Download
1 / 58
1.6k likes | 5.14k Views
SOSYAL BİLİMLERDE NİTEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Prof. Dr. Ali Yıldırım Prof. Dr. Hasan Şimşek. Nitel araştırma nedir?. Nitel araştırma; Gözlem, görüşme, doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerini kullanır.
E N D
SOSYAL BİLİMLERDE NİTEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİProf. Dr. Ali Yıldırım Prof. Dr. Hasan Şimşek
Nitel araştırma; • Gözlem, görüşme, doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerini kullanır. • Algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırmadır.
Nitel Araştırmanın Temel Aşamaları • Araştırmaya temel oluşturacak kuramsal çerçevenin hazırlanması • Araştırmacının sistematik ve yapılabilir, aynı zamanda da esnek bir araştırma deseni oluşturması • Yapılan araştırmayı, okuyucunun anlayacağı şekilde tutarlı ve anlamlı bir doküman haline getirerek sunması
Araştırma Probleminin Belirlenmesi • Her araştırmanın bir amacı vardır. • Araştırma problemi bu amacı yansıtır. • Problemin belirlenmesi araştırmanın ilk adımıdır.
Araştırma problemini değerlendirmede iki önemli ölçüt vardır: • Önem: Araştırmacı, ilgili literatürdeki bir boşluktan ya da uygulamadaki bir sorunun daha iyi anlaşılmasına ya da çözümüne yönelik açıklama yapmalıdır. • Yapılabilirlik: Araştırmanın var olan kaynaklar dahilinde yapılıp yapılamayacağına ilişkindir.
Kuramsal/Kavramsal Çerçevenin Oluşturulması • Araştırma deseninin kendi içinde tutarlı ve amaca dönük olması, • Problemlerle ilgili boyutların tanımlanması, • Bu boyutların birbiriyle ilişkilerinin saptanması, • Bilgi toplama araçlarının boyutlarının belirlenmesi, aşamasında kullanılacak temaların seçilmesinde yardımcı olur.
Araştırma Sorusunun Yazılması • Araştırmaya konu olan problemin soru olarak ifade edilmiş biçimidir. • Araştırmanın temelidir. • Araştırmaya temel oluşturan kavramsal çerçeveden derin bir biçimde etkilenir. • Pek çok araştırmada literatür taramasıyla eş zamanlı yürür ve birbirini etkileyen iki süreçtir.
İki tip araştırma sorusu vardır: • Açık uçlu araştırma soruları Öğretmenler sınıfta disiplini nasıl sağlar? 2. Kapalı uçlu araştırma soruları Öğretmenin sınıfta sorduğu soruların türü ile, öğrencinin bu sorulara verdiği yanıtların düzeyi arasında ne tür bir ilişki vardır?
Araştırma Alanının/Örnekleminin Belirlenmesi • Araştırmacı, alan seçerken ve alana girme girişimleri yaparken şu özellikleri yakalamalıdır: • Alana araştırma amacıyla girebilmelidir. • Alanda, konusuyla ilgili zengin bilgiler, süreçler ve dökümanlar bulunmalıdır. • Alandaki bireylerle güvene dayalı ve etkili bir iletişim kurabilmelidir. • Elde ettiği bulguların kalitesi ve geçerliği su götürmez olmalıdır.
Araştırmacının Rolünün Belirlenmesi • Nitel alan araştırmacısı katılımcıdır. • Uzaktan ve ikinci elden bilgi toplayan kişi değildir. • Kendi varsayımlarını ve önyargılarını, elde ettiği bilgilerden ayrı tutmalıdır. • Kendi görüşlerini toplanan veriler analiz edildikten sonra yorumlama aşamasında devreye sokmalıdır.
Veri Toplama Araçlarının/Stratejilerinin Geliştirilmesi • Araştırma probleminin özelliğine göre bir yöntem ya da yöntemler belirlenmeli, • Bu yöntemlerin hangi kapsamda kullanılacağı açıklanmalıdır.
Veri Toplama Yöntemleri • Gözlem: Sosyal olguların gözlenerek anlaşılması • Görüşme: Algılar, perspektifler, deneyimler, duyguları ortaya koymak • Yazılı Döküman
Veri Toplama • Bir çok nitel araştırmada birden fazla veri toplama yöntemi beraber kullanılır. • Bu duruma ‘veri çeşitlemesi’ (data triangulation) denir. • Bu şekilde bir veri toplama yönteminin sınırlılığını, diğer bir veri toplama yöntemi telafi eder. • Böylelikle araştırmada elde edilen bulguların geçerlik ve güvenirliğini artırmaya katkı sağlanır.
Veri Analizi,Bulguların Betimlenmesi ve Yorumlanması • Önerilen iki genel yöntem: • Betimsel Analiz: Derinlemesine analiz gerektirmeyen verilerin incelenmesinde kullanılır. • İçerik Analizi: Elde edilen verilerin daha yakından incelenmesini ve bu verilere ulaşılmasını sağlayan kavram ve temalara ulaşılmasını gerektirir.
