenbilgiyi, sınama ve değerlendirme amaçları için yürütülen demonstrasyon projeleride dahil, işlemsel programlara tercüme etme işlemi olarak tanımlanabilir. • Bu kategorinin beşeri bilimler için anlamı neredeyse yoktur.

17. Ar-Ge türlerini ayırt etme ölçütleri Temel, Uygulamalı Araştırma, Deneysel Geliştirme Örnekleri: • Çeşitli koşullar altında bilinen bir polimerleşme reaksiyonları sınıfının, ürünlerinveriminin, kimyasal ve fiziksel özelliklerinin incelenmesi, temel araştırmadır. Belirli fiziksel veya mekanik özelliklere sahip (ve bu sayede özellikleçok yararlı hale gelen) polimerlerin üretimiyle ilgili olarak bu reaksiyonlardanbirinin optimize edilmeye çalışılması, uygulamalı araştırmadır. Bu durumdadeneysel geliştirme, laboratuvar düzeyinde optimize edilen işlemin "ölçeğinibüyütme" ile polimerin olası üretim yöntemlerinin araştırılmasını değerlendirilmesinive bir olasılık bu polimerden elde edilen ürünleri kapsar.

18. Ar-Ge türlerini ayırt etme ölçütleri Temel, Uygulamalı Araştırma, Deneysel Geliştirme Örnekleri: • Elektron bandının yapısı hakkında bilgi edinmek üzere bir kristalin elektromanyetikradyasyonu emmesini inceleme, temel araştırmadır. Radyasyon saptamasının (duyarlılık, hız vb. gibi) belirli özelliklerini elde etmek için, bu malzemenin (örneğin sıcaklık, safsızlık, yoğunluk vb. gibi) değişik koşullar altındakielektromanyetik radyasyon emilimini incelemek, uygulamalı araştırmadır. (İgili spektral aralıktaki) mevcut radyasyon detektörlerinden daha iyilerinielde etmek için bu malzemeleri kullanarak bir cihazın hazırlanması, deneyselgeliştirmedir.

19. Ar-Ge türlerini ayırt etme ölçütleri (devam) Sosyal ve beşeri bilimler için örnekler: • İktisadi büyümede bölgesel farklılıkları belirleyen etkenlerin teorik olarakaraştırılması, temel araştırmadır; ancak devlet politikası geliştirmek amacıylagerçekleştirildiğinde bu tür araştırmalar, uygulamalı araştırmadır. Araştırma sayesinde keşfedilen kanunlara dayanan ve bölgesel eşitsizlikleri değiştirmeyiamaçlayan işlemsel modellerinin geliştirilmesi, deneysel geliştirmedir.

20. Ar-Ge türlerini ayırt etme ölçütleri (devam) Sosyal ve beşeri bilimler için örnekler: • Öğrenme yeteneğini belirleyici çevre etkenlerinin analizi, temel araştırmadır.Çevresel dezavantajları dengelemek üzere tasarlanan eğitim programlarını değerlendirmek amacıyla öğrenme yeteneğini belirleyen çevre etkenlerinianaliz etmek, uygulamalı araştırmadır. Belirli çocuk sınıfları için hangi eğitimprogramının kullanılması gerektiğini belirleme yöntemlerinin geliştirilmesi,deneysel geliştirmedir.

21. Ar-Ge türlerini ayırt etme ölçütleri (devam) Sosyal ve beşeri bilimler için örnekler:

22. Yazılım geliştirme örnekleri:

23. Ar-Ge dışında tutulacak faaliyetler Temel amaç, ürün veya süreç üzerinde ek teknik iyileştirmeler yapmakolduğunda, yapılan iş, Ar-Ge tanımı içerisinde yer alır. Diğer taraftan ürün,süreç veya yaklaşım büyük ölçüde oluşturulmuşsa ve amaç, pazarın gelişmesini sağlamak, yeniden üretim planlaması yapmak veya birüretim veya kontrol sisteminin sorunsuz çalışmasını sağlamak ise, buiş Ar-Ge kapsamına girmez. • Eğitim ve öğretim • İlgili diğer bilimsel ve teknolojik etkinlikler • Diğer sınai faaliyetler • Yönetim ve diğer destek etkinlikleri

