GENEL İŞLETME

1. GENEL İŞLETME ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ GÖLBAŞI MESLEK YÜKSEKOKULU BİLGİSAYAR PROGRAMCILIĞI PROGRAMI Öğr. Gör. Arif YILDIZ

8. Bölüm 1İŞLETMENİN TEMEL KAVRAMLARI

9. a. İşletmecilik ve girişimcilik 1. İş 2. İşGÖREN 3. İŞVEREN 4. YÖNETİM VE YÖNETİCİ 5. İHTİYAÇ 6. TÜKETİM VE TÜKETİCİ 7. BİR SİSTEM OLARAK İŞLETME

10. 7.1.İŞLETMENİN GİRDİLERİ 7.2. İŞLETMENİN ÜRETİM VEYA DÖNÜŞÜM SÜRECİ 7.2.1. VERİMLİLİK 7.2.2. EKONOMİKLİK 7.2.3. KARLILIK 7.2.4. TOPLUMSALLIK 7.2.5. TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ 7.2.6. İNOVASYON

11. 7.3. İŞLETMENİN ÇIKTILARI 8. TEKNOLOJİ 9. İŞLETME VE GİRİŞİMCİLİK

12. İŞLETMENİN TEMEL KAVRAMLARI Her geçen gün işletme ve işletmecilik bilimi çok önemli hale gelmektedir. Gelişen teknoloji ve iletişim teknikleri, işletmecilik biliminin tüm alanlarını ve iş yapma şekillerini çok derinden etkilemekte ve değiştirmektedir. Süreç içerisinde, iş, iş gören, üretim, sermaye, maliyet, kalite, teknoloji, verimlilik, hız, yenilik, insan kaynakları ve yönetim gibi kavramlar, işletmecilik dünyasında her zaman önemini korumaktadır. Küresel boyutta yeni kavramlar, işletmecilik dünyasına katılmaktadır.

13. 1.1. İş İşletme biliminde kullanılan birçok kavram, kökünü iş kavramından almaktadır. İşletmede yapılan bütün fiziksel ve düşünsel çabaların tümünü kısaca iş olarak tanımlamaktayız. İş denilince akla sadece fiziksel unsurlar gelmemelidir. Örneğin, planlama çalışmaları, inovatif çabalar, fikirler, hizmetler gibi unsurlar da iş kavramı içerisinde kabul edilmektedir. Bu tanımlamalar ışığında, bir makinenin başında ürün üreten de iş yapmaktadır. Bir yazarın kitap yazma çabaları da bir iştir. Gelişen ve değişen dünyada düşünsel çabalar, daha da önemli hale gelmiştir. Üretim ve süreçlerde yenilik yapma, fikir üretme çabaları işletmecilik adına çok önemli işlerdir.

14. İş kavramı birçok açıdan ele alınabilir. Bir bireyin yaşamını sürdürebilmek için giriştiği bedensel ve düşünsel çabalara, ekonomik anlamda iş denir. Bu çabalarının karşılığında ücret elde eder. Psikolojik anlamda iş, bireye saygınlık ve doyum sağlayan bir kavramdır. Çalışan bir insan psikolojik açıdan rahatlar, mutlu olur. Bir işletme sistemi, bir bütün olarak düşünülürse birçok işin yapılması ile sistem çalışır hale gelmektedir. İşletmenin sağlıklı çalışabilmesi, başarılı olabilmesi için işlerin hızlı, etkin, verimli ve zamanında yapılması gerekmektedir.

15. 1.2. İşgören Kelime anlamı olarak da anlaşıldığı gibi, işi, görevi, sorumluluğu yerine getiren kişi akla gelmektedir. Yerine göre personel, işçi, memur, çalışan, emektar, ücretli, emekçi, sorumlu, görevli gibi anlamlarda da kullanılmaktadır. İşgören, işletmeye belirli ücret karşılığında fiziksel ve düşünsel emeğini, çabalarını katan kişidir. İşgören, yerine getirdiği bu çabalar neticesinde "ücret" veya "maaş" almaktadır. Ancak bu çabalar karşılığında beklenti sadece ücret değildir. Bunun yanında bir işgören, sosyal ve psikolojik açılardan da gereksinimlerini işletmelerde karşılamak isterler.

