Teoria i filozofia prawa

1. Teoria i filozofia prawa mgr Martyna Stępień martyna.stepien@uwr.edu.pl Pok. 305 A

2. Prawoznawstwo • W znaczeniu wąskim: NAUKI PRAWNE W znaczeniu szerokim: wszelkie „znawstwo prawa” – czyli: NAUKI PRAWNE + PRAKTYKA PRAWNICZA *Praktyka prawnicza jako praktyczne umiejętności prawnicze, związane z argumentacją i negocjowaniem rozstrzygnięć.

3. Nauki prawne • usystematyzowana metodologicznie refleksja o prawie. W obrębie nauk prawnych wyróżnia się: • nauki historyczno-prawne, • szczegółowe nauki prawne, • ogólną naukę o prawie (teoria i filozofia prawa). + NAUKI POMOCNICZE

4. Problematyka badawcza (katalog zagadnień) prawoznawstwa ss: • Problematyka dogmatycznoprawna -centralne pole badawcze • Problematyka socjotechniczna • Problematyka teoretyczna (analityczna teoria prawa i empiryczna teoria prawa) • Problematyka metodologiczna - nadbudowana nad pozostałymi dziedzinami

5. Modele prawoznawstwa - wyróżniane ze względu na stosunek do problematyki dogmatycznej: • model tradycyjnydogmatyczny, • model nowoczesny dogmatyczny, • model antydogmatyczny, • model integracyjny. (J. Wróblewski)

6. Model tradycyjny dogmatyczny • uzasadniany tradycyjnym pozytywizmem, • prawo powinno być wyłącznie wytworem prawodawcy (jedyny podmiot legitymowany do kształtowania praw i obowiązków obywateli), • prawnicy jako odtwórcy i egzegeci woli prawodawcy, • ograniczenie prawoznawstwa do tradycyjnie pojmowanej dogmatyki prawa.

7. Model nowoczesny dogmatyczny • wynik odrzucenia „naiwnego realizmu” – wczesny pozytywizm, • prawodawca oddzielony od organów władzy politycznej, • prawo jako zjawisko wyłącznie normatywne (wymaga analitycznej metody badawczej), • prawnik dokonuje ostatecznego rozstrzygnięcia spośród zbioru akceptowalnych z punktu widzenia prawa decyzji.

8. Model antydogmatyczny • związany z realizmem prawniczym, • prawo wyłącznie jako zjawisko społeczne, • sceptycyzm norm, • opisowe ujęcie procesu wykładni, • swoboda interpretacyjna prawnika.

9. Model integracyjny • następstwo polemiki pomiędzy modelami nowoczesnym i antydogmatycznym, • prawo jako zjawisko normatywne (jako element świata społecznego), • akceptacja opisowych teorii wykładni, • postulat uzasadnienia decyzji interpretacyjnych w prawniczy sposób,

10. Dlaczego model INTEGRACYJNY? rehabilitacja tradycyjnej problematyki dogmatycznej + pogłębiona refleksja nad prawem jako zjawiskiem społecznym

11. Prawoznawstwo jako: • dyscyplina naukowa – ma służyć organizacji życia naukowego (badań naukowych); • dyscyplina dydaktyczna – ma służyć organizacji procesu dydaktycznego/nauczania.

12. Teoria prawa • Najbardziej popularne ujęcie: - teoria prawa jako przeciwieństwo szczegółowych dogmatyk prawniczych, - nadbudowana nad nimi teoretyczna analiza i synteza w badaniach nad prawem (nad prawem w ogóle).

13. W takim ujęciu: TEORIA PRAWA nie ma funkcji krytycznej, lecz funkcje: • analizującą i • systematyzującą prawo takim, jakie ono jest (a nie takim, jakim być powinno).

14. Teoria prawa dzieli się na: • ANALITYCZNĄ teorię prawa, i • EMPIRYCZNĄ teorię prawa.

15. ANALITYCZNA teoria prawa • podejście badawcze wykorzystywane w obrębie prawoznawstwa: • przedmiotem refleksji badawczej jest język prawny i język prawniczy, • prawo sprowadzone do wymiaru językowego.

16. ANALITYCZNA teoria prawa • kształt językowy norm postępowania, • prawidłowy kształt przepisówprawnych, • relacje normatywne w obrębie systemu prawa, • egzegezatekstu prawnego, • jasność izrozumiałość prawa (teksty prawne jako media komunikujące wiedzę o prawie).

17. EMPIRYCZNA teoria prawa • model uprawiania ogólnej nauki o prawie ukształtowany pod wpływem naturalistycznej inspiracji w prawoznawstwie, • teoria takiego rodzaju ma odpowiadać metodologicznym postulatom formułowanym wobec teorii naukowej na gruncie pozytywistycznie zorientowanej metodologii nauk empirycznych.

18. Filozofia prawa • najstarsza forma ogólnej nauki o prawie, • początkowo część filozofii, obecnie część nauk prawniczych, • funkcja krytyczna.

