Financiële uitdagingen voor de Vlaamse gemeenten in 2013-2018 Jan Leroy, VVSG

1. Financiële uitdagingen voor de Vlaamse gemeenten in 2013-2018Jan Leroy, VVSG Vergadering BeNeGO Zundert, 18 april 2013

2. Inhoud • Context • Vergrijzing • Kredietschaarste • ESR-regels • Andere elementen • Hoe aanpakken? • Besluit Financiële uitdagingen 2013-2018

3. Context • 14 oktober 2012: gemeenteraadsverkiezingen • 2013: werken aan meerjarenplan 2014-2019 • Vanaf 2014: invoering beleids- en beheerscyclus in Vlaamse lokale besturen: • Veel sterkere band tussen beleid en financiën • Aangepaste evenwichtsvereisten • Algemeen kader, met ruime aanpasbaarheid • Systeem laat snelle en ESR-conforme rapportering toe Financiële uitdagingen 2013-2018

4. Topuitdaging 1: Vergrijzing • (1) Pensioenen van medewerkers: • Pensioenen van statutairen • gefinancierd door de besturen zelf via een omslagstelsel • voorbije jaren opgebouwde reserves zo goed als op • vergrijzing doet kosten sterk stijgen • sommige besturen krijgen extra factuur op basis van verhouding pensioenlasten/statutaire personeelskosten • komende jaren stijgen pensioenkosten Vlaamse gemeenten, OCMW’s en politiezones sneller dan jaarlijkse aangroei Gemeentefonds (> 120 miljoen euro extra uitgaven/jaar) • Pensioenen contractanten: meeste besturen betalen sinds kort bijdrage (1 à 2%) voor opbouw 2de pijler(tje) Financiële uitdagingen 2013-2018

5. Topuitdaging 1: Vergrijzing • (2) Nood aan infrastructuur en dienstverlening: • Uitbreiding en modernisering zorginfrastructuur (woon-zorgcentra, assistentiewoningen, …) en creatie nieuwe vormen van aangepast wonen • Uitbreiding allerlei vormen van thuishulp • Tekort aan verplegenden en verzorgenden • (3) Belastingbasis: • Meer gepensioneerden doet personenbelasting (basis gemeentelijke aanvullende personenbelasting) dalen • Meer mensen wonen in niet of lager belaste bejaardeninfrastructuur Financiële uitdagingen 2013-2018

6. Topuitdaging 2: Kredietschaarste • Tot 2008: • Vrijwel onbeperkte toegang tot krediet • Sterke concurrentie tussen banken: zeer lage tarieven (soms slechts 1 bp boven IRS) • Financiële crisis : • Alle grootbanken op een of andere manier gered • Evidenties zijn weg: kredietschaarste treedt op • Vertrouwen tussen banken volledig weg: • Geen zekerheid meer over herfinanciering krediet tijdens looptijd • Bank moet middelen voor hele looptijd aantrekken: liquiditeitspremie Financiële uitdagingen 2013-2018

7. Topuitdaging 2: Kredietschaarste • Basel III-normen • Nog (lang) niet omgezet in Europees recht • Zouden pas tegen 2017-2019 een feit worden • Gelden vandaag al als ‘morele’ norm, element van vertrouwen tussen banken • Basel III - Solvabiliteitsnormen: • Minimumverhouding kernkapitaal/balanstotaal • Bijkomend kapitaal aantrekken moeilijk • Balanstotaal (kredietverlening en looptijden) afbouwen • Risico-inschatting publieke sector wordt groter • Meer eigen vermogen voor gegeven volume kredieten • Kredietverlening aan overheid wordt duurder Financiële uitdagingen 2013-2018

8. Topuitdaging 2: Kredietschaarste • Basel III - Liquiditeitsnormen: verhouding snel opvraagbare activa / snel opvraagbare passiva: • Veel meer afstemming tussen looptijd aangetrokken spaarmiddelen en looptijd verstrekte kredieten nodig • inkorting toegestane leningtermijnen • Structurele partner is minder volatiel • Banken koppelen leningen aan binnenhalen betalingsverkeer Financiële uitdagingen 2013-2018

9. Topuitdaging 2: Kredietschaarste • Gevolgen voor de gemeenten: • Minder krediet beschikbaar • Banken rekenen hogere marge (> 200 bp) bovenop basisrente (die vandaag gelukkig zeer laag staat) • Gemeenten krijgen geen (of alleen zeer dure) offertes voor leningen > 15 jaar • Gemeenten worden onder druk gezet om bij verschillende banken te bankieren (betalingsverkeer): coördinatieproblemen Financiële uitdagingen 2013-2018

10. Topuitdaging 2: Kredietschaarste • Mogelijke remedies: • Balloonleningen: maar verschuiven risico • Alleen nog leningen tot 15 jaar: grotere budgettaire impact • Thesauriebewijzen (commercial paper) op 1 tot 12 maand • Vergt veel nauwere opvolging • Vandaag interessant, maar wat bij renteomslag (indekking)? • Andere mogelijke kredietverschaffers: verzekeraars, pensioeninstellingen, buitenlandse banken, … • Oprichten nieuw vehikel (cf. BNG, Scandinavië, …) • Trauma Gemeentelijke Holding (+ resolutie Vlaams Parlement) • Oprichtings- en beheerskosten • Minder lenen • Gevolgen voor investeringen? Financiële uitdagingen 2013-2018

11. Topuitdaging 3: ESR-regels • Europa scherpt regels overheidsfinanciën aan • Overheid = alle niveaus, ook lokale besturen • Belgische statistieken lokale besturen (> 1400!): • Gebrek aan betrouwbare gegevens • Gebrek aan recente gegevens • Gebrek aan data per type lokale overheid en gewest • En toch: geregeld uitspraken van federale ministers over zogenaamd ‘tekort lokale besturen’ • Sinds 2012: iets meer betrouwbare gegevens Financiële uitdagingen 2013-2018