24. Eğitim ve Öğretim • Orta öğretim sonrası veya yüksekokul düzeyindeki tüm özel kurumlarve üniversiteler bünyesinde yer alan doğal bilimler, mühendislik, tıp, tarım,sosyal ve beşeri bilimler personelinin tüm eğitim ve öğretim çalışmaları bukasamın dışında tutulmalıdır. Ancak, üniversitelerde doktora seviyesindekiöğrenciler tarafından gerçekleştirilen araştırmalar, mümkün olduğunca Ar-Ge'ninbir parçası olarak hesaba katılmalıdır

25. İlgili diğer bilimsel ve teknolojik etkinlikler Aşağıdaki faaliyetler, sadece veya öncelikle bir Ar-Ge projesiamaçlarına yönelik olarak gerçekleştirildikleri durumlar haricinde, Ar-Ge kapsamının dışında tutulmalıdır: - Bilimsel ve Teknik Personel - Bibliyografik hizmetler. - Patent hizmetleri - Bilimsel ve teknik bilgi, yardımve danışmanlık hizmetleri - Bilimsel konferanslar – Toplama – Kodlama – Kaydetme – Sınıflandırma – Yayma – Çevirme – Analizetme – Değerlendirme Tarafından gerçekleştirilen

26. İlgili diğer bilimsel ve teknolojik etkinlikler (devam) Genel amaçlar doğrultusunda veri toplama: Genel amaçlar doğrultusunda veri toplama işlemi, genel kamusal yararveya kayıt altına almak için sadece devletin kaynaklarının bulunduğu doğal biyolojikveya sosyal olguların kaydedilmesi amacıyla genellikle devlet kuruluşları tarafından üstlenilir. Bunun örnekleri, rutin topografik haritalama, rutin jeolojik,hidrolojik, okyanus-bilimsel ve meteorolojik taramalar, astronomik gözlemlerdir.

27. İlgili diğer bilimsel ve teknolojik etkinlikler (devam) Genel amaçlar doğrultusunda veri toplama: Tamamen veya öncelikli olarak Ar-Ge işleminin bir parçası olarak toplananveriler, Ar-Ge kapsamı içerisinde yer almaktadır (ör. bir nükleer reaktördekiparçacıkların yolları ve özellikleri ile ilgili veriler). Aynı mantık, verilerin işlenmesive yorumlanmasında da uygulanır. Ancak, diğer veya genel amaçlar doğrultusundatoplanan veriler, örneğin işsizliğin üç aylık seriler halinde örneklenmesi gibi,araştırma amaçları doğrultusunda gerçekleştirilmiş dahi olsalar Ar-Geçalışmalarının dışında tutulmalıdır. Piyasa taramaları da ayrıca kapsam dışındatutulmalıdır.

28. İlgili diğer bilimsel ve teknolojik etkinlikler (devam) • Test ve standardizasyon • Fizibilite (yapılabilirlik) çalışmaları • Uzmanlaşmış sağlık hizmetleri • Patent ve lisans çalışmaları • Politikalarla ilişkili araştırmalar • Rutin yazılım geliştirme

29. Diğer Sınayi Etkinlikler Diğer yenilik faaliyetleri Yeni veya geliştirilmiş ürünlerinveya hizmetlerin uygulanması ve yeni veya geliştirilmiş süreçlerin ticarianlamda kullanılması için gerekli olan, Ar-Ge dışındaki bilimsel, teknik, ticari vefinansal adımlar Üretim ve üretimle ilgili teknik faaliyetler Bu, ticari teşebbüs sektöründeki ve geniş anlamda ekonomideki çeşitliortak teknik hizmetleri ve ürün ve hizmetlerin sınai ön üretimi, üretimi vedağıtımı ile birlikte piyasa araştırması gibi sosyal bilim dallarını kullanan ortakfaaliyetleri içerir.

