POLİTİKA OLUŞTURMA, PLANLAMA VE BÜTÇE İLİŞKİSİ: BÜTÇENİN PARLAMENTO SÜRECİ

1. POLİTİKA OLUŞTURMA, PLANLAMA VE BÜTÇE İLİŞKİSİ: BÜTÇENİN PARLAMENTO SÜRECİ Mustafa BİÇER E-mail: mustafabicer@tbmm.gov.tr

2. Politika Oluşturma Süreci: Parlamentonun Rolü ve Maliye Politikası • Kamu Politikalarının Planlama, Programlama ve Bütçeleme İlişkisi: • Kamu politikalarına kaynak tahsis süreci planlama, programlama ve bütçeleme aşamalarından oluşur. • Kaynak dağılımı, vatandaşlar, siyasetçiler, bürokratlar ve diğer aktörlerin karşılıklı etkileşim içinde oldukları bütçe sistemi içinde yapılır. • Bütçe, kamu politikalarını karara dönüştürecek siyasal erki elinde bulunduran seçilmişler ile bunlara yönetme erkini kullanma yetkisi veren vatandaş arasındaki asil–vekil olarak tanımlanan ilişkileri somutlaştıran bir mekanizmanıdır. Türkiye Büyük Millet Meclisi

3. İktisat Politikası ve Maliye Politikası: Temel Farklılık • İktisat politikasında esas olarak kararlar piyasa tarafından belirlenirken, • Maliye politikasında belirleyici olan siyasi karar alma süreci • - Kim kamu harcamalarını finanse edecek? • Kamu harcamaları hangi toplumsal ihtiyaçları öncelikle karşılayacak. Kamu harcamaları nerelere gidecek? Kim bundan fayda görecek? • Kollektif açmaz (collective dilemma) ve kamu müdahalesi sorunu • Birey için rasyonel olan tercihlerin toplumsal olarak optimal olmayan sonuçlar yaratması ve sonuçta kamusal hizmetin eksik üretilmesi • - Maliye politikası, bütçe süreci ve bir dizi asil vekil ilişkisi • - Bütçe hakkı… Türkiye Büyük Millet Meclisi

4. Türkiye Büyük Millet Meclisi

5. Kamusal karar alma süreci: Politika Oluşturma, Planlama ve Bütçeleme Siyasi sorumluğun etkin bir şekilde yerine getirilmesi: - Toplumsal tercihlere ve ihtiyaca göre politika oluşturulması; toplumsal talebin alınması ve parlamentonun etkinliği - Oluşturulan politikaların öncelikler ve kısıtlar çerçevesinde planlara (programlara) yansıtılması; plan ve programların üzerinde parlamentonun denetimi - Planlanan hizmet programlarının bütçeler ile yaşama geçirilmesi; parlamentonun kaynak tahsisi - Stratejik önceliklere göre dağıtılan kaynakların etkin kullanımının parlamento tarafından izlemesi Temel sorun bu aşamalar arasında ki ilişkinin ne düzeyde kurulabildiği (!) Türkiye Büyük Millet Meclisi

6. Asil Vekil İlişkisi (Principal/Agent) Türkiye Büyük Millet Meclisi

7. Türkiye Büyük Millet Meclisi

8. Türkiye’de Bütçe Sürecinin Yasal Çerçevesi • Türkiye Cumhuriyeti Anayasası • Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (Kanun No: 5018) • Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (Kanun No: 4749) • Sayıştay Kanunu • Yıllık Bütçe Kanunları ve Diğer Mali Düzenlemeler Türkiye Büyük Millet Meclisi

9. Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Sistemi-I Kamu Hizmetleri; 1. Merkezi Yönetim Bütçesi • Genel Bütçe • Özel Bütçe • Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Bütçesi 2. Sosyal Güvenlik Kuruluşlarının Bütçeleri 3. Mahalli İdare Bütçeleri aracılığıyla yürütülür. Türkiye Büyük Millet Meclisi

10. Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Sistemi-IIBütçe Süreci • Bütçenin Hazırlanmasında; • Maliye Bakanlığı • Kalkınma Bakanlığı • Hazine Müsteşarlığı • İlgili Diğer Kamu Kuruluşları • Bütçenin Kabulünde; • Parlamento • Cumhurbaşkanlığı • Bütçenin Uygulanmasında ve Muhasebeleştirilmesinde; • Maliye Bakanlığı • İlgili Kurum ve Kuruluşlar • Bütçenin Denetlenmesinde; • İç denetimde kurum iç denetçileri • Dış denetimde Sayıştay (TBMM adına) rol oynar. Türkiye Büyük Millet Meclisi

11. Merkezi Kontrol Kurumları • Bütçe politikalarını tasarlayan kurumlar-Kaynak tahsisi kararlarının alımında “beyin-kalp “ rolü oynarlar • Maliye Bakanlığı • Kalkınma Bakanlığı • Hazine • YÜKSEK PLANLAMA KURULU YPK • Teknik Kararların siyasi önceliklerle bağdaştırılması • Filtre edici pozisyon

12. Bütçenin hazırlanması görev ve sorumluluklar Gider Bütçesi (Ödenekleştirme-yasal) - Harcamacı kuruluşlar Cari Bütçe – Maliye Bakanlığı için Yatırım bütçesi Kalkınma Bakanlığı için Bitmeyen kavga Gelir Bütçesi (Tahmin) - Maliye Bakanlığı, Genel Bütçe (5018/17, 36) Önceki Yıl usulu Ortalama artış usulü Doğrudan takdir vs vs Diğer; Özel Bütçe, Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar(5018/17) Bütçenin finansmanı (finansman bütçe dışı bir olaydır) - Hazine Türkiye Büyük Millet Meclisi

13. Bütçesel Kuruluşlar-Kamu İdareleri • 1050 dışındaki oluşumlar ( 5018 sayılı Kanun Öncesi) • - Döner Sermayeli Kuruluşlar • - Fonlar • Özerk Bütçeli Kurumlar (TÜBİTAK ,TODAİE vb) • BÜTÇE GENELLİĞİ VE BİRLİĞİ İLKESİNDEN SAPMALAR Türkiye Büyük Millet Meclisi

14. BütçeselKuruluşlar • 5018 Sistemi (I,II,III sayılı cetveller) (197 adet kurum) • - Genel Bütçe (47 adet) – 1050 ile aynı felsefe + bazı katma bütçeler artık genel bütçe (TCK,DSİ) • - Özel Bütçe- gelir tahsisi, özel kanuni yetkiler, • - Üniversiteler (103) • - Diğer(Adli Tıp,GAP,TODAIE,TÜBA,Opera - bale, MPM, KOSGEB,ve toplam 39 adet) • -Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar (8 adet) Türkiye Büyük Millet Meclisi

16. Bütçe süreciI. Aşama: Bütçenin Hazırlanması Türkiye Büyük Millet Meclisi

17. Bütçe SüreciII. Aşama: Bütçenin Kabul Edilmesi Türkiye Büyük Millet Meclisi

18. Bütçe SüreciIII. Aşama: Bütçenin Uygulanması • Maliye Bakanlığı; • Bütçe uygulamasının izlenmesi ve kontrolü • Muhasebeleştirme ve Raporlama • Gelirlerin toplanması • Kalkınma Bakanlığı; • Kamu sektörü istatistiklerinin hazırlanması • Yatırımların vize edilmesi • Hazine Müsteşarlığı; • Kamu borçlarının idaresi Görevlerini yürütür. Türkiye Büyük Millet Meclisi

19. Bütçe SüreciIV. Aşama: Bütçenin Denetlenmesi • İç denetim harcamacı kuruluşlar tarafından yapılır. • Anayasa gereği Kesinhesap Kanunu Tasarısı izleyen yılın Haziran ayı sonuna kadar Bakanlar Kurulunca Parlamentoya sunulur. • Sayıştay, Maliye Bakanlığınca hazırlanan kesinhesaplar hakkında Genel Uygunluk Bildirimini Parlamentoya sunar. • Sayıştay yine Anayasa gereği Kesinhesap Kanunu Tasarısının sunulmasından sonra mali yılbaşından en az 75 gün önce Genel Uygunluk Bildirimini Parlamentoya sunar. • Bütçenin uygulanması konusunda Bakanlar Kurulunun siyasi sorumluluğu bulunmaktadır. Türkiye Büyük Millet Meclisi

