“ De laatste 72 uur”

1. Zorgpad Stervensfase Heily Splinter- Icare Alina Pieterman- Het Zand Alie van ‘t Ende- Isala 16 oktober 2013 “De laatste 72 uur”

2. Indeling • Introductie • Wie zijn wij • Wat gaan we doen • Zorgpad stervensfase algemeen • Ziekenhuis, • Verpleeghuis / Hospice • Thuiszorg • Vragen aan het eind

3. Zorgpad Stervensfase weer iets nieuws Checklist • Hoogleraren: “checklistdrift in de zorg slaat toe” • Nursing 3418 3 • “Er is sprake van een doorgeslagen checklist drift in de zorg” Hoogleraar verplegingswetenschap, Marieke Schuurman Hoogleraar Veiligheid in de zorg, Jan Klein Nursing, juli-augustus 2013

4. Zorgpad Stervensfase weer iets nieuws Projecten • Projecten ---- weerstand----- verandering • Wat betekent dat nu eigenlijk voor de werknemers op de werkvloer, voor de individuele werknemers • …..Laten we eerst eens kijken wat het Zorgpad Stervensfase nu eigenlijk betekent.

5. Wat is het Zorgpad Stervensfase Meer dan een checklist Een volledig patiëntendossier, een checklist en een evaluatie-instrument ineen. Vervangt de medische en verpleegkundige dossiers op het moment dat de stervensfase aanbreekt. Een instrument om de kwaliteit van zorg in de stervensfase te verbeteren.

6. Oorsprong • Liverpool Care Pathway for the dying patient (LCP) • Ontwikkeld in Madam Curie Hospice en Royal Liverpool Hospital • Allereerst bedoeld om ‘best practice’ van zorg in stervensfase over te brengen van hospice naar ziekenhuis • Echter ook effectief gebleken in Hospice zelf • Uitrol ZS internationaal

7. Zorgpad stervensfase in Nederland Door samenwerking tussen het Erasmus MC en het integraal Kankercentrum Rotterdam Vertaling in het Nederlands 2000/2001 Pilot in verpleeghuis, hospice en ziekenhuis (IKR) Maart 2009 kick-off: landelijke uitrol via de IKC’s Evaluatie internationaal: in 2012 Zorgpad Stervensfase Versie 2.0

8. Doel Zorgpad Stervensfase Doelen Een optimale kwaliteit van zorg voor de stervende en naasten Een optimale kwaliteit van leven in de stervensfase Nevendoelen Verbeteren multidisciplinaire samenwerking rond het vaststellen van de stervensfase. Verbeteren van het bewustzijn van het stervensproces. Verbeteren van de communicatie met naasten. Eenduidige rapportage en vastleggen van zorg die al gegeven werd.

9. Opbouw Zorgpad Stervensfase Deel 1 Beoordeling van de patiënt aan het begin van de stervensfase Deel 2 Observatie / registratie patiëntgebonden problemen tijdens de stervensfase Deel 3 Zorg na het overlijden

10. Deel1: Beoordeling patiënt bij start zorgpad Deel 1 : deels invullen, deels aankruisen ‘ja’ of ‘anders • Diagnose • Lichamelijke conditie • Maatregelen gericht op comfort van de patiënt • Aanpassen: doorgaan, stoppen, starten medicatie • Stoppen niet noodzakelijke verrichtingen (medisch, verpleegkundig) • Communicatie • Informeren patiënt, naasten, geestelijk verzorger, huisarts, overige betrokkenen. • Spiritualiteit • Waarden / normen, levensbeschouwelijke steun

13. Deel 2 Registratie zorgdoelen bij tenminste 6 controle momenten: Pijn, misselijkheid, slijmvorming, dyspnoe, mictie ……. Zorg voor naasten, hulpverleners Registratie B (bereikt) of A (anders). Deel 2 worden dagelijks vernieuwd Verpleegkundige en/of behandelend arts beoordelen en noteren bereikte doelen door: B(ereikt) of A(nders) A(nders) worden interventies genoteerd op evaluatiebladen Evaluatie ‘anders’ Multidisciplinaire voortgangsrapportage Deel 2: beoordeling patiëntgebonden problemen

15. Meerwaarde en knelpunten Isala evaluaties Meerwaarde • Bevordert multidisciplinaire samenwerking. • Patiënt en familie meer bewust van stervensfase / afronding leven • Markering stervensfase geeft duidelijkheid aan: • patiënt, • naasten, • artsen, verpleegkundigen en overige betrokken hulpverleners. • Vastleggen van afspraken bij aanbreken van de stervensfase geeft verpleegkundigen houvast / zelfvertrouwen. • Overzichtelijke rapportage. • Verbetering documentatie van gegeven zorg. • Beter en snel inzicht in symptoombehandeling. • Sneller actie bij problemen. • Verminderde symptoomlast voor de patiënt.

16. Meerwaarde en knelpunten Isala evaluaties Knelpunten • Markering stervensfase: • niet tijdig (h)erkennen van de stervensfase • Gesprek wordt als lastig ervaren • Wennen aan het afkruisen van doelen. • Uitgebreide verslaglegging gemis / minder achtergrondinformatie. • Het invullen van deel 1 kost tijd. • Misvatting: Zorgpad Stervensfase = palliatieve sedatie • Gemis aan digitaal dossier

17. Zorgpad stervensfase binnen verpleeghuissetting/ hospice lotus

18. Voor invoering zorgpad Pilot zorgpad stervensfase binnen afdeling Vuur van Zandhove, Zorgspectrum het Zand Vragen van zowel arts als verpleegkundige na overlijden van zorgvrager… (gehele team)

19. Ervaringen tijdens de pilot Observaties vanuit intuïtie worden concreet gemaakt, beoordelingen vastgelegd Instrument Multidisciplinair Voorlichting en uitleg van arts naar team en van team naar zorgvrager en/of naasten

20. Ervaringen na pilot zorgpad Rust rondom stervensfase Concrete acties en handelingen inzichtelijk Reflecteren op handelen van jezelf en van elkaar Instrument in handen waarin handelen vastgelegd wordt; wat doen we en wat doen we niet? Van vp interventies tot aan inschakelen predikant.

21. Ervaringen binnen hospice Lotus Samenwerking tussen disciplines wanneer zorgpad gestart wordt Duidelijk voor zowel gast als naasten Handelen wordt vastgelegd Vertrouwen door afspraken maken Vertrouwen door familie/ naasten te betrekken Nazorg

22. Zorgpad stervensfase binnen de thuiszorg • Voor de thuiszorg andere formulieren – i.v.m. andere situatie dan binnen ziekenhuis en verzorgings-/verpleeghuis

23. IJssel Zwartewater • Binnen deze regio – mn Zwolle – beperkt/niet toegepast • Staat op de nominatie voor ontwikkeling van het project

24. Afronding • Vragen aan het eind • Eventueel na de voordracht…..

25. Take home messages Gebruik van het Zorgpad Stervensfase verbetert de kwaliteit van leven en kwaliteit van zorg in de stervensfase Het Zorgpad Stervensfase is een instrument dat multidisciplinaire samenwerking bevordert. Draagvlak voor Zorgpad Stervensfase is de sleutel van succes bij implementatie en borging. Borging: evaluatie en registratie geven inzicht in het gebruik van het gebruik Zorgpad Stervensfase.