Seçilen analiz biçimine göre veriler düzenlenir ve betimlenir. • Betimleme tüm nitel araştırmalarda önemlidir, araştırma sonucunun geçerliği bu betimlemelere dayandırılmalıdır. • Araştırmacının yorumları betimsel bulgularla desteklenmelidir. • Böylece okuyucu, araştırma problemiyle ilgili bulguları daha iyi anlar.
Sonuçların Sınırlandırılması ve Analitik Genellemelere Ulaşılması • Nitel araştırmada bulguların genellenmesi zordur. Çünkü: • Sosyal olaylar durağan değildir. • Ortam ve zaman açısından aynı sosyal olayı tekrar edemezsiniz. • Evreni temsil edecek sayıda ve düzeyde örneklemi dahil edemezsiniz.
Bu yüzden: • Nitel araştırmada doğrudan genelleme mümkün değildir. • Sınırlı genellemeler yapılabilir. • Araştırmacı, araştırmanın sınırlıklarını tartışmalıdır. • Araştırma sonuçlarının ne ölçüde genellenebileceğine dair yorumlar yapmalıdır.
Araştırmanın Kuram ve Uygulama İçin Doğurduğu Sonuçlar • Son aşamadır. • Bulgulardan hareketle kuram ve uygulamaya dair sonuçlar çıkarılır. • Önerilerde bulunulur. • Daha önceki kuramlar açıklanabilir, çürütülebilir, örneklendirilebilir. • Yeni bir kuram ortaya konabilir.
Olasılık Temelli Örnekleme Yöntemleri Seçkisiz örnekleme Sistematik örnekleme Tabaka örnekleme Küme örnekleme Amaçlı Örnekleme Yöntemleri Aşırı/Aykırı durum Maksimum çeşitlilik Benzeşik örnekleme Tipik durum Kritik durum Kartopu veya zincir Ölçüt Doğrulayıcı yada yanlışlayıcı durum Kolay ulaşılabilir durum NİTEL ARAŞTIRMADA ÖRNEKLEM SEÇİMİ
NİTEL ARAŞTIRMADA GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK Geçerlik: Araştırma sonuçlarının doğruluğunu konu edinir. • Bir araştırmada %100 güvenirlik elde etmek mümkündür. • %100 geçerlik elde etmek mümkün değildir. • Nitel araştırmada geçerlik daha önceliklidir. • Araştırmacının esnek olması ilkesi geçerlik bakımından avantajdır.
Güvenirlik: Araştırma sonuçlarının tekrar edilebilirliği ile ilgilidir. • Sonuçların inandırıcılığı açısından önemlidir. • Nitel araştırmada güvenirlik açısından sorunlar çıkabilir çünkü insan davranışı hiçbir zaman durağan değildir.
Güvenirlik kapsamında alınması gereken önlemler: Araştırmacı • Araştırma sürecindeki kendi konumunu (katılımcı,gözlemci) • Araştırmada veri kaynağı olan bireyleri • Verilerin elde edildiği sosyal ortamI • Verilerin analizinde kullanılan kavramsal çerçeve ve varsayımları açıklamalıdır.
NİTEL ARAŞTIRMACI DAVRANIŞINA DAİR İLKELER • Çeşitli olay ve olguları kendi doğal ortamları içinde gözler. • Olay ve olguları tarafsız algılar. • Ortamda bulunan bireylerin algılarını ortaya çıkarmaya çalışır. • Olay ve olguları bütüncül ve çok yönlü bir yaklaşımla görür ve yansıtır. • Veri toplamak için sosyal becerilerini kullanır.
Çeşitli veri toplama yöntemlerini kullanır ve notlar, şekiller ve resimler halinde veri toplar. • Olaylara kendi ortamı içinde anlam kazandırmaya çalışır. • Veri topladığı alandaki kişi ve kurumlara saygılıdır ve onlara zarar vermez. • Veri toplarken empati becerisini kullanır.
Araştırma sürecinde etik bir yaklaşım benimser. • Ortamı gözlerken doğal olarak oluşan sürece müdahale etmez. • Sebat ve sabır sahibidir.
Görüşme Yönteminin Temel Özellikleri • En sık kullanılan araştırma yöntemlerindendir. • Kolay gibi görünür fakat: beceri, duyarlılık, yoğunlaşma, bireylerarası anlayış, öngörü, zihinsel uyanıklık, disiplin gerektirir. • Dolayısıyla hem sanat hem de bilimdir. • Nitelikli bir görüşmede günlük etkileşim sürecindeki hatalar yapılmaz.
‘Görüşme önceden belirlenmiş ve ciddi bir amaç için yapılan soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim sürecidir.’ • Süreç: İletişimdeki süreklilik ve dinamizm • Karşılıklı:En az iki birey arasında geçen • Etkileşimli:Görüşmedeki bireyler arası bağ anlamına gelir.
