Freelancers in de Vlaamse journalistiek Vrije vogels of vogels voor de kat?

1. Freelancers in de Vlaamse journalistiek Vrije vogels of vogels voor de kat? Rozane De Cock Institute for Media Studies, KU Leuven BCJS, HUBrussel Hedwig de Smaele BCJS, HUBrussel Etmaal van de communicatiewetenschap, 8 februari 2013

2. Achtergrond • Veel onderzoek naar journalisten • Maar: meestal kwantitatief + zelden focus op freelancers • Pijnpunten: ongunstig werkstatuut, weinig bescherming en zekerheden, burn-out, stress, hoge werkdruk, … (o.a. Paulussen, Raeymaeckers, De Keyser, & Van Leuven, 2010; Teugels & Vercaigne, 2010 ) • Positief beeld van freelancers: meer tevreden over eigen leven, vrijheid (Edstrom & Ladendorf, 2011) “zelfstandige journalisten van wie Jan en alleman weet en verkondigt dat het de paria’s van de mediasector zijn” Luc Vanheerentals (2011)

3. Achtergrond • Vlaanderen: • 1/4 van de beroepsjournalisten werkt als freelancer • 1/4 van de freelancers werkt voor slechts 1 opdrachtgever • M: 50,4 uur/week • ¼ van de freelancers: uit noodzaak • (Paulussen, Raeymaeckers, De Keyser, & Van Leuven, 2010 ; Paulussen & Ugille, 2010; Deprez, 2010)

4. Onderzoeksvragen • Randvoorwaarden haalbare freelance journalistiek in Vl? • OV 1: Randvoorwaarden haalbare freelance journalistiek? • a. professionele invulling (opdrachtverwerving, belang sociaal netwerk, werkuren, extra competenties als freelancer vs journalist in loondienst,…) • b context (tijdsinvulling, combinatie werk-vrije tijd) • c. sociodemografische situatie (opleiding, belang specifieke opleiding, gender, leeftijd, belang startkapitaal, verloning, vangnet inkomen partner/andere steun, …) • OV 2: Voordelen en nadelen van freelancen? • OV 3: Hoe tevreden over hun werk als freelancer? • OV 4: Toekomst: blijven binnen mediasector in dit werkstatuut?

5. Methode • Kwalitatief: diepte-interviews • Toevallige selectie van freelancers bestand VVJ: 71 • 22 interviews Vlaams freelance journalisten • Lente 2012 • Gespreksgids • Volledig uitgeschreven transcripties • Analyse met softwaretool Dedoose (labels)

6. Geïnterviewden • 22 interviews Vlaamse freelance journalisten • 14 mannen, 8 vrouwen • M= 39 jaar (22-62) • Universiteit: 12 hogeschool: 10 • Kinderen: 15 wel, 7 niet • Media: geschreven pers (dagbladen Gazet van Antwerpen, Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad, …), magazines (Knack, Trends, Flair, Joepie, Libelle, …), radio (nationale omroep, regionale omroep), online media (gespecialiseerde pers en algemene nieuwsmagazines) en televisie (Kanaal Z, TV Limburg, VRT en VTM, …) + combinaties mediaplatformen (bv krant en radio)

7. Resultaten OV1: Randvoorwaarden • professionele invulling freelancen/extra competenties • Entrepreneurship: • ‘Ik ben altijd mezelf gaan presenteren. Dus wat ik mijn studenten ook leer, is dat ze tewerk moeten gaan als een ondernemer. (…). Maak een businessplan en een businessplan is: hoe ga ik tewerk gaan om mijn USP, mijn Unique Selling Proposition ja, te realiseren? Eén: wat is mijn USP? Wat wil ik doen? Concentreer u liever op één punt dat je heel goed kan en waar geen concurrentie is, dan te zeggen ik ga alles doen.’ (Freelancer M)