12. Topuitdaging 3: ESR-regels • Definitie ‘tekort’ verschilt: • Gemeenten: • lenen om te investeren mag, als aflossingen en intresten gedragen kunnen worden door recurrente inkomsten • gebruik eventueel opgebouwd overschot voor evenwicht kan • ESR: • alle uitgaven (zonder aflossingen) moeten gedragen worden door alle ontvangsten (zonder leningen) van dat jaar • geen gebruik van opgebouwde overschotten voor evenwicht Financiële uitdagingen 2013-2018

13. Topuitdaging 3: ESR-regels • Hoe ver staan we vandaag? (1) • België heeft traject afgesproken met Europa voor evenwicht in 2015 • Inspanningen (= gewenst saldo in 2012, 2013, 2014 en 2015) bekend voor federale overheid, sociale zekerheid, gewesten en gemeenschappen, en lokale besturen • (nog?) Geen verdere normen voor lokale besturen: • Niet per type lokaal bestuur (gemeenten, OCMW’s, politiezones, …) • Niet per gewest • En zeker niet voor individuele lokale besturen Financiële uitdagingen 2013-2018

14. Topuitdaging 3: ESR-regels • Hoe ver staan we vandaag? (2) • Invoering beleids- en beheerscyclus maakt snelle digitale ESR-rapportering in 2014 voor Vlaamse gemeenten, OCMW’s, en provincies en verzelfstandigde entiteiten mogelijk (met sancties voor laattijdigheid) • Maatregelen op komst om ook aan verplichte kwartaalrapportage te voldoen Financiële uitdagingen 2013-2018

15. Topuitdaging 3: ESR-regels • Mogelijke knelpunten: • Normering ex post wordt normering ex ante • Normering voor ‘sector’ wordt normering per bestuur • Vlaamse lokale besturen ‘gedekt’, maar quid met federaal (politie, brandweer), Brussels of Waals aangestuurde besturen? • Quid eigenheid lokale besturen? • Veel meer investeringen dan andere overheden: dus meer nood aan ‘budgettaire spreiding’ via aflossingen • Veel kleinere besturen (dus grotere schommelingen in jaarlijks investeringsniveau) Financiële uitdagingen 2013-2018

16. Topuitdaging 3: ESR-regels • Leidt striktere toepassing ESR-regels tot: • Sterke vermindering van investeringen lokale besturen? • Economisch effect (50% overheidsinvesteringen = lokaal) • Effect op infrastructuur • Toevlucht tot allerlei (vaak veel duurdere) debudgetteringsoperaties (PPS)? • Quid gevolgen sanering federaal en gewest op financiering lokale besturen? Financiële uitdagingen 2013-2018

17. Andere uitdagingen • Gevolgen economische crisis: • Daling (of minder snelle groei) inkomsten • Hogere uitgaven (vooral via OCMW) • Veiligheidsdiensten: • Politie kost steeds meer (aandeel federale financiering zakt) • 50/50-financiering brandweer op de lange baan geschoven (nu 90 lokaal, 10 federaal) • Nog enorme noden qua waterzuivering: • Uitbreiden rioleringsnet • In stand houden en verbeteren bestaand net Financiële uitdagingen 2013-2018

18. Andere uitdagingen • Blijvende noden voor inrichting publiek domein (straten en pleinen, fietspaden, …) • Daling dividenden: • Gemeentelijke Holding en Dexia: definitief weg • Energiedividenden in vraag gesteld (discussie energieprijzen) • Maatschappelijke tendensen en vragen: • Digitalisering • Dualisering • Mondialisering • Duurzaamheid, klimaat, … Financiële uitdagingen 2013-2018

19. Hoe aanpakken – tips vanuit de VVSG • Bespaar als college, niet als groep individuen • Neem voldoende tijd voor het planningsproces • Kan aanpak andere besturen inspiratie geven? • Vermijd taboes • Let op voor lineaire maatregelen: • Lijken eenvoudig en rechtvaardig • Bestraffen zuinigen en bevoordelen verspillers • Leen verstandig Financiële uitdagingen 2013-2018

20. Hoe aanpakken – tips vanuit de VVSG • Let op met radicaal niet vervangen van mensen die vertrekken: • In sommige diensten is grotere inspanning mogelijk • Elders vallen daardoor cruciale mensen weg • Nieuwe zaken doen: met meer mensen, of met de bestaande mensen? • Samenwerken loont, maar groot is niet altijd beter • Krijgt ‘de keizer’ wat hem toekomt? Financiële uitdagingen 2013-2018

21. Hoe aanpakken – tips vanuit de VVSG • Vermijd ‘quickwins’ die het fundamentele debat (tijdelijk) overbodig maken • Let op voor debudgettering • Verborgen kosten • Verlies aan politieke greep • Durf te investeren • (meer) belasten moet (ook) kunnen • Communiceer correct over wat (nog) niet kan • … Financiële uitdagingen 2013-2018

22. Besluit • Bestuursperiode 2013-2018 wordt voor Vlaamse lokale besturen bijzonder moeilijk • VVSG vreest: • Inkrimping dienstverlening en afvloei personeel • Vermindering of uitstel investeringen • Verhogen retributies en belastingen • Inspanning zal ook van besturen zelf moeten komen • VVSG vraagt aan andere overheden vooral zekerheid over financiering (Gemeentefonds, rioolsubsidies, …) Financiële uitdagingen 2013-2018