PRVI SVJETSKI RAT PROMJENA EVROPSKE RAVNOTEŽE SNAGA - IZLAZAK AMERIKE IZ IZOLACIJE

1. PRVI SVJETSKI RAT PROMJENA EVROPSKE RAVNOTEŽE SNAGA - IZLAZAK AMERIKE IZ IZOLACIJE

2. Kriza u odnosima Njemačke i Austrougarske sa silama Antante. • Izrada vojnih planova otrgnuta je političkoj kontroli vodećih zemalja, koje su skraćivale vrijeme za diplomatske odluke. • Pregovori o francusko-ruskom vojnom savezu 1892. uključivali su i to šta će se smatrati za casus belli. • Odgovor je do tada po pravilu zavisio od toga ko je prvi počeo neprijateljstva.

3. Do tada je evropska diplomatija nastojala da lokalizuje sukobe i ograniči njihove posljedice. • Krajem XIX vijeka casus belli je definisan prema tome ko je prvi izvršio mobilizaciju, a ne ko je ispalio prvi hitac i time izmakao političkoj kontroli. • Potreba da se saveznici istovremeno mobilišu pretvorila se u ključni element diplomatskih pregovora o vojnim savezima.

4. Sve više se težilo ka opštem ratu.Ruski interes je zahtijevao da rat bude opšti.U suprotnom Njemačka bi bila ponovo u prilici da diktira uslove mira. • Pošto je to Bizmark već jednom učinio na Berlinskom kongresu, lokalizacija sukoba bezrazložno bi ojačala mogućnosti ruskih neprijatelja i pokolebala saveznike. • Rat sa ograničenim ciljevimabio bi protivan ruskim nacionalnim interesima. Svaki rat bi trebalo da bude opšti.

5. Na osnovu Obručevljevih ideja, o istovremenom sprovođenju mobilizacija4. januara 1894. potpisan je vojni sporazum između Francuske i Rusije. • Sporazum je predviđao da ukoliko bilo koja članica Trojnog saveza sprovede mobilizaciju protiv Francuske, Rusija bi morala da sprovede mobilizaciju protiv Njemačke. • Evropska ravnoteža, se pretvorila u borbu za opstanak, mada niko nije mogao da objasni koji cilj bi opravdao uništavanja velikih razmjera.

6. Njemački generalštab na čelu sa Alfredom Šlifenom razradio je njemačke mobilizacijske planove. • Za razliku od Moltkea, stratega tri Bizmarkove pobjede,Šlifen je razradio plan za postizanje brze pobjede na jednom frontu, poslije čega bi se sve njemačke snage preusmjerile na drugog neprijatelja. • Da bi razbio francuske fortifikacije na njemačkoj granici, Šlifen je došao na ideju da povrijedi neutralnost Belgije. • Cilj Bizmarkove spoljne politike bio je izbjegavanje rata na dva fronta, a Moltkeove strategije vodjenje ograničenog rata.Šlifen je težio totalnom ratu.

7. Šlifenov planje predviđao da se prve bitke odigraju na Zapadu između zemalja kojih se konkretna kriza gotovo uopšte nije ticala. • Rusija u svojim ratnim planovimanije imala pretenzijeu odnosu na Njemačku vrijedneni lokalnog, a ni opšteg rata, kao uostalom ni Njemačka prema Rusiji. • Diplomate su ćutale.Zbog nacionalističke politike u tim zemljama nijesu se usuđivali da se suprostave vojnim krugovima. • Rijetke su bile riječi upozorenja. Izuzetak je bio Rus Petar Durnovo, ministar unutrašnjih poslova, koji je smatrao da je Njemačka, a ne Britanija, prirodan saveznik Rusije, da su njihovi interesi komplementarni i da rat može donijeti samo obostrano uništenje.

8. Ubistvo Franca Ferdinanda u Sarajevu 28. juna1914. označilo je povod za ratni požar, a moglo se tumačiti i kao osveta za aneksiju Bosne i Hercegovine. • Držeći se ranijeg obećanja, da će podržati Austrougarsku u sljedećoj kriziVilhelm II je 5. jula 1914. preko austrougarskog ambasadora podstakao Beč na akciju protiv Srbije. • Kancelar Betman-Holveg je6. jula 1914. potvrdio careva obećanja ostavljajući da Austrougarska procijeni šta da uradi u pogledu Srbije. • Njemačka poruka, zasnovana na pogrešnim procjenama, bila je da Austrougarska sigurno može da računa na savezništvo Njemačke.

9. Početak krize Rusiju nije natjerao na uzmicanje, jer od Krimskog rata nije imala iluzije o politici Austrije, a naročito ne nakon otvorene podrške Berlina. • U Petrogradu su vjerovali da se radilo o planu razrađenom uz pomoć njemačke vlade radi uništenja njenih pozicija među slovenskim narodima. • Kriza je izmakla kontroli zbog toga što nijedan državnik nije bio spreman da ustukne. Evropi je nedostajao zajednički sistem vrijednosti kakav je postojao u Meternihovo vrijeme ili fleksibilnost Bizmarkove realpolitike.

10. Početak Prvog svjetskog rata • U početku se ništa nije događalo. Austrougarska je oklijevala zbog bojazni mađarskog predsjednika vlade Tise da zemlju izloži riziku rata. • Beč je Srbiji 23. jula 1914. uputio ultimatum od 48 sati. Zatraženo je da se ispune veoma ponižavajući uslovi, koje je Srbija jednim dijelom morala da odbaci. • Godine 1914. legitimitet nije predstavljao kariku koja je povezivala sve kao u Meternihovoj Evropi. Ruske simpatije prema savezničkoj Srbiji prevagnule su nad gnušanjima zbog ubistva Franca Ferdinanda. • Austrougarska je jedina imala zastarjele vojne planove. Za mobilizaciju joj je bio potreban rok od mjesec dana. Njene trupe počele su da se bore kada su prve bitke na zapadnom ratištu već bile završene.