8. Resultaten OV1: Randvoorwaarden • professionele invulling freelancen/extra competenties • Discipline • ‘Discipline, heel veel discipline. Discipline hebben om echt te zeggen: “kijk, ik ga werken vandaag”. Want als je geen discipline hebt en je werkt niet.. Uitstellen is héél gevaarlijk als zelfstandige. En plannen hé, echt een planning is heel belangrijk. Want ja, jij moet zorgen dat.. Er is niemand die het doet voor jou of die zegt.. Allez, je hebt geen structuur, je moet zelf je structuur maken, je moet zelf zorgen dat je die maand rondkomt, dat je een loon hebt. Dus moet je op voorhand goed nadenken. (…) Dus ik denk wel dat wij betere planners zijn.’ (Freelancer 1)

9. Resultaten OV1: Randvoorwaarden • professionele invulling freelancen/extra competenties • Flexibiliteit en gemoedsrust • ‘Ik denk, zo een beetje gemoedsrust moet je hebben, want er zijn veel mensen die niet zouden kunnen leven met onzekerheid. Ik heb al gehad dat ik twee maanden echt erg veel werk heb en dan valt het ineens stil. Nu weet ik ondertussen dat juni, juli, augustus voor mij altijd heel kalme maanden zijn, dat ik bijna niks verdien dan. En ik schrik daar nu niet meer van.’ (Freelancer 4)

10. Resultaten OV1: Randvoorwaarden • professionele invulling freelancen/extra competenties • Goede netwerker • ‘Ik ben me wel gaan voorstellen in het begin, dat helpt. Facebook gebruik ik ook wel veel hiervoor. Ik ben meer een internetjournalist. Ik doe veel op internet. In de verenigingen waarin ik zit gebruik ik veel internet en Facebook, daar krijg ik ook heel veel informatie binnen. (…) Je vindt alle e-mail adressen via Facebook. Als je ergens iets ziet, ga je gewoon via Facebook en dan stuur je die een bericht en die antwoorden eigenlijk altijd.’. (Freelancer C) • ‘Wat wel nodig is, is een intellectueel kapitaal en een goed netwerk. Het is enorm belangrijk voor iemand die communicatiewetenschappen of journalistiek studeert om van bij dag één van zijn studie te werken aan zijn carrière. Aan zijn netwerken.’ (Freelancer M)

11. Resultaten OV1: Randvoorwaarden b. Context: werkrooster • Overuren, avondwerk, weekendwerk • ‘Ik doe heel veel weekendwerk eigenlijk (…) Meestal ben ik wel met iets bezig, maar dat voelt niet echt zo als werken aan. Omdat je ook eens kunt zeggen in de week van, ok, ik heb vandaag niet veel te doen, ik ga eens wat sporten ofzoiets.’ (Freelancer 4) • ‘Er bestaan geen overuren. Ik werkte gemiddeld 10 uur per dag, gemakkelijk. En dan heb ik het nog niet over dagen waar je ’s morgens om 10 u begon en ’s avonds naar een première van een film moest he, of naar een receptie, of naar een modeshow of naar de voorstelling van een programma of naar de Vlaamse Televisiesterren. Dan ben je ’s nachts tot 3 uur bezig hé. Zijn dat overuren? Neen, dat is gewoon uw job. Dat hoort er bij, en als je daar niet tegen kunt, moet je er niet instappen’. (Freelancer A)

12. Resultaten OV1: Randvoorwaarden b. Context: werkrooster • Aankunnen van werkrooster: mentale hygiëne • ‘Ik denk dat men veel aandacht moet hebben voor de mentale hygiëne en daarmee bedoel ik, dat je ook andere dingen doet dan werken. Dat je goed eet, lekker eet, niet alleen junkfood. Dat je goed drinkt, lekkere dingen drinkt. Dat je goeie hobby’s hebt, dat je regelmatig andere mensen ziet. ‘ (Freelancer M)

