BİLİMSEL ARAŞTIRMA Prof Dr Süheyla Ünal İnönü Üniversitesi

1. BİLİMSEL ARAŞTIRMAProf Dr Süheyla Ünalİnönü Üniversitesi

2. Araştırmacı • Çocuğun meraklılığı • Detektifin mantıksal zihni • Gazetecinin olaylara yönelimi • Yazarın yazma yetisi • Sanatçının yaratıcılığı • Bütünlük, nesnellik ve profesyonellik

3. Bilim • Olayları tanımlamak,sınıflamak… • Olaylar arasındaki ilişkileri bulmak • Olayları anlamak ve açıklamak • Olayların önceden tahmin edilmesi • Olayların kontrolü • İlişkilerin içindeki sebepleri incelemek

4. Bilimsel Araştırma • Planlı, sistemli, kontrollü yapılan gözlem ve/veya ölçümler aracılığı ile tümevarım ya da tümdengelim yöntemlerini kullanarak kuram geliştirmeyi sağlar

5. Kuram • Olguların nedenine, nasılına, nerede ve ne zaman olduğuna açıklama getirir • Sağlam bir mantıkla bu açıklamaları birbirine bağlar

6. Bilimin temel kabulleri • Düzenlilik • Olaylar arasında düzenli ilişki kalıpları vardır • Belirlenim • Olayların tanımlanabilir nedenleri vardır • Gözlemcilik • Kuramlar gözlem yoluyla elde edilen bilgilere dayanır • Cimrilik • Açıklamalar mümkün olduğunca basit olmalıdır

7. Bilimin işlevi • Tanımlama: Olgulara nesnel tanımlar getirme • Yordama: Düzenli işleyişlerin saptanması • Anlama: Neden-sonuç arasındaki ilişkiyi anlama • Kontrol: Olgunun nedeni doğru olarak anlaşılabilirse, kontrol etmek kolaylaşır

8. Araştırma aşamaları Sezgi : Bilgi birikimi bir “nedenselliğin” düşünülmesi Varsayımın kurulması : “Nedenselliğin” nesnel biçimlendirilmesi Varsayımın kanıtlanma çabası : Gerçekleme-sınama Uygun değişkenlerin belirlenmesi Uygun yargılamakurgusunun tasarımı Kanıtlama için gerekli veri sayısının saptanması Verilerin uygun yöntemle doğru olarak eldesi Verilerin ölçümsel büyüklüklerinin saptanması Verilerin uygun biyoistatistiksel yargılama yöntemi ile değerlendirilmesi Varsayımın geçerliliğine ilişkin “karar” : genelleme

9. Araştırmanın aşamaları

10. Soru seçimi • Neyi araştıracağız? • Niye araştıracağız? • Nasıl araştıracağız?

11. Neyi araştıracağız? • Gözlem ve deneyimlerimiz sırasında aklımıza takılan bir durumu • Bu konuda çalışanların telkin ve önerilerini • Literatür taramalarında dikkatimizi çeken bir durumu • Kişisel deneyim veya sorunları • Başka kaynaklar/kuruluşların isteğini

12. Neyi araştıracağız? • Hangi konu beni ilgilendiriyor? • Bu konuda bana en ilginç gelen yön ne? • Özel olarak ne bilmek istiyorum? • Bu soruyu sormamın amacı ne? • Yanıt bana ne sağlayacak? • Bu soru araştırma yoluyla yanıtlanabilir mi? • Bu konuyu çalışmak mantıklı ve uygun mu?

13. Niye araştıracağız? • Bu araştırmanın sonuçlarından nasıl yararlanılacak? • Araştırmanın yakın ve uzak erimdeki edinimleri ne olacak?