16. Örneğin, işletme içerisinde kendine saygı duyulması, fikirlerinin dikkate alınmasını ister. ihtiyaçları karşılanan bir işgören daha verimli ve istekli çalışır. Personel veya insan kaynakları olarak ifade edilen bu kesim, işletmelerin başarı ve başarısızlığında direkt etkileri olan kişilerdir (Akdemir,2003). Gelişen teknolojiye rağmen, her geçen gün insan gücünün, özellikle de vasıflı insan gücünün önemi artmaktadır.

17. 1.3. İşveren İşletmede, üretim faktörlerini bir araya getiren, işletmeyi kuran, faaliyete geçiren, tüm faaliyetleri yerine getiren kişi işverendir. Yerine göre girişimci, sermayedar, müteşebbis, yerine göre patron olarak adlandırılan kişilerdir. Bu faaliyetler neticesinde işveren kar elde eder. işveren, işgören çalıştırarak, vergi vererek, önemli yatırımlar yaparak topluma, ülkesine çok önemli katkılar sağlar. İşveren, yerine göre girişimci, müteşebbis anlamında da kullanılmaktadır.

18. 1.4. YÖNETİM VE YÖNETİCİ işletmelerde çok fazla sayıda insan çalışmaktadır. Bir işletmenin başarılı olabilmesi için, işletmelerde çalışan işgörenlerin verimli ve etkin çalıştırılması gerekmektedir. Bir işletmenin ortak amaçlar olarak belirlediği hedeflere en kısa zamanda ve en etkin bir biçimde ulaşabilmeleri için ekip halinde harekete geçmeleri, "yönetim" olarak ifade edilmektedir. Yönetim fonksiyonun gerçekleşebilmesi için en az iki kişinin mevcut olması gerekmektedir. “Yönetim, başkalarına iş yaptırma gücü ya da sanatıdır.” denilebilir. Bu açıdan bakıldığında "sanatların en eskisi, bilimlerin en yenisidir. "

19. Yönetim işlevini yerine getiren kişiye, yönetici denir. Yönetici, kar ve riski başkalarına ait olmak üzere, mal ve hizmet üretmek için üretim faktörlerini bulan, bir araya getiren ve bu amaçla çalışanlarına yön veren kişidir. Yöneticileri işverenden ayıran en önemli özellik, kar ve zarar riskine katılmamalarıdır. Ancak zarar eden bir işletmede de yönetici, uzun süre istihdam edilmez.

20. Bir insan sisteminde beyin hangi görevi yerine getiriyorsa bir işletmede de yönetici aynı görevi yerine getirir. Kısacası yönetici, bir işletmenin beynidir. iyi bir yöneticide birçok özellik olması gerekmektedir. Yöneticiler, yaptıkları işi ve işi yapan kişileri çok iyi bilmedirler. Kişilikleri ve davranışları ile örnek olmalı , eğitime önem vermeli, insanlara eşit ve adil davranmalı, ekip çalışmasını bilmeli, sabırlı, kararlı ve cesur olmalıdırlar.

21. 1.5. İhtiyaç İşletmecilik biliminin başlangıç noktası, ihtiyaçlar ve isteklerdir. Çünkü ihtiyaç ve istek varsa tüketim vardır. Tüketim olabilmesi için mutlaka üretim olması gerekmektedir. Üretim yapan birimler de her zaman işletmelerdir. İnsan varlığı olduğu sürece, ihtiyaç ve istekler olacaktır. İhtiyaç, insanların bazı temel doygunluklardan yoksun olduklarını hissetme durumudur. İnsanı tüketime yönelten en önemli etkenin ihtiyaçlar olduğu görüşü, bilimsel anlamda ilk olarak Abraham Maslowtarafından savunulmuştur.

22. Şekil’de Maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidinin en altında, temel fizyolojik yaşamsal ihtiyaçlar yer almaktadır. Daha sonra güvenlik, aidiyet, saygınlık, kendini gerçekleştirme ihtiyaçları yer almaktadır. Bir ihtiyaç karşılandığında diğer ihtiyaç ortaya çıkmaktadır. İşletmecilik açısından insan ihtiyaçlarının bilinmesi çok önemlidir.