13. Resultaten OV1: Randvoorwaarden b. Context: werkrooster • Crisis: dubbel Wat zorgt er volgens u voor dat u “goede periodes” hebt met veel aanbiedingen en mindere periodes? • ‘Ja er zijn tijden dat er veel meer beroep gedaan wordt op de vaste medewerkers in tijden van crisis, maar het is eigenlijk dubbel, want soms ontslaan ze ook medewerkers en dan doen ze veel meer beroep op freelancers, omdat die goedkoper zijn. Crisissen, dat is dubbel, soms is dat goed, soms is dat niet goed, maar ik heb daar nog geen last van gehad. Want vroeger had ik wel pieken en dalen. Dat het vanaf juni tot september heel rustig was en (om)dat ook veel magazines dan niet verschenen, maar nu merk ik door bepaalde projecten te doen dat ik het hele jaar door eigenlijk werk heb.’ (Freelancer 2)

14. Resultaten OV1: Randvoorwaarden c. Socio-demografische situatie als randvoorwaarde • Financieel vangnet/spaarpot • ‘Ik ben heel jong begonnen en ik woonde toen nog thuis dus dat was een voordeel. Ik moest nog geen huur betalen, want het gebeurde in het begin inderdaad dat ik maar twee dagen op de vijf werk had. (…) En ik zou wel mensen altijd de raad geven om nooit zelfstandige worden als je geen spaarpotje hebt. (…) Dat je eerst wat kan sparen want financieel is zelfstandige worden niet zo makkelijk. Dat duurt een eindje. Het eerste jaar is dat ja, meer kosten dan wat anders dus ja. (…)Ja ja, je hebt iets nodig. Nog een nadeel van zelfstandig zijn, X is een slechte betaler. Ik ben niet elke week betaald, soms duurt dat acht weken voor dat ik betaald ben maar ja.. Dan gebeurt dat wel dat je soms een keer aan je spaarcenten moet zitten. Ja, als je kosten hebt of als er iets aan je auto is, garage moet betalen. Dan heb je wel een spaarpotje nodig.’ (Freelancer 1)

15. Resultaten OV1: Randvoorwaarden c. Socio-demografische situatie als randvoorwaarde • Financieel vangnet • ‘Euh, in die moeilijke periode bij X, was dat inderdaad belangrijk dat iemand wel genoeg geld in het laatje bracht of anders had ik alleen gestaan euh ja, dan had ik niet genoeg reserve opgebouwd om te overleven. (Freelancer B) En is dat belangrijk dat je kan terugvallen op een partner die wel financieel zekerder is? • ‘Ik denk dat dat wel rustgevend is ja. Euh, Daardoor slaap je toch wel al eens beter ’s nachts.’ (Freelancer A)

16. Resultaten OV1: Randvoorwaarden c. Socio-demografische situatie als randvoorwaarde Werkt u alleen voor Het Nieuwsblad of zijn er nog andere kranten waarvoor u werkt? • ‘Ja, daar ben ik wel een uitzondering in. De meeste combineren wel. Want op zich is het niet zo goed betaald. De meeste pakken daar nog de regionale kranten zoals Streekkrant of Passe-Partout erbij. Nu ja, ik moet geen gezin meer onderhouden. Mijn man verdient goed, en ik heb daar een stuk bij.’ (Freelancer C)

17. Resultaten OV1: Randvoorwaarden c. Socio-demografische situatie als randvoorwaarde • Zorgen voor eigen backup: ander (bij)beroep of toch commerciële opdrachten ! • ‘Zelfs voor reclamebedrijven doe ik ook af en toe wat copywriting. Omdat, van journalistiek alleen kun je jammer genoeg niet leven dus je moet daar een beetje commercieel werk bijnemen.’ (Freelancer J)

18. Resultaten OV1: Randvoorwaarden c. Socio-demografische situatie als randvoorwaarde • Loon en tevredenheid: • Opdeling tussen entrepreneurs en niet-entrepreneurs • Verschillende vergoedingssystemen en betalingstermijnen • ‘Als ik kijk hoeveel uur ik soms in een artikel steek of in research ofzo en dan kijk hoeveel ik er voor betaald word dan is dat scheefgetrokken. Ik heb voldoende opdrachten om echt rond te komen dus ik klaag niet over mijn loon maar ik vind wel dat de journalisten beter vergoed mogen worden want er is ook heel veel verschil tussen mijn verschillende opdrachtgevers. Bij sommige krijg ik 0,04 euro per teken, bij sommigen is dat 0,05. Bij sommigen is het per pagina en dat verschilt.’ (Freelancer 2)