20. Türkiye Büyük Millet Meclisi • Tek Meclisli bir Parlamentodur. • 550 Milletvekilinden oluşur. • Seçimler 4 yılda bir yapılır. • Milletvekilleri 81 ilden seçilir. (85 seçim bölgesi bulunur. İstanbul, Ankara ve İzmir illeri birden fazla seçim bölgesinden oluşur). Türkiye Büyük Millet Meclisi

21. 1. Aşama: Plan ve Bütçe Komisyonu • Anayasa ile oluşumu ve görevleri belirlenen tek komisyondur. • Anayasa gereği 40 üyeden oluşur ve en az 25 üye iktidar partisi veya partilerinindir. • Meclis Komisyonlarının aksine Plan ve Bütçe Komisyonu üyeleri aynı anda diğer komisyonlarda görev alamazlar. Türkiye Büyük Millet Meclisi

22. Plan ve Bütçe Komisyonunun Görev ve Sorumlulukları-I • Anayasanın 162. ve 163. maddeleri ile Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca Bütçe Kanun Tasarısını görüşmek, • Anayasanın 164. maddesi ve Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca Kesin Hesap Kanun Tasarısını görüşmek, • Komisyona havale edilen kanun tasarısı ve teklifleri ile kanun hükmünde kararnameleri ve tezkereleri görüşmek; • Bütçeye yük getiren tasarı ve teklifler, • Kadro ihdasını veya iptalini öngören tasarı ve teklifler, Türkiye Büyük Millet Meclisi

23. Plan ve Bütçe Komisyonunun Görev ve Sorumlulukları-II • Kamu personelinin özlük haklarına ilişkin tasarı ve teklifler, • Sosyal güvenliğe ilişkin tasarı ve teklifler, • İktisadi ve mali nitelikteki uluslararası anlaşmaların onaylanmasının uygun bulunmasına ilişkin tasarılar, • Özelleştirme uygulamalarına ilişkin tasarı ve teklifler, • Yeni kamu kuruluşlarının kurulması, kamu kuruluşlarının birleştirilmesine veya kaldırılmasına yönelik tasarı ve teklifler, • Vergi, harç, katkı payı, fon ve benzeri mali yükümlülükler getiren tasarı ve teklifler, Türkiye Büyük Millet Meclisi

24. Plan ve Bütçe Komisyonunun Görev ve Sorumlulukları-III • Anayasanın 166. maddesi ile 3067 sayılı Kalkınma Planlarının Yürürlüğe Konması ve Bütünlüğünün Korunması Hakkında Kanun uyarınca kalkınma planları, • Sayıştay Kanunun uyarınca Sayıştay Başkanının ve üyelerinin ön seçimini gerçekleştirmek, • Sayıştay Kanununda TBMM’ye sunulması öngörülen çeşitli konulara ilişkin Sayıştay raporlarını görüşmek, • Çeşitli kanunlar uyarınca ilgili kurumlar ile ekonomik ve mali konularda bilgilenme toplantıları düzenlemek. Türkiye Büyük Millet Meclisi

25. Plan ve Bütçe Komisyonu Aşaması • Maliye Bakanı, Bütçe Kanunu Tasarısının Komisyona sunuşunu yapar. • Bütçe ile ekonomik ve mali politikalar üzerinde genel görüşme ve değerlendirme yapılır. • Anayasa gereği bütçe kanunu tasarısı ile kesinhesap kanunu tasarıları birlikte görüşülür. • Her bir harcamacı kuruluşun bütçesi ve kesinhesabı tartışılır, bunlar üzerinde gerekli görülen değişiklikler yapılır, her bir bütçenin ve kesinhesabın bölümleri ayrıca görüşme yapılmaksızın ayrı ayrı oylanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi

26. 2. Aşama: Genel Kurul • Maliye Bakanı bütçenin Genel Kurula sunuş konuşmasını yapar. • Bütçe ile ekonomik ve mali politikalar üzerinde genel görüşme ve değerlendirme yapılır. • Her bir harcamacı kuruluşun bütçesi ve kesinhesabı tartışılır, varsa önergeler görüşülür; bütçelerin ve kesinhesapların bölümleri ve önergeler, üzerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın ayrı ayrı oylanır. • Bütçe ve Kesinhesap Kanunu Tasarılarının maddelerinin görüşülmesine geçilir. Maddeler ve varsa önergeler ayrı ayrı görüşülerek oylanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi

27. Değişiklik Önergeleri • Plan ve Bütçe Komisyonu aşamasında verilebilecek önerge sayısı konusunda sınırlama yoktur. (Ancak, yalnızca Komisyon üyeleri önerge verebilir.) • Önergelere katılıp katılmadığı hükümet temsilcisine sorulur; ancak hükümet temsilcisinin görüşü bağlayıcı değildir. • Genel Kurul aşamasında; Anayasa gereği gelir azaltıcı, gider artırıcı önerge verilemez. (Genel Kurulda diğer kanun tasarılarında olduğu gibi her bir madde üzerinde en fazla toplam yedi önerge verilebilir.) Türkiye Büyük Millet Meclisi

28. Değişiklik Önergelerinin Bütçe Dengesine ve Ödenek Dağılımına Etkisi • Ödeneklerin önergeler yoluyla artırılması; • 40 üyeden oluşan Plan ve Bütçe Komisyonunda iktidar partisi ya da partilerine en az 25 üyelik düşmesi, • Sıkı parti disiplini nedenleriyle sınırlı kalmaktadır. • 2001-2007 döneminde bütçe önergeler yoluyla ortalama yüzde 0,2 oranında artırılmıştır. Bu durumun 2001 yılından itibaren sıkı maliye politikalarının izlenmesinden kaynaklandığı söylenebilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi

29. Bütçe Kanununun Özellikleri-I Anayasa gereği; • Bütçe Kanununda yer alan ödenekler harcanabilecek miktarın sınırını gösterir. Ödeneklerin yetersiz kalması halinde ek bütçe kanunları ile ilave ödenek verilir. • Bütçe Kanununa ödenek sınırının Bakanlar Kurulu (yürütme organı) kararı ile artırılabileceğine dair hüküm konulamaz. • Bakanlar Kurulu Kanun Hükmünde Kararnamelerle bütçede değişiklik yapamaz, Bakanlar Kuruluna bu konuda yetki verilemez. Türkiye Büyük Millet Meclisi

30. Bütçe Kanununun Özellikleri-II • Anayasa gereği, Bütçe Kanununa bütçeyle ilgisi olmayan hükümler konulamaz. • Yürütme organı (Cumhurbaşkanı) belli bir bakanlığın bütçesini ya da bütçe kanununun tamamını tekrar görüşülmesi için Parlamentoya geri gönderemez. • Bütçe Kanunu herhangi bir nedenden dolayı mali yılbaşından önce yürürlüğe konulamazsa, harcamalar çıkarılacak bir geçici bütçe kanunu ile yapılır. Türkiye Büyük Millet Meclisi

31. Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-I • 2003 yılında kabul edilen Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu bütçeyle ilgili olarak Parlamentoya sunulan dokümanların sayısını artırmış ve bütçenin kapsamını genişletmiştir. • Bütçe Kanunu; maddeler, ekli tablolar, ödenek ve gelir cetvellerinden oluşan oldukça hacimli bir kanundur. Örneğin, 2007 yılı Bütçe Kanunu 1.920 sayfadan oluşmaktadır. • 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu kapsamında Parlamentoya sunulan başlıca doküman ve raporlar şunlardır: Türkiye Büyük Millet Meclisi

32. Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-II • Bakanlar Kurulu Tarafından Bütçe Kanun Tasarısı ile birlikte sunulan rapor ve dokümanlar; • Bütçe Kanun tasarısı • Maddeler • Ek Cetveller • A Cetveli Gider • B Cetveli gelir • C Cetveli gelir yasaları • …….T taşıt • Milli Bütçe Tahmin Raporu, • Orta Vadeli Mali Planı da içeren Bütçe gerekçesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi

33. Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-III • Yıllık Ekonomik Rapor, • Vergi muafiyeti, istisnası ve indirimleri ile benzeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen kamu gelirleri cetveli, • Kamu Borç Yönetimi Raporu, • Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin son iki yıla ait bütçe gerçekleşmeleri ile izleyen iki yıla ait gelir ve gider tahminleri, • Mahalli idareler ve sosyal güvenlik kurumlarının bütçe tahminleri • Merkezî yönetim kapsamında olmayıp, merkezî yönetim bütçesinden yardım alan kamu idareleri ile diğer kurum ve kuruluşların listesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi

34. Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-IV • Bakanlar Kurulu Tarafından Kesinhesap Kanun Tasarısı ile birlikte sunulan rapor ve dokümanlar; • Genel mizan, • Bütçe gelirleri kesin hesap cetveli ve açıklaması, • Bütçe giderleri kesin hesap cetvelleri ve açıklaması, • Bütçe gelir ve giderlerinin iller ve idareler itibarıyla dağılımı, Türkiye Büyük Millet Meclisi

35. Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-V • Devlet borçları ve Hazine garantilerine ilişkin cetveller, • Yılı içerisinde silinen kamu alacakları cetveli, • Mal yönetim hesabı icmal cetvelleri, • Maliye Bakanlığı tarafından gerekli görülen diğer belgeler, Türkiye Büyük Millet Meclisi

36. Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-VI • Sayıştay tarafından sunulan diğer rapor ve dokümanlar; • Malî istatistikler değerlendirme raporu, • İdarelerin faaliyet raporları, • Genel faaliyet raporu, • Dış denetim genel değerlendirme raporu, • Genel uygunluk bildirimi, Türkiye Büyük Millet Meclisi

37. Mevcut Yasalaşma Sürecinin Etkililiği • Bütçe Kanununu görüşme yetkisinin tümüyle Plan ve Bütçe Komisyonuna verilmesi, Parlamentonun diğer üyelerinin bütçeye ilgisini ve katılımını azaltmaktadır. • Parlamentonun bütçe ve diğer finansal hesaplara ve raporlara ilişkin araştırma kapasitesi yetersizdir. • Sivil toplumun sürece katılımı konusunda belirli bir yöntem oluşturulmamıştır. Parlamento komisyonları da bu konuda tam bir alışkanlık kazanamamıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi

38. Bütçe Hakkı Kavramı • Yönetilenlerin, mutlak iktidarın mali yetkisini sınırlandırma çabaları, “bütçe hakkı” (power of the purse) olarak kavramsallaştırılmıştır. • Bu hak, halka aittir ve temsilcileri yani parlamento aracılığıyla kullanılmaktadır. • Somut göstergesi ise parlamentonun bütçeyi onaylayıp denetlemesi ve izleme/gözetim fonksiyonudur. Türkiye Büyük Millet Meclisi

39. Bütçe Hakkının Günümüzdeki Anlamı • Bütçeler, tarihsel süreç içinde bütçe hakkının kurumsallaşması ile, yürütme üzerinde siyasal kontrolün en önemli aracı haline gelmiştir. • Hesap verme sorumluluğunun güçlendirilmesi, kamu kaynağının kullanımında ekonomiklik, etkinlik ve etkililiğin sağlanması, mali saydamlık, performansa dayalı ve hedeflere yönelik mali yönetim anlayışı, güvenilir iç kontrol sistemi ve etkin bir dış denetim yapısının kurulması bütçe hakkının günümüzde kazandığı anlamdır. • 5018 sayılı Kanunun 5 inci maddesi “Kamu malî yönetimi Türkiye Büyük Millet Meclisinin bütçe hakkına uygun şekilde yürütülür.” Türkiye Büyük Millet Meclisi