24. 1.6. Tüketim ve Tüketici Tüketim, insan ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılamak amacıyla üretilen mal ve hizmetlerin kullanımıdır. Ekonomik değer taşımayan mal ve hizmetlerin kullanılmasında tüketim söz konusu değildir. Tüketimin mutlaka bir ihtiyacı karşılaması gerekmektedir. Ekonomik güç arttıkça tüketim de artmaktadır. Tüketiciler ise, ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılamak amacıyla, mal ya da hizmetleri satın alan kişi ya da kuruluşlardır.

25. Bir işletmenin, tüketicilerin hangi tür malları satın aldıklarını ve bunları ne sıklıkta ve nereden aldıklarını çok iyi takip etmesi gerekmektedir. Çünkü işletmelerin her türlü faaliyetinde tüketici odaklılık geçerli olmalıdır. Tüketicileri dikkate almayan işletmeler, çok kısa sürede başarısız olmaktadır.

26. 1.7. Bir Sistem Olarak İşletme En açık ifade ile sistem, belli bir amacı gerçekleştirmek için birlikte çalışan ve birbirlerini etkileyen parçalardan oluşan bir bütündür. Bu tanıma dayalı olarak bir sistemin iki temel özelliği, (1) bir amacının olması ve (2) birbirleri ile etkileşimde bulunan parçalardan oluşmasıdır. Sistemi bir bütün olarak oluşturan parçalar, amacı gerçekleştirmek için birlikte çalışırlar ve çalışma sırasında birbirleri ile etkileşimde bulunurlar. Bu etkileşim, sistemin önemli bir özelliğidir ve sistemi bir "parçalar yığını" olmaktan kurtarır. Parçalardan birisinde meydana gelecek bir değişme, sistemin işleyişini etkiler.

27. Örneğin, insan vücudu bir sistemdir. Çünkü bir amacı vardır (yaşamak). Çeşitli parçalardan (organlardan) oluşmuştur ve bu parçalar birbirleri ile etkileşim halindedir. Birisinde meydana gelen bir değişim, tüm vücudu etkiler. Aynı biçimde, işletme de bir sistemdir. Bir amacı vardır (mal veya hizmet üretmek ya da kar etmek). Çeşitli parçalardan oluşmuştur (üretim, finansman, personel, muhasebe bölümleri vb.) Birisindeki değişme tüm sistemi etkiler (Sarıaslan,1984).

28. Örneğin, bir otomobil böyle bir sistemdir. Kendi içerisinde birçok alt sistemlerin birleşimi ile otomobil, amacına göre hareket etmektedir. Sistemin parçaları , girdiler ve çıktılar açısından birbirine bağlıdırlar ve bütün sistem, arzu edilen amaca ulaşıp ulaşmadığını belirlenmek için sürekli, dinamik bir yapıya sahiptir. Eğer sistem amacına ulaşmamışsa sistemde sürekli aksamalar oluyorsa geri bildirim-feedback yoluyla bu aksamalara çözüm bulununcaya kadar süreç devam eder

29. GERİ BESLEME (FEEDBACK) SÜREÇ (PROCESS) GİRDİ (INPUT) ÇIKTI (OUTPUT) GERİ BESLEME (FEEDBACK) Şekil: Bir Sistemin Genel Yapısı

30. Şekil de açıkça görül düğü gibi sistem fonksiyonları, dış çevreden girdilerin alınması, belirli yöntemler ile dönüştürülmesi ve bir ürün olarak tekrar dış çevreye verilmesini sağlarlar. İşletme organizasyonlarının bir sistem olarak ele alınmasında karşımıza dört bileşen çıkar. Bunlar, girdi, dönüşüm süreci, çıktı ve geri beslemedir. Girdi, insan, fizik varlıklar, bilgi kaYJ1akları gibi üretim ve hizmet için kullanılan materyallerden oluşur. Dönüşüm süreci, üretim teknolojisinin girdiyi çıktıya dönüştürmesidir. Çıktı, örgütün ürünü veya hizmeti, geri bildirim ise sonuç bilgisinin bir dahaki döngüde kullanılmasıdır. Başka bir deyişle sistem yaklaşımı işletmeyi çeşitli parçalar, süreçler, amaçlardan ve alt sistemden oluşan bir bütün olarak ele alır.

31. Tüm bu açıklamalardan sonra bir işletme sistemi tanımı yapılacak olursa "mal ve hizmet üretmek veya pazarlamak amacıyla kurulan sistemlere işletme denir.“ En temel tanım olarak işletme; "insanların ihtiyaç duydukları mal ve hizmeti üretmek için, üretim faktörlerini bilinçli, uyumlu ve sistemli bir şekilde bir araya getiren, mal ve hizmet üreten, pazarlayan, satıştan sonraki tüm hizmetleri yerine getiren ekonomik, sosyal kuruluşlardır."