19. Filozofia prawa • Czym jest prawo? • Relacje prawa z innymi systemami normatywnymi • Jakim wartościom prawo ma służyć? • Jakie prawo powinno być z punktu widzenia założonego ideału?

20. Prawo I ujęcie: zbiór norm prawnych (generalnych i abstrakcyjnych, ustanowionych przez suwerena, wyrażających skierowane do adresata nakazy albo zakazy, zagrożone użyciem przymusu), czyli ustanowione przez człowieka prawo pozytywne. J. Austin

21. Prawo II ujęcie: fenomen językowy (konieczne jest poznanie zewnętrzne – normy prawnej, oraz wewnętrzny punkt widzenia – postawa krytyczno-refleksyjna, aby poznać znaczenie prawa). H. L. A. Hart

22. Prawo III ujęcie: reguły (zbiór norm prawnych), ale też pewne standardy (zasady – principles i „cele” – policies) + aspekty moralne R. Dworkin

23. Prawo IV ujęcie: jako przedmiot i rodzaj emocji - ma 2 elementy składowe: • przeżycie obowiązku, • przeżycie uprawnienia. L. Petrażycki

24. Prawo V ujęcie: fakt społeczny (jako określone zachowania i postawy ludzi). Realizm prawniczy (amerykański i skandynawski)

25. Czysta teoria prawa • prawo jako system norm, • oddzielenie prawa od faktu (rzeczywistości), • prawo jest powinnością. H. Kelsen

26. System prawa – definicja ogólna Zbiór norm generalnych i abstrakcyjnych: • uporządkowanych i wzajemnie ze sobą powiązanych, • wysłowionych w tekstach aktów prawotwórczych, • nieuchylonych odpowiednim aktem derogacji, i • obowiązujących na określonym terytorium w określonych przedziałach czasowych.

27. System prawa • obejmuje też normy generalne i abstrakcyjne niewyrażone wprost w tekstach aktów normatywnych (normy uznawane za logiczną, instrumentalną i aksjologiczną konsekwencję norm w tych tekstach wysłowionych); • nie obejmuje norm wprost wyrażonych w tekście, które dotknięte są wadą sprzeczności.

28. Więzi łączące normy w systemie prawa: • POZIOME (statyczne, treściowe); • PIONOWE (dynamiczne, hierarchiczne, kompetencyjne). Więzi służą uporządkowaniu norm.

29. Rodzaje systemów prawa: • System konkretny: - na danym terytorium, - w określonym momencie czasowym, - zmienność norm, - niezależność od doktryny. • System prawny – typ: - wzorzec zawierający w sobie kilka systemów konkretnych, - grupa systemów prawa obowiązujących w określonym miejscu i czasie (cechy wspólne).

30. Systemy prawne - typy:

31. Klasyfikacje systemów prawa: • System pionowy, • System poziomy. • System autopojetyczny, • System allopojetyczny. • System prawa powszechnego, • System wewnętrzny.

32. System prawny powinien być: • niesprzeczny – brak kolizji między normami; i • zupełny – brak luk w prawie.

33. Rodzaje luk: • Luka aksjologiczna; • Luka logiczna; • Luka tetyczna.

34. 1. Luka aksjologiczna (pozorna, subiektywna) • ujawnia się w wyniku porównania systemu obowiązującego z systememidealnym: • system nie zawiera pewnych elementów, które zawierać powinien; • system zawiera regulację, którą należałoby uchylić bądź zmienić; lub • system zawiera regulacje prawne, ale sformułowane zbyt luźno (zbyt duża swoboda pozostawiona organom).

35. II. Luka logiczna • współobowiązujące i sprzeczne ze sobą regulacje znoszą się nawzajem, pozostawiając po sobie w systemie puste miejsce. • Obecnie: termin używany wobec rozmaitych form kolizji usuwanych za pomocą tzw. reguł kolizyjnych.

36. III. Luka tetyczna(konstrukcyjna, rzeczywista, obiektywna) • następstwo niedokończenia procesu legislacyjnego, • stwierdza się to na podstawie zobiektywizowanych kryteriów. *LUKA SWOISTA

37. Sposoby zapełniania luk: • poprzez działania legislacyjne, lub • typ wnioskowania analogia iuris i legis.

38. Typy kolizji: • O charakterze logicznym: • Sprzeczność; • Przeciwieństwo, • O charakterze prakseologicznym: • Radykalne; • Umiarkowane, • O charakterze aksjologicznym.

39. Sposoby usuwania kolizji między normami: • derogacja, • właściwa wykładnia, • reguły kolizyjne.

40. Reguły kolizyjne: I stopnia – są 3: • Hierarchiczna reguła kolizyjna Lex superior derogat legi inferiori • Temporalna (chronologiczna) reguła kolizyjna Lex posterior derogat legi priori • Merytoryczna (zakresowa) reguła kolizyjna Lex specialis derogat legi generali

41. Reguły kolizyjne II stopnia – metareguły: • Lex posteriorinferior non derogat legi priori superiori, • Lex specialisinferior non derogat legi generalisuperiori.

42. Dziękuję za uwagę!