40. Bütçe Hakkı Çerçevesinde Yasama-Yürütme İlişkileri • Bütçe Hakkı çerçevesinde Yasama-Yürütme ilişkileri iki eksende değerlendirilecektir. • Birinci eksen: Dünyada Genel Parlamento krizi tartışmaları • İkinci eksen: Türkiye’de temsili demokrasinin kurumsal alt yapısı ve anlayışı Türkiye Büyük Millet Meclisi

41. Dünyada Parlamento Krizi(Demokrasi Açığı) • Bütçe hakkı mücadelesi, demokrasinin kurumsallaşma aşamasında yürütme ile parlamento arasında bütçenin görüşülmesinin yasal çerçeveye oturtulmasını gerektirmiştir. • Bu ilişkide hükümetlerin enformasyon asimetrisi ve çoğunluk avantajı nedeni ile parlamentoya karşı bir üstünlükleri olabilir. • Buna karşılık zaman içinde parlamentolar da bütçe hakkının nasıl kullanıldığına dair denetim yetkilerini geliştirmeye çabalamışlardır. Türkiye Büyük Millet Meclisi

42. Dünyada Parlamento Krizi(Demokrasi Açığı) • Avrupa geleneğinde, parlamentolar siyasal meşruiyetim en temel kurumudur. • Demokrasi açığı demokratik meşruiyet ile doğrudan ilişkilidir. (demokratik denetim imkanlarının yetersizliği) • Demokrasi açığı sorunu, sadece, kurumsal boyutu değil, aynı zamanda toplumsal boyutu da vardır. Türkiye Büyük Millet Meclisi

43. Türkiye’de Temsili Demokrasinin Kurumsal Alt Yapısı ve Anlayışı • İktidar-Muhalefet Çelişkisinin belirleyici olması • Parlamentonun, yürütme karşısında etkinliğinin kurumsallaştırılamaması, • Parlamentonun idari ve teknik kapasite sorunu, Türkiye Büyük Millet Meclisi

44. Parlamentoların Bütçe Sürecindeki Etkinliği Yeni Tartışmalar • Modern Bütçe süreçleri yöneten (yürütme) ile yönetilenin arasında süregelen bütçe hakkı mücadelesinin bir ürünüdür. • - Bu mücadele zaman içinde demokrasiye evrilme aşamasında yürütme ile parlamento arasında bütçenin görüşülmesinin prosedürel bir baza oturtulmasını gerektirmiştir. • - Yürütmenin (hükümetin) yetkilerinin parlamento tarafından verilmesi, sınırlanması ve denetlenmesi temelinde oluşmuştur. • - Buna göre hükümet kaynakların kullanımında pek çok konuda esas karar alıcıdır. Parlamento ise nihai yetkiyi veren makamdır. • Bu ilişkide hükümetlerin enformasyon asimetrisi ve çoğunluk avantajı nedeni ile parlamentoya karşı bir üstünlükleri olabilir. • - Buna karşılık zaman içinde parlamentolar da bütçe hakkının nasıl kullanıldığına dair denetim yetkilerini geliştirmeye çabalamışlardır. Türkiye Büyük Millet Meclisi

45. Mevcut Yasalaşma Sürecinin Etkililiği • Bütçe Kanununu görüşme yetkisinin tümüyle Plan ve Bütçe Komisyonuna verilmesi, Parlamentonun diğer üyelerinin bütçeye ilgisini ve katılımını azaltmaktadır. • Parlamentonun bütçe ve diğer finansal hesaplara ve raporlara ilişkin araştırma kapasitesi yetersizdir. • Sivil toplumun sürece katılımı konusunda belirli bir yöntem oluşturulmamıştır. Parlamento komisyonları da bu konuda tam bir alışkanlık kazanamamıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi

46. Bütçenin Parlamentoda Görüşülmesine İlişkin Reform Planı • Plan ve Bütçe Komisyonu bünyesinde bütçe ve kesinhesaplar üzerinde çalışmak üzere iki ayrı daimi alt komisyonun kurulması • Plan ve Bütçe Komisyonunun bütçe ve ilgili dokümanlar hakkında araştırma kapasitesinin artırılması • Sivil toplumun bütçenin Parlamentoda görüşülme sürecine katılımının artırılması Türkiye Büyük Millet Meclisi