32. Bu tanıma göre, bir simitçi de işletmedir. Otomobil üreten dev bir kuruluş da işletmedir. Bunun yanında hizmet üreten, mali müşavirlik veya avukatlık bürosu da işletmedir. İşletme yerine göre organizasyon, girişim, teşebbüs, ticari müessese, ticarethane, fabrika, iktisadi kuruluş gibi anlamlara gelmektedir. İşletme ekonomik, sosyal, teknik ve dinamik bir sistemdir. Her ülkenin ekonomisini oluşturan önemli yapı taşlarıdır.

33. FIrIn işletmesi OTOMOBİL FABRİKASI

34. İnsan gereksinmelerini giderme özelliğine sahip mal ve hizmetlere ekonomik mal ve hizmetler denir. İnsan gereksinme ve isteklerini gidermeye yarayan araba, kalem, televizyon gibi somut araçlara mal, somut olmayan araçlara da hizmet diyoruz. otel banka hastane

36. 1.7.1. İşletmenin Girdileri Bir işletmenin mal ve hizmet üretebilmesi için işletme dışından belirli girdileri sağlaması gerekir. Bunlar, üretim faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için bir araya getirilmesi gereken temel nitelikteki unsurlardır. Kısaca "üretim faktörleri" olarak adlandırılmaktadır. Sermaye, bir işletmenin mal ve hizmeti üretebilmesi için gerekli olan parasal ve fiziksel varlıkları ifade eder. Örneğin, sermaye olarak para, malzeme, makine, bina vb. sayılabilir. Sermaye karşılığında "faiz" ödenir. İşletme girdilerinin ikincisi, insan gücü veya emek faktörüdür. İnsan faktörü, işletmenin her aşamasında çok değerlidir ve her geçen günde daha da önemli hale gelmektedir. Emek faktörüne sahip olan işgörenler, bu çabaları karşılığında "ücret" elde ederler.

37. Üçüncü girdi (doğal kaynak), özellikle işletmenin mal ve hizmeti üretebilmesi için gerekli olan ham madde kaynağını ifade eder. Maden, petrol, su, ağaç, orman, zirai ürün, toprak vb. unsurlar sayılabilir. İşletmelerin yerine getirdikleri iş türüne göre ham madde kaynakları değişebilir. Doğal kaynak kullanımı karşılığında bedel olarak “rant (kira)” ödenir. Bir diğer girdi, girişimcidir.Sermaye, emek ve doğal kaynakları bir ihtiyacı karşılamak için mal ve hizmetleri üretmek üzere tedarik eden ve uygun şekilde birleştiren kişi, girişimcidir. Müteşebbis olarak da ifade edilen girişimciler, riskleri göze alır, fırsatları değerlendirir ve sonuçta kar veya zararelde eder.

38. İşletme girdilerinden bir başka önemli girdi de bilgi, birikim ve tecrübedir. Özellikle teknolojik bilgi çok önemlidir. Örneğin bilgisayarlar, yazılımlar, paket programlar, bilgisayarlı makineler, robotlar, üretim teknolojileri vb. birçok teknolojik yenilik, önemli girdilerdir. İşletme girdileri 5M olarak da ifade edilmektedir: Money (para), man(insan), material (malzeme), Method (yöntem), machine (makine) gibi İngilizce kelimelerinin baş harflerinden oluşmaktadır.

40. Verimlilik işletmeciliğin en önemli ilkesi verimliliktir. Verimlilik, üretim faaliyetlerinden elde edilen çıktının (mal ve hizmet) fiziki miktarının, bu üretim faaliyetlerine konan girdinin (üretim faktörleri) fiziki miktarına oranıdır. Verimlilik, bir işletmede varlıkların ve kaynakların ne ölçüde etkin kullanıldığını ölçmektedir.

41. Yukarıdaki oran ile "toplam faktör verimliliği" hesaplanmaktadır. Ayrıca "kısmi verimlilik" de hesaplanabilmektedir. Emek, makine, malzeme, sermaye verimliliği olarak da faktör başına hesaplama yapılabilir. Örneğin,