Finansal (Mali) Tablolar Analizi

1. Finansal (Mali) Tablolar Analizi EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ Yrd.Doç. Dr. Niyazi Kurnaz

2. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ • Birkaç yıllık mali tabloların incelenmesi karşılaştırmalı tablolar ile yapılabilirse de, uzunca bir denemi kapsayan süre içerisinde işletmenin durumu görülmek istendiğinde yöntemin uygulanması güçlük arz eder. Bu takdirde yıllar itibariyle tablo kalemlerinin eğilim yüzdelerinin hesaplanması işletme seyrinin daha rahat görülmesini ve tablo kalemleri arasındaki ilişkilerin daha rahat kurulmasını sağlar. • Trend analizleri, analitik inceleme prosedürlerinde en çok kullanılan tekniklerden biridir. Esası bir hesaba ait bakiyelerin, dönemler itibariyle değişimlerinin, bulunması ve analizine da­yanır. Bu analiz yöntemi uygulanarak, birbiriyle ilişkili hesapların belli bir sürede gösterdikleri değişimler karşılaştırılarak analiz yapılabilmektedir.

3. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ • Eğilim yüzdeleri analizinde, mali tablolarda yer alan ka­lemlerin dönemler arasında göstermiş olduğu artış veya azalışlar saptanmak ve bu değişikliklerin temel yıla göre oransal önemleri ortaya konularak, işletmenin gelişme yönü incelenmektedir. • Trend analizleri iki amaçla kullanılmaktadır. Bu amaçlar: • a-) İlgili hesabın geçmiş dönemlere ait verilerinden yararlanarak, İncelenen dönemde olması gereken bakiyeyi tahmin etmek ve tahmin edilen bu değeri mali tablolarda kayıtlı değer ile karşılaştırmak. • b-) İlgili hesabın geçmiş dönemlere ait verileri ile incelenen döneme ait tutarı karşılaştırarak, olağan olmayan bir değişim olup olmadığını incelemektir

4. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ • Böylece birbirleriyle ilişkili elan kalemlerdeki eğilimlerin uzun dönemde etkileşimini incelemek, işletmenin kendi içinde dinamik bir analizi yapılarak, finansal durumunun ve faaliyet sonuçlarının bütünü hakkında bilgi sahibi olmak olanaklı hale gelmiş olur. • Bu tekniklerden beklenen yararın sağlanması için mali tabloların karşılaştırılabilir olması gerekir. Enflasyonun eğilim yüzdeleri yöntemiyle yapılan analizde yüzde değerlerinin değerlendirilmesinde dikkate alınması gerektiği açıktır. Bu nedenle enflasyonun etkileri mali tablolar hazırlanırken giderilmesidir. Böylece mali tabloların eğilim yüzdeleri ile karşılaştırılması daha anlamlı olur. Sadece yüzdelerdeki değişiklikleri izlemek yanıltıcı olabileceği için mutlak rakamlardaki değişmelerinde göz önünde bulundurulması gerekir.

5. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ • Eğilim (trend) yüzdeleri ile analiz tekniği bir işletmenin mali tablolarındaki bütün kalemlere uygulanabileceği gibi, sadece aralarında anlamlı ilişkiler kurulabilecek seçilmiş bazı kalemlere de uygulanabilir. Hangisi yapılacak olursa olsun, her kalemin ayrı ayrı eğilim (trend) yüzdeleri hesaplanacağından tekniğin uygulanış biçiminin değişmeyeceği tabidir. • Eğilim (trend) yüzdeleri tekniği, belli dönemlere ilişkin, mali tabloların kaynak ve varlık kalemlerinin artış ve azalışları ve bu değişmelerin baz yılma oranla yüzdesel önemlerini ortaya koyduğu için tam anlamı ile dinamik analiz çalışmaları yapılmasını sağlamaktadır. Ancak bu tekniğin uygulanmasından beklenen yararın elde edilebilmesi için, incelemeye konu dönem sayısının fazla olması gerekir.

6. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ • Eğilim yüzdeleri tekniği aşağıdaki işlem sırasına göre uygulanır. - Öncelikle baz olarak seçilen yılın bilanço kalemleri 100 olarak ifade edilir. - Eğilim yüzdeleri, her kalemin baz yılındaki tutara bölünmesi ile bulunur. - Eğilim yüzdeleri hesaplanırken 0,5'den küçük kesirler atılır 0,5'den büyük esirler tam sayıya çıkartılır. • Eğilim (trend) yüzdelerinin .hesaplanışını şu şekilde formüle edebiliriz: Eğilim(Trend) Yüzdesi= Eğilim Yüzdesi Hesaplanacak Yılın Mutlak Değeri x 100 Baz Alınan Yılın Mutlak Değeri

7. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ • Eğilim (trend) yüzdelerinin hesaplanışı sırasında, baz alınan yılda mutlak değeri olmayan bir kalemin diğer yıllar için eğilim (trend) yüzdesi de olmaz. • Eğilimlerin karşılaştırılmasında, her kalemin gösterdiği eği­limin belirlenmesi ve eğilimler arasındaki farklılığın ortaya ko­nulması gerekir. Eğilim yüzdeleri endeks şeklinde pozitif değerler olup, 100'ün üzerindekiler "artış", 100' ün altındakiler "azalış" gösterir. Yapılan açıklamalar ışığında eğilim (trend) yüzdeleri tekniğini aşağıdaki örnek bilançonun bazı kalemleri üzerinde gösterelim.

8. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ

9. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ • Trend yüzdelerinden görüldüğü gibi dönen varlıklar toplamında D2 yılında küçük bir azalma olmuş ancak D3 'den itibaren hızlı bir artış görülüyor. Kısa vadeli borçlarda ise, önce küçük bir artış, D3'den itibaren ise bir azalma görülüyor. İşletmenin borç ödeme gücü açısından olumlu bir gelişme var, likidite kuvvetleniyor denilebilir. Buna karşılık D2'den itibaren uzun vadeli borçlardaki artış, kısa vadeli borçların uzun vadeye dönüştürüldüğünü göstermektedir. • Enflasyonist dönemlerde borçlanmaların uzun vadeli yapılması tercih edilir. Ancak uzun vadeli borçlardaki artış, kısa vadeli borçların ödenmeyip vadelerin uzatılmasından kaynaklanıyorsa olumsuz yorumlanır. Ancak "B" işletmesinde likiditenin yıllar itibariyle güçlendiğini göz önüne alınırsa böyle bir olumsuz durumun varlığından söz edilmez. İşletmenin duran varlıklar sabit kalmış,D4 ‘den itibaren bir artış görülmüştür. Öz sermayenin D2'de azalması, D3'den itibaren artış görülmesi ancak bu artışın uzun vadeli borç artışlarının altında olması işletmenin öz sermayesini kuvvetlendirmesi gerektiği şeklinde yorumlanabilir.

10. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ • Eğilim yüzdelerinin bütün rnali tablo kalemleri için hesaplanmasına gerek yoktur. Önemsiz bilanço kalemleri ya da diğer kalemlerle ilişki kurulmayan kalemlerin eğilim yüzdeleri hesaplanmaz. Aralarında anlamlı ilişkiler kurulabilen kalemlerin eğilim yüzdeleri hesaplanır ve birlikte yorumlanır.

11. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ • Aralarında ilişki bulunan kalemler ve birlikte yorumlanmaları esnasında ortaya çıkabilecek durumlar aşağıdaki gibi şematize edilebilir. -Stoklar artarken, net satışların düşüyor olması -> Olumsuz -Stoklar azalırken, net satışlar artıyor olması -» Olumlu -Stoklar artarken, ticari borçların düşüyor olması -» Olumlu -Stoklar azalırken, ticari borçların artıyor olması -» Olumsuz -Net satışlar artarken, ticari alacakları düşüyorsa -» Olumlu -Net satışlar azalırken, ticari alacaklar artıyorsa -»Olumsuz -Net satışlar artarken, dönen varlıklar da artıyorsa -> Olumlu -Dönen varlıklar azalırken, kısa vadeli borçlar artıyorsa -»Olumsuz -Dönen varlıklar artarken, kısa vadeli borçlar azalıyorsa -»Olumlu -Net satışlar artarken, maddi duran varlıklar da artıyorsa -» Olumlu -Net satışlar azalırken, maddi duran varlıklar artıyorsa -»Olumsuz -Maddi duran varlıklar artarken, öz kaynaklarda artıyorsa -> Olumlu -Maddi duran varlıklar artarken, öz kaynaklar azalıyorsa -»Olumsuz -Borçlar azalırken, öz kaynaklar artıyorsa -»Olumlu -Brüt satışlar artarken, net satışlarda artıyorsa -> Olumlu -Brüt satışlar artarken, faaliyet giderleri azalıyorsa -»Olumlu

12. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ Eğilim yüzdelerinde her kalem her ayrıntı üzerinde durulmaz. Ancak aralarında anlamlı ilişkiler kurulabilen yukarıdaki şemada özetlenmiş durumları bir kez daha gözden geçirelim. a-) Stoklar-Net Satışlar Stoklar ve net satışlar ilişkisinde stoklar artarken, net satışlar azalıyor ise olumsuz yorumlanır. Çünkü bu durum, stokların satılamadığı, elde birikip kaldığı ve bu nedenle stok maliyetinin ve bozulma, demode olma riskinin arttığı anlamına gelir. Stokların satılıp paraya dönüştürülememesi işletme likiditesi üzerinde olumsuz etki yapar. Satışların artırılamaması da karlılığı olumsuz yönde etkiler. Stoklar azalırken, net satışlar artıyor ise bu durum olumlu yorumlanır. Çünkü bu durum stokların satıldığını, satış gelirlerinin dönen varlıklara nakit ya da diğer varlıklar şeklinde döndüğünü, yani stokların dönüşüm hızının yüksek olduğunu gösterir. Böylece işletme stok bulundurmanın riski ve stoklama maliyetlerine de katlanmak zorunda kalmayacaktır.

13. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ b-) Stoklar- Ticari Borçlar Stok kalemleri ile ticari borçlar arasında bir ilişki kurulabilir. Stoklar artarken, kredili stok alımlarından doğan ticari borçlar azalıyor ise olumludur. çünkü bu, stok alımları peşin yapılıyor,mevcut borçlarda zamanında ödeniyor anlamını taşır. Ancak bunun tersi bir durum varsa, stoklar azalırken, ticari borçlar artıyorsa, bu olumsuz bir durumdur. Borçlardaki artışın tamamen yeni stok alımlarından kaynaklanmadığı, bir takı m borçların vadesinde ödenmemesi nedeniyle vade uzatılmasına gidildiği gibi bir anlam çıkarılabilir. c-) Net Satışlar- Ticari Alacaklar Net satışlar ile ticari alacaklar arasındaki ilişki de; net satışlar ile ticari alacaklar aynı hızda artıyor yada net artışlar artarken, ticari alacaklar azalıyor ise olumlu bir durum söz konusudur. Birinci durumda satışların kredili yapıldığı ikinci durumda ise sa­tışların büyük ölçüde peşin yapıldığı anlaşılmaktadır. Ancak net satışlar azalırken, ticari alacaklar artıyorsa bu durum olumsuz karşılanır. Böyle bir durumda net satışların azalması durumu bile arzu edilmezken, bununla birlikte birde ticari alacaklar artıyorsa alacaklardaki artışın satışlardan kaynaklanmadığı, iyi bir tahsilat politikası güdülemediğinden, alacakların tahsil edilemediği ve vade uzatılması nedeniyle yeni alacakların doğduğunu düşünebiliriz.

14. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ d-) Net Satışlar- Dönen Varlıklar Net satışlar ile dönen varlıklar birlikte artış göstermesi, satışların getirişinin yine dönen varlıklara döndüğünü, dolayısıyla işletmenin borçlanmaya gerek duymaksızın faaliyetlerini yürütebileceğini, işletmenin ödeme gücünün iyi olduğunu gösterir ve olumlu karşılanır. Ancak dönen varlıklar azalırken, net satışlarda yavaş bir artış yada her iki kalemde de azalış, satış getirisinin dönen varlıklara dönmediğini uzun vadeyle kredili satış yapıldığını, dönen varlıklar bünyesinin zayıfladığını gösteren olumsuz bir durumdur. e-) Net Satışlar- Maddi Duran Varlıklar Net satışlar ile maddi duran varlıklar arasındaki ilişkinin kurulmasında, net satışlar azalırken, maddi duran varlıklar artıyor ise bu, duran varlık alımı suretiyle artırılan kapasitenin iyi kullanılamadığı, bir başka deyişle üretim artırıldığı halde bunların satılamadığı gibi olumsuz bir durum ifade eder. Net satışlarda artış var ancak bu artış duran varlık artışlarının altında ise , kapasite artışının henüz satışlara tam olarak yansımadığını söyleyebiliriz. Oysa net satışlar ve duran varlıkların birlikte artış göstermesi üretimin arttığını ve üretilenlerin satıldığını gösterir ki arzu edilen bir durumdur.

15. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ • f-) Dönen Varlıklar- Kısa Vadeli Borçlar • Dönen varlıkların kısa vadeli borçlarla karşılaştırılması borç ödeme gücünün ölçülmesinde kullanılır. Dönen varlıklar azalırken, kısa vadeli borçların artması kabul edilmeyecek olumsuz bir durumdur. Kısa vadeli borçlar, dönen varlıların bünyesindeki nakit ve nakde çevrilir değerlerle ödeneceğine göre böyle bir durumun devam etmesi işletmenin borçlarını ödeyemez bir duruma düşmesi anlamını taşır. Bunun tersi bir durum arzu edilir. Dönen varlıklar artarken, kısa vadeli borçlar azalıyor ise işletmenin borç ödeme gücü açısından olumlu bir durum söz konusudur. Ancak bu durumda da dönen varlılar içinde atıl fonların tutulmamasına dikkat edilmelidir. Yüksek nakit ve nakit benzeri değer tutulması, hızlı dönüşümü sağlanarak karlılığa dönüştürülecek değerlerin atıl kalmasına ve karlılığın olumsuz etkilenmesine neden olur. Daha sonra oranlar konusunda da değinileceği gibi, bu dengenin iyi kurulması gerekir. Kredi verenler için borç ödeme gücü ne kadar yüksekse durum o kadar iyidir. Ancak ortaklar için ilk önemli husus karlılıktır. Bu nedenle ortaklar, yüksek döner varlık yerine, dönüşüm hızı yüksek olan dönen varlık bulundurulmasını tercih ederler.

16. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ g-) Maddi Duran Varlıklar – Öz kaynaklar Maddi duran varlıklar – öz kaynaklar ilişkisinin kurulmasında, her iki kalem birlikte artıyorsa, duran varlıkların öz kaynaklarla finanse edildiği anlamını taşır ve arzu edilen bir durumdur. Uzun vadeli kullanım amacıyla alınan duran varlıkların ya uzun vadeli borçlanılarak yada öz kaynak kullanılarak alımı tavsiye edilir. Kısa vadeli borçlanmayla duran varlık alınması halinde borç ödeme zamanı geldiğinde duran varlığın satışı söz konusu olmayacağına göre, eğer diğer likit değerleri yeterli düzeyde değilse, işletme bu borçlarını ödemede zorlanabilir. Nitekim eğer maddi duran varlıklar artarken öz kaynaklar aynı kalıyor ise, duran varlıklar yabancı kaynaklar ile alınmıştır. Eğer uzun vadeli yabancı kaynaklar kullanılmış ise sorun yok, fakat bu durumda aynı zamanda kısa vadeli borçlarda da artma varsa bu olumsuz karşılanır. h-) Borçlar – Öz Kaynaklar Borçlar – öz kaynaklar ilişkisinin kurulmasında, öz kaynak artış hızının, borçlardaki artış hızından fazla olması arzu edilir. Çünkü finansman kaynakları içinde öz kaynakların yabancı kaynaklara göre daha fazla olması alacaklılar için daima arzu edilir ve bu durum mali gücün kuvvetli olmasını ifade eder. Eğer borçlar azalırken, öz kaynaklar artıyorsa, olumlu ve tersi durum ise genellikle olumsuz olarak yorumlanır.

17. EĞİLİM (TREND) YÜZDELERİ YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ ı-) Brüt Satışlar – Net Satışlar Satış kalemleri arasındaki ilişkilerin kurulmasında brüt satışlar ve net satışlar rakamlarının birlikte artması, hasılatı azaltıcı satış indirimleri kalemlerinde fazla artış olmadığı anlamını taşır ve olumlu bir durumu ifade eder, Net satışların,brüt satışlardan daha yavaş artması veya brüt satışlar artarken, net satışların azalması kabul edilmeyecek olumsuz bir durumdur. Öte yandan brüt satışlardaki artışa karşılık faaliyet giderlerindeki azalış yada dana yavaş artış tabii ki olumlu olarak yorumlanır.