Uyku Bozukluklarına Genel Bakış Yrd.Doç. Dr.Levent SÜTÇİGİL GATA Psikiyatri AD. Öğretim Üyesi

1. Uyku Bozukluklarına Genel Bakış Yrd.Doç. Dr.Levent SÜTÇİGİL GATA Psikiyatri AD. Öğretim Üyesi

2. Legendre ve Pieron “Hipnotoksin teorisi” (1907) uyku deprivasyonlu köpeklerden alınan serumun uyku yoksunluğu olmayan köpeklerde uykuyu başlattığı gösterilmiş. Hans Berger (1923) Beynin elektriksel aktivitesini kaydetmesi Aserinsky ve Kleitman Uyku sırasında göz hareketlerinin tanımlanması Dement ve Kleitman Farklı fizyolojik parametreleri tanımlanarak uykudaki periyodik dönemlerin tanımlanması Moruzzi ve Magoni; Steriade Kortikal aktivasyonun, Retiküler Assanden Aktivatör Sistem aracılığıyla oluşması

3. Uyku, Uyanıklık halinin bitmesinin doğal sonucudur (Pasif bir süreçtir, 1950’ler) Serotonerjik mekanizma – Rafe çekirdekleri – uyku ilişkisi (1960’lar).

4. Nörofizyolojik açıdan uyku sinir sisteminin sirkadiyen ritmlere entegre olmuş aktif bir süreci olarak tanımlamak mümkündür. Normal uyku nedir?

5. Uyandığında kendisini güne zihinsel ve bedensel açıdan hazır, zinde ve dinlenmiş hissetmesidir.

6. Bir uyku siklusu NREM ve arkasında gelen REM 2’ in oluşturduğu uyku dönemidir. Erişkinde 3-5 uyku siklusu gerçekleşir.

8. GATF Uyku Araştırmaları Labaratuvarı Kuruluş: 1984 Prof. Dr. Hamdullah AYDIN Prof. Dr. Fuat ÖZGEN

16. EEG: Nispeten düşük voltaj, karışık frekans, Teta aktivitesi, yavaş Alfa, testere dişli dalga EOG: Fazik REM, EMG: Tonik supresyon, fazik dönemler

19. UYKU BOZUKLUKLARININ SINIFLANDIRILMASI Diagnostic Classification of Sleep and Arousal Disorder (1979) • Uykuyu başlatma ve sürdürme güçlüğü ile seyreden bozukluklar • Gündüz aşırı uykululuk ile seyreden uyku bozuklukları • Parasomnialar • Sirkadiyen Ritm Bozuklukları

20. International Classification of Sleep Disorder (ICSD-I) (1990, 1997) International Classification of Sleep Disorder (ICSD-II) (2005) İnsomnialar Uykuda Solunum Bozuklukları Uykuda Solunum Bozukluğuna Bağlı Olmayan Aşırı Uykululuk Halleri Sirkadiyen Ritm Bozuklukları Parasomnialar Uykuya Bağlı Hareket Bozuklukları Çözümlenmemiş Uyku Bozuklukları Diğer Uyku Bozuklukları

21. GÜNDÜZ UYKULULUĞU VE HİPERSOMNİA Uykululuk, bireyin uykuya dalma eğilimini ifade eder. Uyku-uyanıklık döngüsü içinde gün içinde uyanık kalmada güçlük ve istemsiz uyuklamalar gündüz uykululuğu olarak tanımlanır. %12-16 Hafif: Dikkatin gerekmediği istirahat hallerinde Orta : Film seyretmek gibi hafif fiziksel aktivitelerde Şiddetli: Yemek yemek, konuşmak gibi aktif durumlarda Hipersomnia yoğun, istemsiz, uygunsuz ve açıklanamayacak ölçüde olması Tekrarlayan ataklar/ her yerde ve kolaylıkla uykuya dalma/ Gündüz aşırı uykulu olma

22. Değerlendirme Uykululuk yorgunluktan ayırt edilmelidir. Uyku gereksinimdeki artış uykusuzluğa bağlı ortaya çıkabilir. (uyku alışkanlıkları/ horlama/ çevresel uyaranlar vb.) Yetersiz uyku Uykunun kesintili olması (Fragmantasyon) OSAS/PLM / uyku etkinliği- yatakta geçen süre Uyku günlüğü

24. Epworth Uykululuk Ölçeği • 0 = Asla uyumam • 1 = Uyuma olasılığım az • 2 = Uyuma olasılığım var • 3 = Büyük olasılıkla uyurum • Oturup bir şeyler okurken. • Televizyon seyrederken. • Hareketsiz olarak toplum içinde otururken ( Örneğin; tiyatro veya herhangi bir toplantıda ) • Ara vermeden en az bir saat süren bir araba yolculuğunda yolcu olarak seyahat ederken ( şoför olarak değil ) • Boş vaktim olduğunda dinlenmek için öğleden sonra uzandığımda. • Birisiyle oturup konuşurken. • Alkol almadığım bir öğlen yemeğinden sonra hareketsizce otururken . • Araç kullanırken, trafikte araba birkaç dakika için durduğunda

25. NARKOLEPSİ Engellenemeyen uyku atakları % 0.02-0.067 En sık 15-25 yaşları Birinci derece akrabada gelişme riski % 1-2 %95 i sporadik .