14. Nasıl araştıracağız? TÜMEVARIM TÜMDENGELİM KURAM KURAM OLGU Duyularımızla elde ettiğimiz verilerin kaynağı olan, gerçekleşmiş olay ya da olaylar dizisi HİPOTEZ TASLAK HİPOTEZ TEST (gözlem) MODEL KURAMIN DOĞRULANMASI veya YENİ KURAM GÖZLEM

15. Tümdengelim • Gözlemlediğin olguyla ilişkili olabilecek kuramı incele • Bu kuramı sınırlandırarak, uyarlayarak bu olguyu açıklamaya çalış • Bu olguyu açıklamak için bağımlı ve bağımsız değişkenleri belirle: Hipotez kur! • Ölçme yöntemini belirle: Hipotezi test et! • Kuramı doğrula / reddet

16. Tümevarım • Daha büyük genellenebilir bir sonuca -ya da kurama- ulaşmaya çalış • Bu modeli bir hipoteze –ya da önermeye- dönüştür • Olgulardaki tekrarlanan özellikleri, modeli, davranış kalıplarını saptamaya çalış • Tekil gözlemlerden, ölçümlerden GÖRGÜL GENELLEME yap

17. Soru seçimi ve ölçütleri • Genel ölçütler • Çözülebilirlik, önemlilik, yenilik, etik kurallara uygun olarak araştırılabilirlik (gizlilik, sağlık, fiziksel/psikolojik baskı, vd.) • Özel ölçütler • Yeterlilik, yöntem ve teknik bilgisi, veri toplama izni, zaman ve olanaklar, ilgi

18. Soru seçimi ve ölçütleri • Evet/ Hayır’la yanıtlanmamalı • Kişisel inançlar, yargılar ile ilişkili olmamalı • Anahtar kavram ve sözcüklerden yola çıkarak araştırma ile ilgili olabilecek “niçin, nasıl, kim, ne, ne zaman, nerede” gibi sorular sorulmalı • Konuyla ilgili olmayan sorular atılmalı

19. Soru • Açık olmalı (ulaşılmak istenen nokta ne?) • Sınırları kesin olmalı (örneklemi, evreni belli) • Bağımlı ve bağımsız değişkenleri belli olmalı • Ölçülebilir ve tekrarlanabilir olmalı • Özgün olmalı

20. Sorunun Tanımlanması • Bütünleştirme • Sınırlandırma • Tanımlama Bütünleştirme Araştırılacak sorun dilimi Tanımlama Araştırma amaçla- rının belirlenmesi Karasar

21. Soruyu değerlendirme • Olabilirlik (fizibilite) • Toplumsal önem • Bilimsel ilgililik

22. Soruyu “İnceltme” • Zaman • Mekân • Kaynak

23. Nasıl araştıracağız? • Bilgi toplama • Bu konuda deneyimli olan kişilerle sorunu tartışma • Literatür taraması • Konuyla ilgili literatür taraması yapılmalı ve konuyla ilgili en az 3 makale okunmalı • Ek bilgi kaynaklarından yararlanmalı * Ne kadar çok bilgiyle başlarsanız, o kadar iyi bir soru sorarsınız

24. Nasıl araştıracağız? • Hipotezi kurmak • Yöntemi belirlemek • Araştırmayı nerede yapacağımızı belirlemek • Yararlanacağımız kaynakları belirlemek • Araştırmayı kimlerle yapacağımızı belirlemek

25. Hipotez (Denence) • Ampirik gerçeklik hakkında geçici bir ifade • Araştırmada test edilen önerme • Araştırma hipotezi • Sıfır hipotezi • İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi ifade eden önerme * Hipotezin gerçeği açıklayıp açıklamadığı araştırma sonunda ortaya çıkar

26. Hipotez Şeylerin nasıl çalıştığı konusunda tahminde bulunmak • “ Eğer_____[bunu yaparsam] _____, sonra_____[ bu]_____olacaktır.“ • Hipotez bir soru değil, bir iddia cümlesidir * Hipotezi iyi yapılandırırsanız çalışmanızda hangi değişkenleri ele almanız gerektiğini anlarsınız

27. Hipotez kurmak • Cümleye “eğer” sözcüğü ile başlayın • Değişkenlerden birisini ekleyin • Aşağıdaki bağlayıcı ifadelerden birisini kullanın - ile ilişkili -..den etkilenen - neden olur 4. Diğer değişkeni yazın