11. London se nalazio na najboljem putu da zaustavi krizu, da je blagovremeno Velika Britanija objavila solidarnost sa Francuskom i Rusijom. • Iako su težili da očuvaju Trojni sporazum britanski političari nijesu željeli da zaprijete Njemačkoj, kako bi ostavili mogućnost za kasnije posredovanje. • Britanija nije imala obavezu da uđe u rat na strani Francuske i Rusije, ali je pomorski sporazum 1912. sa Francuskom na to moralno obavezivao. • Stav Britanije o uključivanju u rat opredijelila je namjera Njemačke da dovede u pitanje jedan od osnovnih principa engleske spoljne politike, kojise sastojao u tome da Belgija ne smije da padne u ruke neke velike sile.

12. Austrougarski ultimatum doveo je Rusiju u veoma nepovoljan položaj i zato što se Bugarska sve više priklanjala Njemačkoj. • Austrougarska, pošto je anektirala Bosnu i Hercegovinu, je nastojala da pod svoj protektorat stavi posljednjeg važnog saveznika Rusije na Balkanu - Srbiju. • Njemačka je učvrstila svoj uticaj u Carigradu, pa je Rusija mogla da se pita da li će se era panslavizma okončati tevtonskom dominacijom. • Na opredjeljenje da Rusija podrži Srbiju uticala je bojazan da se popuštanjem njen prestiž u slovenskom svijetu i na Balkanu više ne bi mogli obnoviti.

13. Srbija je 25. jula 1914. odgovorila na austrijski ultimatum prihvatajući sve zahtjeve osim jednog -Vilhelm II je pomislio da je kriza prevaziđena. • Austrougarska je 28. jula 1914. objavila rat Srbiji mada za vojnu akciju nije mogla da bude spremna prije 12. avgusta. • Ruski car je istog dana naredio djelimičnu mobilizaciju protiv Austrougarske. Međutim, ruski general-štab je imao jedino plan opšte mobilizacije protiv Njemačke i Austrougarske. • Budući da je ruska mobilizacija remetila planove Njemačke, ona je 29. jula tražila da Rusije sa njom prekine, jer je značila isto što i rat. • Nikolaj II nije mogao promijeniti svoju odluku, pa je 30. jula 1914. naredio potpunu mobilizaciju. Dan kasnije 31. jula Njemačka je ponovila isti zahtjev i pošto odgovor nije dobila objavila je Rusiji rat.

14. Traženje uzroka za rat sa Francuskom. • Njemački planovi da se prvo izvrši napad na Francusku nijesu imali alternativu, pa je i pokušaj Vilhelma II da preusmjeri mobilizaciju na Rusiju propao. • Na upit Njemačke od 1. avgusta 1914. da li namjerava da ostane neutralna, Francuska je odgovorila da će djelovati u skladu sa svojim nacionalnim interesima. Iskoristivši kao povod neke povrede graniceNjemačka je 3. avgusta 1914. objavila rat Francuskoj i prema Šlifenovom planu upala u Belgiju. • Sljedećeg dana,4. avgusta 1914, Velika Britanija je objavila rat Njemačkoj. Balkanska kriza pretvorena je u svjetski rat.Spor sa Bosnom i Srbijom doveo je do okupacije Belgije, i uveo Veliku Britaniju u rat. • U vrijeme kada su na zapadnom frontu već vođene odlučujuće bitke austrougarske trupe još nijesu preduzele ofanzivu protiv Srbije.

15. Umjesto brze i odlučne pobjede Njemačke, desio se dugotrajan rat. • Britanska neutralnost nije ostvarena, kao ni uništenje francuske vojske. Ofanzivna bitka na zapadu je izgubljena, a dobijena defanzivna na istoku. • Kompromisni mir nije bio moguć, jer Francuska ne bi pristala da joj se ne vrate Alzas i Loren, a Njemačka na zahtjeve za povraćaj osvojenih teritorija. • Novi saveznici Italija i Rumunija na strani Antante, a Bugarska na strani Centralnih sila, zahtijevale su svoj dio pretpostavljenog plijena.

16. Elementi kompromisnog mira • Britanija je, uvidjevši da je Njemačka postala najjača sila smatrala da povratak na ranije stanje nije moguć. Zato nije željela kompromis, već "garancije" u pogledu: trajnog slabljenja Njemačke i smanjenja njene flote. • Njemački političari su tražili: na zapadu pripajanje ugljenokopa u sjevernoj Francuskoj i vojnu kontrolu nad Belgijom, uključujući i luku Antverpen. • U vezi sa Poljskom su nudili stvaranje "nezavisne države, nasljedne ustavne monarhije" i time onemogućavali kompromisni mir s Rusijom. • Njemačka je3. marta 1918. izdiktirala u Brest - Litovsku uslovemira, pokome je dobila 1/3 evropskog dijela Rusije i uspostavila protektorat u Ukrajini.

17. Poslije prve dvije godine rata obje strane su podjednako mogle da pobijede i da budu poražene. • U vrtlogu Prvog svjetskog rata nestali su "istočni dvorovi" na čijem je jedinstvu u vrijeme Svete alijanse počivao mir u Evropi. • Francuska i Velika Britanija nijesu imale koristi od toga što su njihovi neprijatelji oslabili. Žrtvovanjem svojih vojnih snaga one su neprijatelja zapravo učinile jačim nego što je bio. • Prije nego što su shvaćene razmjere debakla Evrope, na sceni se pojavio novi igrač, a “evropski koncert" je otišao u istoriju.