19. Resultaten OV1: Randvoorwaarden c. Socio-demografische situatie als randvoorwaarde • Loon en tevredenheid: • Betaling in “auteursrechten”: fiscaal probleem ! • ‘Maar ik vind wel dat de kranten en de mediahuizen meer zouden moeten betalen. Want dat gaat eigenlijk achteruit en ze profiteren er net enerzijds van dat een aantal zeggen dus dat dat auteursrechten zijn die je krijgt waardoor je minder belastingen betaalt, maar dat wordt betwist door financiën en ze gebruiken dan dat argument van kijk, daar gaat minder af, om je minder te betalen eigenlijk. En dat vind ik echt niet kunnen. En ik denk ook ik heb binnen de muren gewerkt en buiten de muren, het is echt niet de grootste kosten, die freelancers, ook al zeggen ze dat altijd. Er wordt wel op een andere manier geld weggegooid binnen die bedrijven dat ze de freelancers wel wat beter zouden kunnen betalen. ‘(Freelancer 4)

20. Resultaten OV2: Voordelen / nadelen • Opdeling: bepaalt iets zien als voordeel of nadeel ! • “freelancers uit eigen wil” vs “freelancers uit noodzaak” • “freelancers uit eigen wil” • Het is gewoonweg gemakkelijker dikwijls om als freelancer te beginnen ergens, of in ieder geval binnen te komen om te laten zien wat je kan en dan kan je zelf kiezen of je vast wilt gaan werken of freelance wilt blijven. Want bijvoorbeeld bij X heb ik twee jaar vast gewerkt, en toen was ik het beu om te luisteren naar een baas. En dan ben ik weggegaan, en het eerste wat ze vroegen was: “Wil je niet blijven freelancen voor ons?”. En dan krijg je een waanzinnig systeem waarin je meer gaat verdienen eigenlijk als freelancer dan als vaste, maar dan moet je wel fatsoenlijk met je boekhouding omgaan.’ (Freelancer F)

21. Resultaten OV2: Voordelen / nadelen • “freelancers uit eigen wil” • ‘Nee, ik denk dat ik dat nooit nog wil doen, vast gaan werken. Dan ben je niet meer je eigen baas. Nu heb ik quasi geen toezicht. Je weet natuurlijk wel hoeveel je moet schrijven of wat er van je verwacht wordt, maar dat is algemeen. Dat zie ik mezelf eigenlijk nooit meer doen. Ik hou meer van zelfstandige activiteiten. Maar ik ben dan wel atypisch, ik kom van het dienstverband dus ik wil daar ook niet meer naar terug gaan.’ (Freelancer C)

22. Resultaten OV2: Voordelen / nadelen • “freelancers uit noodzaak” Was freelancen echt dat wat u wilde doen?’ • ‘Neen ik wilde gewoon een deftige job vinden, op dat moment had ik dat niet. Ik moet eerlijk zijn, dat ik die sollicitatie zelf een beetje gedaan had, niet met het gevoel van ‘dit wordt het’. Het was eerder zo van : ‘god ja, het kan geen kwaad’. Het was niet met volle overtuiging, moet ik toegeven. Maar blijkbaar is dat snel opgepikt en ja, 7 jaar later zit ik hier nog altijd.’ (Freelancer) • ‘Euh, ik was eigenlijk niet specifiek gemotiveerd om als freelancer te gaan werken. Voor mij was het gewoon werk en het feit dat het freelance was, dat heb ik erbij genomen. Het was ook zo, het was ook niet,… het was ook geen keuze.’ (Freelancer G)

23. Resultaten OV2: Voordelen / nadelen Gezien als voordeel én als nadeel aan freelancen: • Flexibele werkuren, onregelmatig werkrooster • Thuiswerken • Zelfstandig werken, geen baas, vrijheid • Geen collega’s in de buurt • Combinatie gezin/werk/vrije tijd • Geen redactievergaderingen • Loon