28. Hipotez kurmak 5.“sonra” ifadesini yazın 6. İki değişken arasındaki ilişki hakkında bir iddiada bulunun • “Eğer su bitkilerin büyümesi ile ilişkili ise, bitkiye ne kadar su verirseniz o kadar büyüyecektir”

29. H1 hipotezi • H1 hipotezi: Araştırıcının geçerliliğini denetleyeceği, başlangıçta doğru olarak kabul edilen varsayım • H0 hipotezi: H1 hipotezinin doğru olmadığını, önerdiği farklılığın olmadığını ileri süren varsayım * Eğer istatistiksel değerlendirmenin sonunda p< 0.05 çıkarsa , H1 doğru kabul edilir

30. Hipotez türleri • Birlikte bulunma hipotezi • Herhangi bir sosyodemografik değişkenin bir sağlık sorunu ile birlikte bulunması • Birlikte değişim hipotezi • Bir etkenin bulunma sıklığı veya derecesinin bir sağlık sorununun sıklığı veya derecesi ile birlikte değişmesi

31. Hipotez türleri • Farklılık hipotezi • Sağlıkla ilgili bir olayın veya hastalığın farklı koşullar altında farklı biçimlerde oluşup oluşmadığı • Benzerlik hipotezi • Bir sağlık sorununun dağılımı ile başka bir sağlık sorununun dağılımlarının benzer olması ile, ortak bir etkenin araştırılması

32. Araştırma deseni • Araştırmanın alt problemlerine yanıt aramak veya hipotezleri test etmek için yapılan araştırma planı • Değişkenlerin neler olacağının, nasıl ölçüleceğinin, nasıl kontrol edileceğinin belirlenmesi

33. Hipotezin sınanması • Araştırma yerinin seçimi • Araştırmanın evreni • Örnek büyüklüğü • Örnekleme birimi • Örnekleme yöntemi • Araştırmanın türü • Araştırma türüne göre çalışma ekibinin seçimi

34. Araştırmanın evreni • Kimden veri toplanacak? • Rastgele ve bağımsız temsilciler • Tabakalı örneklem • Seçim ve dışlama kriterleri • Örneklem büyüklüğü ne olacak?

35. TOPLUM ÖRNEKLEM Örneklemin toplumu temsili • Sayıca yeterlilik- güç analizi • Simgeleme (yapısal açıdan araştırılan topluma benzeme) Alt toplum özelliklerini sonuca yansıtabilmek için, toplum yapısı ve kotalarına dikkat edilmelidir

36. Değişkenlerin belirlenmesi • Değişken • Değişebilen, yani en az iki değer alabilen her şey • Belirli özelliklerin mantıksal seti • Özellik: Erkek kadın • Değişken: Cinsiyet • Süreksiz değişkenler (nitel değişkenler; belli seçenekler, tam sayılarla ifade) • Sürekli değişkenler (nicel değişkenler; “ağırlık”)

37. Değişken • Bağımlı değişken • Açıklanan, gözlenen değişken, sonuç araştırmacıyı rahatsız eden, açıklanması istenen durum • Çalışmada ölçülmesi, belirlenmesi istenen temel değişken • Bağımsız değişken • Açıklayan, etkileyen değişken veya ara değişken, neden, belirleyici etken • Bağımlı değişkeni etkilediği düşünülen değişken

38. Kontrol Değişkenleri • Araştırma evreninde değişmeyen, sabit kalan değişkenler • Evrene ait özellikler (yaş, cinsiyet, zeka, deneyim vs) • Araştırma sürecine ait (zaman) • Dış kaynaklara ait (gürültü, ışık) • *Kontrol değişkenleri sabit tutulmaksızın bağımlı değişken üzerindeki etkinin nereden kaynaklandığı bilinemez

39. Araştırma hazırlığı • Araştırmada kullanılacak terim, sınıflandırma, yöntem ve kriterlerin belirlenmesi • Kullanılacak araç ve gereçlerin hazırlanması • Sistematik hatanın azaltılması • Ön deneme yapılması • Desenin test edilmesi • Ekibin eğitimi