Görüşmenin amacı: Bir bireyin iç dünyasına girip, perspektifini anlamaktır. • Görüşme yoluyla deneyimler, tutumlar, düşünceler, niyetler, yorumlar, zihinsel algılar ve tepkiler gibi gözlemlenemeyeni anlamaya çalışırız. • Görüşmecinin temel görevi karşı tarafın samimi yanıtlar vermesini sağlamaktır.
Sohbet Tarzı Görüşme: • Önceden belirlenmiş soru yoktur. • Görüşmenin gideceği yön kestirilemez. • Sorular kendiliğinden gelişir. • Esneklik sağlar. • Uzun zaman gerektirebilir. • Aynı kişiyle birden fazla görüşme gerekebilir. • Araştırmacının kişiliğine bağlı olarak başarılı olamayabilir. • Verilerin düzenlenmesi, analizi zordur. • Deneyimli araştırmacılar için uygundur.
Görüşme Formu: -Görüşme sırasında keşfedilecek bir sorular ya da konular listesini kapsar. -Görüşmeci ek sorular sorabilir. -Zaman esnekliği sağlar. -Verilerin düzenlenmesi ve analizi daha kolaydır.
Standartlaştırılmış Açık Uçlu Görüşme: -Dikkatlice yazılmış, belli bir sırası olan sorulardır. -Her bireye bu sorular aynı sıra ve tarzda sorulur. -Esneklik sınırlandırılmıştır. -Görüşmeci öznelliğini azaltır. -Verilerin karşılaştırılması ve analizi kolaydır. -Öngörülmemiş boyutların ortaya çıkarılması ve irdelenmesini önlediği için bu anlamda zayıftır.
Görüşme Yönteminin Artıları Esneklik Yüksek yanıt oranı Sözel dışı davranışların da incelenmesi Ortam üzerinde kontrol sağlanması Soru sırasının esnekliği Anlık tepkilerin zengin bilgi kaynağı olması Veri kaynağının netliği Yanıt oranının tamlığı Derinlemesine bilgi edinme Görüşme Yönteminin Eksileri Maliyet Zaman Olası yanlılık Kayıtlı ve ya yazılı bilgileri kullanamama Zaman ayırma güçlüğü Gizliliğin ortadan kalkması Soru standardının olmayışı Bireylere ulaşma güçlüğü
Görüşme Formunun Hazırlanması • Kolay anlaşılabilecek sorular yazma • Odaklı (specific) sorular hazırlama • Açık uçlu sorular sorma • Yönlendirmekten kaçınma • Çok boyutlu soru sormaktan kaçınma • Alternatif sorular ve sondalar hazırlama • Farklı türden sorular yazma • Soruları mantıklı bir biçimde düzenlemek
Görüşmenin Yapılması • Görüşme sorularının sorulmasında görüşmenin akışına göre gerekli değişiklikler yapılabilir. • Sorular konuşma tarzında sorulmalıdır. • Teşvik edici olunmalı ve geri bildirimde bulunmalıdır. • Görüşme süreci kontrol edilmelidir. • Yansız ve empatik olunmalıdır.
Grup Görüşmesi • Nitel veri toplamak için değerlidir. • Grup dinamikleri yanıtları etkiler. • Soru sayısı daha azdır. • Grup bireyleri benzer özellikte olmalıdır. • Grup davranışları denetim altında tutulmalı. • Uzlaşma şartı yoktur. • Örneklem sayısının artırılmasına yardımcıdır. • Kaydetmek, yönetmek, not almak zordur.
Görüşmede Elde Edilen Verilerin Kaydedilmesi • İki temel yöntem vardır: • Cihaz ile kaydetme • Not alma Eğer görüşme kaydedilecekse mutlaka görüşülen kişiden izin alınmalıdır. En ideal olanı aynı anda hem kayıt yapmak hem de not almaktır.
Herhangi bir ortam ya da kurumdaki davranışı ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan yöntemdir. • Bu davranışa ilişkin ayrıntılı, kapsamlı ve zamana yayılmış bir resim elde edilir. • Her tür sosyal ya da kurumsal ortamda kullanılabilir.
Yapılandırılmamış Alan Çalışmaları (Tür 1) • Davranışın gerçekleştiği doğal ortamlarda yapılır. • Araştırmacı çoğu durumda ortama katılır. • Çalıştığı konuya ilişkin kültür ya da alt kültürün bir parçası olmaya çalışır. • Amaç belli bir kültürü içerden tanımlamaktır. • Belli bir gözlem ya da görüşme aracı yoktur.
Yapılandırılmış Alan Çalışmaları (Tür 2) • Yarı yapılandırılmış çalışmalar da denir. • Genellikle yapılandırılmış gözlem aracı kullanır. • Davranışlar gözlem formuna aktarılır. • SORUN:Araştırmacıya tam bir ortam kontrol gücü vermez.
Yapılandırılmamış Laboratuvar Çalışmaları (Tür 3) • Yapay bir ortamda gerçekleşir. • Tek yönlü aynaların olduğu laboratuvarlarda yapılır. • Denekler tamamen kendi hallerine terkedilirler. • Denekler arası ilişki ve davranışların yapılandırılmamış olarak kayda geçirilmesidir.
