Psychosociale effecten van vrijheidsberoving

1. Psychosociale effecten van vrijheidsberoving Sonja Snacken (VUB) Slotdebat BZN gevangenisactie Brussel, 16 februari 2012

2. Effecten tijdens detentie - Gedetineerden - Familie

3. 1) Schok van de opsluiting • Verlies van sociale rollen en identiteit • Goffman (1961): “role dispossession, mortification of self” • Rowe (2011): “spoiled identity”, “generic criminal” • Verlies van controle, “leven”, autonomie, identiteit en relaties met familie/vrienden • Harvey (2005) • “Institutionele onzekerheid” • Chantraine (2004)

4. 1) Schok van de opsluiting • Gevolgen: • Zelfmoord en -verwonding • HM Prison Service (2004): ¼ zelfmoorden eerste week, ½ eerste maand • Psychisch lijden (“psychological distress”) • Zelfs na 3 dagen (Harvey, 2005; Chantraine, 2004) • Depressie • Na enkele weken: 50% milde depressie, 8% zwaar depressief(Zamble & Porporino, 1988) • Individuele verschillen, sociale ondersteuning!

5. 2) Korte detentie • Experiment Zimbardo (1973): 6 dagen • Neurotische complicaties: angst, depressie, psychosomatische reacties • Somatisering (Goethals, 1980) • Verlies aantal en kwaliteit sociale en familiale relaties (Holt & Miller, 1972) • Angst voor verlies identiteit (Rowe, 2011) • Stigmatisering in familie en buurt (Moerings, 1978)

6. 3) Lange gevangenisstraffen • Prisonisering • Deprivatie / Importatie (Thomas 1978) • Institutionalisering • Duur van de detentie, structurele machteloosheid, dwingende macht personeel, verwachtingen na invrijheidstelling (Thomas, 1978; Irwin & Owen, 2005) • Zelfmoord, mentale breakdowns, angst • Cohen & Taylor, 1981; Liebling, 2007 • Verlies sociale en familiale relaties, afhaken (7j) • Factoren: Individuele, structurele, situationele, omgeving, samenleving (Haney, 2005)

7. 4) Lange gevangenisstraffen • Trauma’s / PTSD: Europees onderzoek (Dudeck e.a. 2011): 11 landen, straffen > 5 jaar, self report • België (VUB) • Socio-demografisch: • Alleen: 44% • Gehuwd: 22% • Relatie: 17% • Kinderen: 56% ! (Gevolgen voor partners en kinderen!)

8. 4) Lange gevangenisstraffen • Trauma’s: • Ernstig ongeluk, brand, explosie: 43% (49%) • Slachtofferschap: 74% • Geweld (familie): 24% Geweld (niet familie): 38% • Seksueel geweld (familie): 7% Seksueel geweld (niet familie): 5% • Vrijheidsberoving: 62% ! (48%) • Gemiddeld 3 trauma’s per gedetineerde • 6 X algemene bevolking • Meer dan forensische psychiatrie/korte straffen (D) • PTSD: 7% (14%) • Psychologische symptomen die (subjectief) behandeling vergen: 69% (67%) • Depressie, zelfmoordpogingen (30%)

9. 5) Detentie en identiteit • Intern stigma “gedetineerde” en “crimineel” = mortificatie van sociale, publieke persoon + interne, private zelf • Rowe (2011) • Verlies van status “volwassene” • Individuele keuze = essentieel voor identiteit (Bosworth 1999) • “Institutioneel geweld” (VUB-ULB 2000, Snacken 2005) • “Identiteit” (Liebling 2011): • Moral performance: respect, menselijkheid, rechtvaardigheid, orde, veiligheid, relaties personeel – gedetineerden (NICC) • Afwezigheid: schade aan identiteit, zelfmoord, drugs, agressie • “Nieuwe publieke identiteit”: risk assessments, CBT (VI) • Van fysieke naar psychologische macht (Crewe, 2011)

10. 6) Gevolgen familie • Partner: • Financieel, emotioneel, sociale isolatie, stigma, opvoeding kinderen • Verbreken relatie • Kinderen: • Depressie, agressie, regressie, terugtrekking, vastklampend gedrag, slaapproblemen, eetstoornissen, weglopen, spijbelen, slechte schoolresultaten • “Verborgen slachtoffers” (Murray, 2005; Codd, 2008)

11. Effecten na detentie-Gedetineerden-Familie- Samenleving

12. 3 stadia (Cobden & Stewart, 1984) • “Doing your time” • Aanpassing aan gevangenisleven • “Making the change” • Voorbereiding IVS, psychologische beschermingsmechanismen detentie opgeven • “Hitting the street” • Nieuw leven buiten • Telkens grote aanpassing • Te grote verschillen: teveel 1, problemen 2 + 3 • Dilemma’s

13. “Desistance” • Proces; “career criminals”; leeftijd • Tewerkstelling • Structuur tijd, inkomen, relaties, zelfbeeld, legitieme identiteit, zelfrespect, ambities en doelen • Familie • Structuur tijd, legitieme identiteit, zelfrespect, emotionele ondersteuning, tewerkstelling • Individueel kapitaal • Vaardigheden, kennis • Sociaal kapitaal • Sociale relaties, netwerken, vertrouwen, engagement in samenleving, middelen om belangen te bereiken • “Generativity” • Opnemen verantwoordelijkheid voor volgende generaties • Conclusie: gevangenis maakt dit alles juist moeilijker

14. Oplossingen? • Beperken detentieschade (Basiswet art. 6 §1) • Minder detentie • Kortere detentie • Regimes: sociale rollen, identiteit • Normalisering: individueel - collectief • Autonomie, eigen keuzes, zingeving • Bezoek, contacten buitenwereld • Tewerkstelling, activiteiten: aanbod ! (evaluaties) • Classificatie dichtbij sociale/familiale netwerken (VI!) • Respect, menselijkheid, rechtvaardigheid, relaties personeel: belang PBs, kleinere gevangenissen, open deur regime • Voorbereiding terugkeer: individueel detentieplan, eigen inbreng en participatie (Basiswet art. 9 §3)