40. Kontrol yöntemleri • Katılımcıların rasgele seçimi ya da sistemli örneklem • Katılımcıların eşleştirilmesini sağlamak • İyi bir deneysel kontrol • Güçlü bir kurama dayanmak • Geçerli ölçüm, ölçümlerin kontrolünü yapmak • İstatistiksel kontrol yöntemleri kullanmak • Kovaryans analizleri yapmak

41. Tanımlar • Varyans - bağımlı değişkende meydana gelen değişmeler • İç geçerlik - bağımlı değişkendeki farklılaşmanın bağımsız değişkenlerle açıklanma derecesi • Dış geçerlik - bir örneklem üzerinde elde edilen araştırma sonuçlarının daha büyük gruplara ve evrene genellenme derecesi

42. Geçerlik • Dış geçerlik ve genellenebilirlik:Araştırma farklı ortamlarda, farklı zamanlarda, farklı örneklemle yapılsa bile kuram geçerlidir • İç geçerlik: Güçlü istatistiksel geçerlik, güçlü kuram, sağlam kontroller, geçerli ölçümler, uygun örneklem

43. Güvenirlik • İç tutarlılık: Bütünmaddelerin aynı yapıyı ölçmesi • Test-tekrar test: Zaman geçtiğinde yapılan ölçümlerle ilişki • Paralel formlar: Birbirine benzer formlar arasında uyumluluk • Gözlemciler arası uyum

44. Araştırma türleri • Temel araştırmalar • Kuram geliştirmeye yönelik bilgi üretmek • Varolan bilgiye yenilerini katmak • Açıklama -> Ayrıntı saptama -> Neden-sonuç ilişkisi saptama -> Kuram geliştirme • Uygulamalı araştırmalar • Üretilen bilgilerin değerlendirilmesiyle sorunların fiili çözümü (aksiyon araştırmaları, AR-GE araştırmaları)

45. Keşfedici ön çalışma-NE? KİM? • Ne zaman yapılır?Hemen her araştırmanın başında; özellikle, az incelenmiş bir konu ele alındığında • Neden yapılır?Araştırma problemindeki belirsizlikleri gidermek, konuyu sınırlandırmak için • Ne elde edilir?Araştırmanın nasıl yürütülmesi gerektiğine dair ip uçları

46. Betimleyici - NASIL? • Ne zaman yapılır? Araştırma hipotezi kurulduktan sonra • Neden yapılır?Bir durumun ya da ilişkilerin özgün ayrıntılarını ortaya çıkarmak üzere • Ne elde edilir?Tipolojilerden oluşan bir resim

47. Açıklayıcı Araştırma-NEDEN? • Ne zaman yapılır?Daha önce çalışılmış, betimlemesi olan bir problem ele alındıysa • Neden yapılır?Gözlenen olgulardaki neden-sonuç ilişkilerini bulmak için, HİPOTEZ TESTİ için • Ne elde edilir?Hipotezin geçerli olup olmadığı, genel geçerli kurallar, kuramlar

48. Araştırma türleri-örnek • Betimleyici araştırma • “Evsiz kimdir?” “Gereksinimleri nelerdir?” “Kaç kişi evsiz?” • Ön araştırma-keşfedici • “Evsiz olmak nasıl bir şey?” “Evsizler kendi durumlarını nasıl görüyorlar?” (öteleme, kucaklama, kurmaca öyküler) • Açıklayıcı araştırma • Toplumsal olguların sebep ve sonuçlarını belirleme • Bir olgunun diğeri üzerindeki etkisini tahmin etme • “İnsanlar niçin evsiz kalıyor?” “İşsizlik oranı evsiz sayısını etkiliyor mu?” • Değerlendirme araştırması • Toplumsal bir programın etkilerini araştırma • “Hangi hizmetlerin evsizlere yardımı dokunuyor?

49. Araştırma örneği

50. Araştırma modelleri