Razvoj me đunarodnih organizacija

1. Razvoj međunarodnih organizacija

2. Duhovne preteče • Mislioci srednjeg i ranog novog vijeka koji su željeli da se izbjegnu iracionalni sukobi između naroda • Pjer Diboa (XIV vijek) – mir među hrišćanskim državama, sa akcijama usmjerenim protiv onih koji narušavaju mir; krajnji arbitar – papa; ratovi protiv “nevjernika” su prihvatljivi

3. Jiži Podijebradski (češki kralj, XV vijek) – stvaranje zajedničkog parlamenta i drugih supranacionalnih institucija; rješavanje svih sporova između hrišćanskih zemalja mirnim putem • Vojvoda de Sili (XVI-XVII vijek) – stvaranje “hrišćanskog savjeta” 15 ravnopravnih evropskih država sa zajedničkom vojskom • Emerik Krise (XVII vijek) – mirovni kongres u stalnom zasijedanju u Veneciji, predstavljeni svi narodi (ne samo hrišćani), zajednička valuta, standardizacija mjera...

4. Viljem Pen (1644-1718) – piše o ujedinjenoj Evropi • Opat od Sen Pjera (1658-1743) – “Projekat trajnog mira” – međunarodni sud i liga država • Džeremi Bentam (1748-1832) – emancipacija svih kolonija i opšte razoružanje kao preduslovi za stvaranje svjetskog poretka • Imanuel Kant (1724-1804) – “Trajni mir” – federacija otvorena dobrovoljnom članstvu svake države, kongres za rješavanje sporova, nepostojanje stalne vojne sile, nemiješanje u unutrašnje stvari država...

5. Međunarodni kongresi • Proces za ustanovljavanje i uobličavanje međunarodnih organizacija koje za cilj imaju očuvanje mira i bezbjednosti počeo je ranije od procesa stvaranja organizacija koje olakšavaju ostvarivanje društvenih djelatnosti. • Prelazak sa dvostranog na višestrano pregovaranje.

6. Vestfalski mir (Minster i Osnabrik 1648) – nije bilo plenarnih skupova ni glasanja, kao ni predsjedavajućeg i odbora. • Neutralizacija gradova i puta između njih; postojanje posrednika. • Karlovački mir (1699) – uvođenje Turske; prihvatanje Holandije i Engleske kao posrednika; probijanje četvoro vrata za sve učesnike; zajedničke sjednice svih.

7. Utrehtski mir (1713) – rasprave o proceduri; nezvanični koordinator skupa • Bečki kongres (1814-1815) – predsjednik kongresa (Meternih); šef sekretarijata (Fridrih fon Genc); formirano deset odbora za razna pitanja; statistička komisija; uži organ (najvažnije države); stvaranje Četvornog saveza, Svete alijanse i Evropskog koncerta. • Haške mirovne konferencije 1899. i 1907. bile su prelaz ka širim svjetskim skupovima sa ciljem da se trajno utvrde opšta dobra – kodifikovanje pravila; formiranje Stalnog arbitražnog suda.

8. Rječne komisije • Brodovi kao glavna prevozna sredstva do XX vijeka – postojanje prepreka prilikom svakog prelaska granice. • Sporazum Francuske i Njemačkog carstva o plovidbi Rajnom 1804. godine stvara mjesto prvog međunarodnog službenika u istoriji – generalnog direktora, koji je nadzirao izvršenje ugovora i naplatu taksa, a potpisnice su ga zajednički postavljale i plaćale. • Ugovor u Majncu 1831. obrazuje Komisiju za Rajnu – nadležna za žalbe povodom odluka o naplati dažbina. • Ponderacija glasova prilikom izbora glavnog inspektora (Pruska - trećina glasova, Francuska i Holandija – po šestinu; Baden, Hesen, Bavarska i Nasau – ukupno trećina).

9. Međunarodne komisije za Elbu (1821); Duro (1835); Po (1849); Prut (1866) i najvažnija – međunarodna kontrola nad Dunavom kroz formiranje dvije komisije na Pariskom kongresu 1856. Evropska komisija za Dunav bila je prva međunarodna organizacija sa naddržavnim obilježjima – nezavisno je donosila pravilnike obavezujuće za pojedince, pa čak i kažnjavala za prekršaje, imala posebnu zastavu i uniforme sa posebnim obilježjima. • Sama je prikupljala dažbine i imala isključivo pravo da daje ovlašćenja za plovidbu.

10. Upravni savezi • Počinju da se stvaraju u drugoj polovini XIX vijeka. • Koordinaciono središte upravnih organa država članica koje na osnovu međunarodnog ugovora – statuta na povremenim sastancima utvrđuju mjere koje treba preduzeti u konkretnoj oblasti. • Malobrojni sekretarijat i službenici iz zemlje domaćina. • Najstarija – 1865. godine sklapanjem Međunarodne telegrafske konvencije postavljena je osnova za formiranje Međunarodnog ureda telegrafskih uprava 1868. godine. Načelo jednoglasnog odlučivanja ublaženo je usvajanjem pravila da se neizjašnjavanje o nekom prijedlogu u roku od četiri mjeseca od strane neke nacionalne uprave smatra njenim prećutnim prihvatanjem prijedloga. • Prerasla je evropske okvire i bila otvorena za sve države svijeta.

11. Po ugledu na Međunarodni telegrafski ured osnovana je 1874. Opšta poštanska unija. Periodične konferencije postale su skupovi stručnjaka. Neke odredbe statuta mogle su se izmijeniti dvotrećinskom većinom. 1878. promijenila je naziv u Svjetski poštanski savez i pod tim imenom je danas jedna od specijalizovanih ustanova OUN. • Osnivaju se i organizacije koje se bave standardizacijom mjera i tegova, zaštitom industrijske svojine, autorskih prava, zdravstvom, poljoprivredom...

12. Robni savjeti • Stvaranjem Stalne međunarodne komisije za šećer 1902. nastaje prvi robni savjet koji treba da reguliše cijene, uvozne i izvozne kvote i standarde kvaliteta i važnih i osjetljivih proizvoda kao što su čaj, pšenica, kalaj, guma, drvo, vuna, kafa, pamuk, etc. • Komisija za šećer je bila prva organizacija koja je dala pravo svom glavnom organu da većinom glasova donosi odluke obavezne za sve članice.

13. Liga (Društvo) naroda • Prva međunarodna organizacija opštepolitičke prirode, osnovana 1919. godine sa sjedištem u Ženevi. • Idejnim tvorcem smatra se Vudro Vilson, mada je bilo i drugih inspiratora, prije svega južnoafrički premijer Jan Smuts (Praktičan prijedlog). • Opšti organ – Skupština; uži organ – Savjet, u kome su bile stalno predstavljene najveće sile (tri do šest stalnih, četiri do jedanaest izabranih članica); Sekretarijat. • Izolacionisti u SAD spriječili su članstvo u Ligi naroda, a SSSR je primljen kasnije da bi uskoro postao jedina isključena država. • Stvoren prvi stalni međunarodni sekretarijat sa službenicima različitih nacionalnosti; uveden sistem mandata nad teritorijama; koordinacija djelatnosti više međunarodnih organizacija; bavljenje ekonomskim, kulturnim, socijalnim pitanjima...