30. Yönetim ve diğer destek etkinlikleri • Sadece Ar-Ge'yi finanse eden faaliyetler • Dolaylı destekleyici faaliyetler

31. Özel Durumlar: Prototipler: Birprototip, yeniürünveyasürecintümtekniközellikleriniveperformansını içeren orijinal bir modeldir.Prototiplerintasarmı, üretimive testedilmesifaaliyetlerinormaldeAr-Gekapsamınagirer. Birprototipinbirdenfazlakopyasının oluşturulması, Ar-Gepersonelitarafındanüstlenilmişdahiolsa, Ar-Ge'nin bir parçası değildir.

32. Özel Durumlar: Pilot tesisler: Bir pilot tesisinoluşturulmasıveişletilmesi, temelamacıdeneyimkazanmakve aşağıdakilerdekullanılmaküzeremühendislikverilerininvediğerverilerintoplanmasıolduğu süreceAr-Ge’ninbirparçasıolarakkabuledilir: – Hipotezlerin değerlendirilmesi. – Yeniürünformüllerininoluşturulması. – Yenibitmişürünözelliklerininoluşturulması. – Yenibirsüreçiçingerekliözelekipmanve yapıların tasarlanması. – Süreçleilgiliolarakişletimtalimatveya kılavuzlarının hazırlanması.

33. Özel Durumlar: Deneme üretimi: Bir prototip yeterince test edildikten ve gerekli değişiklikleryapıldıktan sonra üretimi başlatma süreci başlayabilir. Tamölçekli üretim ilebağlantılıdır; ürün veya süreçdeğişkliğinden veya personelin yeni teknikler veyayeni makinelerin kullanımı ile ilgili olarak yeniden eğitilmesinden oluşabilir. Dahafazla tasarım ve mühendislikçalışmasının yapılmasını gerektirmediği müddetçeana görev ürün konusunda yenilikler yapmak değil, üretim sürecini başlatmakolduğundan, üretimi başlatma sürecinin başlaması Ar-Ge olarak kabul edilmemelidir. Bir seri üretim serisinin deneme üretimlerinin ilk öğeleri,serbest bir şekildeböyle tanımlansalar bile, Ar-Ge prototipleri olarak kabul edilmemelidir.

34. Özel Durumlar: Sorun giderme: Sorun giderme bazen daha fazla Ar-Ge'ye gereksinim duyulduğunu gösterir,ancak daha çok ekipman veya işlemlerdeki hataların saptanmasını içerir vestandart ekipman ve süreçlerde küçük değişikliklerin yapılmasını sağlar. Bu nedenleAr-Ge’ye dahil edilmemelidir. Geri bildirim Ar-Ge’si: Yeni bir ürün veya süreç üretim birimlerine havale edildiğinde, bazıları daha fazla Ar-Ge gerektiren teknik sorunlar yine de söz konusu olacaktır. Bu tür"geri bildirim" kaynaklı çalışmalar Ar-Ge’ye dahil edilmelidir.

35. Özel Durumlar: Sınai tasarım: Sınai alandaki tasarım çalışmalarının büyük bir kısmı, üretim işlemi içinkullanılmaktadır ve bu nedenle Ar-Ge olarak sınıflandırılmaz. Ancak tasarımçalışmasının Ar-Ge olarak kabul edilebilecek bazı unsurları vardır. Bunlar, yenisüreç ve ürünlerin tasarlanması, geliştirilmesi ve üretilmesi için gerekli usulleri,teknik özellikleri ve işlem özelliklerini tanımlamayı hedefleyen planlar ve çizimlerikapsar.

36. Özel Durumlar: Üretim takımlarının hazırlanması ve endüstri mühendisliği: Çoğu durumda, herhangi bir projenin üretim takımlarının hazırlanması veya endüstri mühendisliği aşamaları, üretim işleminin bir parçası kabul edilir. Üretim takımlarının hazırlanması ile ilgili olarak üç aşamadan söz edilebilir: – (Ar-Ge çalışmalarından elde edilen bileşenlerin kullanılması da dahil) bileşenlerin ilk kez kullanılması. – Seri üretim için ekipmanların ilk üretim takımlarının hazırlanması. – Seri üretime başlanmasıyla ilgili ekipmanın kurulması. Ancak üretim takımlarının hazırlanması süreci, üretim makine ve araçlarının geliştirilmesi, üretim ve kalite kontrol usullerinde değişikliklerinyapılması veya yeni yöntem ve standartların geliştirilmesi gibi daha fazla Ar-Geçalışmasına neden olduğunda, bu faaliyetler Ar-Ge kabul edilir. Üretim takımlarının hazırlanması aşamasından kaynaklanan "geribildirim“Ar-Ge’si, Ar-Ge olarak tanımlanmalıdır.