24. Resultaten OV3: Tevredenheid • Ondanks crisisperiode best wel tevreden: M: 7,6/10 • ‘Ja dat is een moeilijke vraag. Het is te zien, financieel zou ik het misschien maar een zes geven, qua plezantheidsfactor zou ik het dan echter een negen geven. Het is dus te zien hoe je het bekijkt. Het is moeilijk om dit alles in één cijfer te brengen. Geef het dan maar een zeven ofzo.’ (Freelancer 1) • ‘Oei (lacht), 8/10! Ik denk dat jullie wel al door hebben dat ik het gewoon graag doe hè en super gemotiveerd ben maar er zijn inderdaad ook een aantal dingen die jammer genoeg niet zo voordelig zijn hè. Het financiële, het feit dat privé en werk nogal door elkaar loopt, geen collega’s. Dus 8 is wel een goed cijfer denk ik. ‘ (Freelancer J) • ‘Dik 8 op 10. Wat ontbrak zijn die puntjes voor de appreciatie, de waardering. Als die er waren dan was het voor mij 10 op 10. Ook al komt die stress erbij en ook al lig je soms wakker en ook al zijn ze ja, ook al is die druk heel hoog. Kijk je kiest voor die job en je weet dat dat erbij hoort.’ (Freelancer A)

25. Resultaten OV4: Toekomst in statuut? • Algemeen: positief realistisch: afhankelijk van randvoorwaarden • ‘Ik heb echt geen idee. Voor mijn part heel mijn leven maar je moet ook een beetje realistisch zijn hè, als ik bijvoorbeeld een gezin sticht of er kan nog altijd iets gebeuren hè. Wij zijn nu allebei gezond maar als er iets gebeurt, moet je het toch allemaal herzien.’ (Freelancer J) • ‘Op dit ogenblik, ik heb die zeven magere maanden ook mogen meemaken dat ik daarna dacht:” ik stop er mee ik zoek mij een ander job. Nu zit ik terug op de rails en zijn we met iets mooi bezig door het feit van dat persbureau op te richten, ik zou daar nog jaren mee doorgaan (…) Ik ben nu 29 jaar, ja , ge zijt nog jong he. Ik zou de job willen blijven doen. Ik vraag me wel af hoe ik mij binnen twintig, dertig jaar ga voelen.’ (Freelancer B) • Ook opdeling uit eigen wil vs uit noodzaak

26. Resultaten OV4: Toekomst in statuut? • ‘Tegenwoordig ben ik heel content; Ik ben geen freelance meer maar toen ik het wel was, was het heel moeilijk, het werd hoe langer, hoe moeilijker . Ik werd per dag betaald en op een zeker moment is er toch een moeilijk moment geweest.’ (Freelancer 5) • ‘Ik probeer de pluspunten ervan voldoende te zien om het graag te blijven doen.’ (Freelancer G) • Zelfs wie naar vast statuut wil, blijft opties zien om te freelancen: Moest er nu een aanbieding komen om vast in loondienst te gaan, zou je daar dan op ingaan? • ‘Dat hangt er van af bij wie dat dit is enzo. Maar dat valt zeker te overwegen omdat ge, als ge ergens vast in dienst gaat en ge doet dat als hoofdberoep, dan kunt ge nog altijd zelfstandig freelancer in bijberoep zijn.’ (Freelancer M)

27. Conclusie • Geen zwart-wit-verhaal • Ondanks nadelen: tevreden • Toekomst als freelancer: afhankelijk evolutie randvoorwaarden • Belangrijk: “eigen meester” van tijd én opdrachten • Prijs betalen voor vrijheid: onzekerheid en investeren in “managementstaken” • Randvoorwaarden oa: startkapitaal, partner met een vast inkomen, sociaal kapitaal, professionele hulp fiscaliteit, extra competenties • Freelance vrije wil vs uit noodzaak: • Dezelfde factoren (financieel aspect, het door elkaar lopen van werk en privé) gezien als voordelen door ene groep en als nadelen bij anderen

28. Meer info • Hedwig.desmaele@hubrussel.be • Rozane.Decock@soc.kuleuven.be