37. Özel Durumlar: YAZILIM Ar-Ge olanlar: • Teorik bilgisayar bilimleri alanında yeni teoremler ve algoritmalar geliştirenAr-Ge çalışmaları. • İşletim sistemleri, programlama dilleri, veri yönetimi, iletişim yazılımları veyazılım geliştirme araçları düzeyinde bilgi teknolojisinin geliştirilmesi. • Internet teknolojisinin geliştirilmesi. • Yazılımların tasarımı, geliştirilmesi, kurulumu veya korunması ile ilgili araştırmalar. • Bilginin yakalanması, iletilmesi, depolanması, geri alınması, manipüle edilmesiveya gösterilmesi anlamında jenerik (doğurgan) yaklaşımlarda ilerlemelersağlayan yazılım geliştirme çalışmaları. • Bir yazılım programı veya sistemi geliştirmek için gerekli olan teknoloji bilgisindekiboşlukları doldurmayı amaçlayan deneysel geliştirme çalışmaları. • Bilgisayar alanının uzmanlaşılmış dallarındaki yazılım araçları veya teknolojileri üzerinde gerçekleştirilen Ar-Ge (resim işleme, coğrafi veri sunumu, karaktertanımlaması, yapay zeka ve diğer alanlar).

38. Özel Durumlar: YAZILIM Ar-Ge olmayanlar: • Bilinen yöntemleri ve mevcut yazılım araçları kullanılarak ticari uygulamayazılımları ve bilgi sistemleri geliştirilmesi. • Mevcut sistemler için destek. • Bilgisayar dillerinin dönüştürülmesi ve/veya tercüme edilmesi. • Uygulama programlarına kullanıcı işlevselliğinin eklenmesi. • Sistemlerin hatalardan arındırılması. • Mevcut yazılımın uyarlanması. • Kullanıcı dokümantasyonunun hazırlanması.

41. Ar-Ge'yi ilgili bilimsel, teknolojik ve sınai faaliyetlerdenayırmak için ek ölçütler

42. Ar-Ge'yi ilgili bilimsel, teknolojik ve sınai faaliyetlerdenayırmak için ek ölçütler

43. Sektörler: • Özel Sektör • Kamu Sektörü • Yükseköğretim • Sivil Toplum Kuruluşları • Yurtdışı

44. Özel Sektör: • Birincil faaliyeti, üretilen ürün ve hizmetlerin ekonomik açıdan kaydadeğer bir fiyatla satılması için pazarlama yapmak olan tüm firmalar,kuruluşlar ve kurumlar. • Bunlara hizmet eden kâr amacı gütmeyen özel kurumlar.

45. Kamu Sektörü • Toplumun durumunu ve ekonomik ve sosyal politikalarını yönetenlerlebirlikte, başka türlü uygun bir şekilde veya ekonomik olaraksağlanamayan ortak hizmetleri sağlayan, ancak topluma normal şartlarda satış yapmayan yükseköğretim dışındaki tüm bölümler, ofislerve diğer daireler. (Kamu ticari teşebbüsleri, özel sektöredahildir.) • Esasen devlet tarafından kontrol ve finanse edilen, ancak yükseköğretim sektörü tarafından yönetilmeyen KAGK’lar.

46. Ar-Ge Birimlerinin Saptanması Yüksek öğretimmi? Kurum Hayır Evet Çıktılarını ekonomik ücret karşılığında satıyormu? Yüksek Öğretim Evet Hayır Özel Sektör İdaresi ve fonlama yapan ticari kuruluş yurt içindemi? Evet Özel Sektör Hayır Devlet tarafından kontrol ediliyor ve fonlanıyormu? Evet Yüksek öğretim tarafındanmı kontrol ediliyor? Hayır Hayır Evet Yüksek Öğretim Devlet 1

47. Ar-Ge Birimlerinin Saptanması 1 İdaresivebüyükölçüdefonlaması, hanehalkına hizmetedenözelkâramacıgütmeyenkurumlartarafından mı yapılıyor? Evet Yüksek öğretim tarafındanmı idareediliyor? Hayır Hayır Evet Yüksek Öğretim Özel kar amacı gütmeyen? Finansvekontrolün eşleşmediğisorunlubirimler Birim aşağıdakilerdenhangisitarafındanfinanseediliyor? Yüksek Öğretim? Özel Sektör? Devlet? Evet Evet Evet Yüksek Öğretim Özel Sektör Devlet

48. Bilim Teknoloji Alanları: 1. DOĞA BİLİMLERİ 1.1. Matematik ve bilgisayar bilimleri [matematik ve diğer ilişkili alanlar: Bilgisayar bilimleri veilişkili konular (sadece yazılım geliştirmesi; donanım geliştirmesi mühendislik alanları altındasınıflandırılmalıdır)] 1.2. Fiziki bilimler (astronomi ve uzay bilimleri, fizik, diğer ilişkili konular) 1.3. Kimya bilimleri (kimya, diğer ilişkili konular) 1.4. Dünya ve ilişkili çevre bilimleri (jeoloji, jeofizik, mineraloji, fiziki coğrafya ve diğer jeobilimler,meteoroloji ve diğer iklimsel araştırmalar, deniz bilimleri, volkanoloji, palaekoloji, diğerilişkili bilimler dahil diğer atmosferik bilimler) 1.5. Biyoloji bilimleri (klinik ve veterinerlik bilimleri hariç, biyoloji, botanik, bakteriyoloji, mikrobiyoloji, zooloji, entomoloji, genetik, biyokimya, biyofizik ve diğer ilişkili bilimler)

49. Bilim Teknoloji Alanları 2. MÜHENDİSLİK VE TEKNOLOJİ 2.1. İnşaat mühendisliği (mimari mühendislik, inşaat bilimleri ve mühendisliği, inşaat mühendisliği, şehir ve yapı mühendisliği ve diğer ilişkili konular) 2.2. Elektrik mühendisliği, elektronik [elektrik mühendisliği, elektronik, haberleşme mühendisliğive sistemleri, bilgisayar mühendisliği (sadece donanım) ve diğer ilişkili konular] 2.3. Diğer mühendislik bilimleri (örneğin kimya, havacılık ve uzay, mekanik, metalurji ve malzememühendisliği ve bunların uzmanlaşmış alt bölümleri, orman ürünleri, jeodezi, sınai kimya vb.gibi uygulamalı bilimler, gıda üretimi bilim ve teknolojisi, bilim dalları arası alanların uzmanlaşmış teknolojileri,örn. sistem analizi, metalurji, madencilik, tekstil teknolojisi ve diğer ilişkili konular)

50. Bilim Teknoloji Alanları 3. TIBBİ BiLİMLER 3.1. Temel tIp (anatomi, sitoloji, fizyoloji, genetik, eczacIlık, farmakoloji, toksikoloji, immünolojive immünohematoloji, klinik kimya, klinik mikrobiyoloji, patoloji) 3.2. Klinik tıp (anestezi, pediatri, obstetri ve jinekoloji, dahiliye, cerrahi, diş hekimliği, nöroloji,psikiyatri, radyoloji, terapi, otorinolarongoloji, oftalmoloji) 3.3. Sağlık bilimleri (kamu sağlık hizmetleri, sosyal tıp, hijyen, hemşirelik, epidemoloji) 4. TARIMSAL BİLİMLER 4.1. Tarım, ormancılık, balıkçılık ve ilişkili bilimler (ziraat, hayvancılık, balıkçılık, ormancılık,bahçecilik ve diğer ilişkili konular) 4.2. Veterinerlik