26. OLGU 22, erkek, üniversite öğrencisi Yakınma: gün içinde ani başlangıçlı, engel olunamayan uyku dönemleri Öyküsü:Yakınmamalarının iki yıl önce hafif düzeyde başladığı, derslerde uyuyakaldığı için öğretmenleri tarafından sık sık uyarıldığını belirtiyor. Yakınmaları öncesi akademik başarısı yüksek bir öğrenci iken uyuklamalar ile ders başarısının düştüğü, üniversiteyi düşük bir puan ile girdiği belirtilmekte. “… derse giriyorum. Dersin ortalarına doğru uykum geliyor, dayanmaya çalışıyorum, istemesem de dayanamıyorum, başımı masanın üzerine koyuyorum uyuyorum. Arkadaşlar uyandırıyor. Uyandırmazlarsa yarım saat sonra uyanıyorum. Uyuyabilirsem bir süre kendimi iyi hissediyorum. Bir-iki saat sonra yineliyor.

27. Klinik Gündüz uyku atakları Karşı konulamaz tarzda 1 saatten kısa Dinlenmiş uyanma Katapleksi Ani korku ile düşme. 1-30 dakika Ani ve yoğun duygu değişimi sonrası % 80 gülme sonrası % 70-90 oranında eşlik eder İzole semptom olarak görülebilir. Göz kapaklarını düşmesi, çenede sarkma, konuşmanı durması dizlerin bükülmesi, çözülmesi

28. Performans düşüklüğü belirgindir Uyku paralizisi Bozulmuş gece uykusu Uykuya başlama ve sürdürmede zorluk topla uyku süresi sağlıklılardan farklı değildir. Ölçekler Polisomnografi MSLT çalışmasında her çalışmada 5 dakikadan kısa sürede uykuya dalma ve en az ikisinde REM (SOREM) tespit edilmesidir.

29. Tedavi Semptomları kontrol edilmesini ve günlük yaşantısını devam ettirebilmesine yardım etmeyi amaçlar. Gece uyku düzeni sağlanmalıdır. Alkolden ve düzensiz uykuya neden olan aktivitelerden kaçınılmalı Gün içinde kontrollü şekerleme önerilebilir. (dört saatte bir 15-20 dakika uyku).

30. Farmakoterapide Metilfenidat Modafinil (somnolitik stimulan değil) Uyku ataklarını azaltır. Modiodal 100 mg tablet Sabah S: 1*1 Başağrısı, ağız kuruluğu Trisiklik antidepresanlar ve SSRI lar, katapleki ve Hipnogojik haluusinasyonlar için

31. PRİMER HİPERSOMNİA Artmış uykululuk. Uzamış gece uykuları ile sabah uyanmada güçlük ve gün boyunca uykulu hal. Oluşum mekanizması bilinmemekte. Semptomatik tedavi Modafinil Modiodal 100 mg tablet 1*1 sabah. Bir hafta arayla sabah ve öğle dozları şeklinde artırılır.

32. ÖZET Gündüz uykuluğu ile seyreden bozukluklar I Yetersiz uykuya bağlı ikincil durumlar II Narkolepsi İstemsiz uyku atakları / Rüyalar –uykuda REM dönemi/ Uyku sonrası dinlenmiş uyanma / Katapleksi /MSLT / Gece uykusu parçalı III Primer hipersomnia Gün boyunca uykulu hal / gece uykusu uzamış /

33. Sirkadiyen Ritm Bozuklukları Sirkadiyen ritm hipothalamusda yer alan Suprakiazmatik nukleus tarafından düzenlenir Karanlık-aydınlık (gün ışığı vb.) Toplumsal beklentiler gibi dış uyaranlar Uyku uyanıklık saatleri alışıldık zamanların dışına taşar Geç yatma Uykuya dalamama Uyanamama Dinlenmemiş uyanma Gündüz aşırı uykululuk Dikkat kaybı gibi hem insomnia hem de hipersomnia bulguları ile başvurabilirler. Uykunun yapısında belirgin bir bozulma yoktur

34. Gecikmiş Uyku Fazı Bozukluğu İstenilen saatten daha geç uyuma ve uyanma zamanlarıyla karakterizedir. Uykuya dalma zorluğu ve sabah uyanma güçlüğü mevcuttur. Tipik olarak gece 02.00–06.00 ile 10.00 -13.00 saatleri arasında uyumayı tercih ederler.

35. Erken Uyku Fazı Bozukluğudur Burada istenilen zamandan daha erken uyuma ve uyanma mevcuttur. Ortalama olarak saat 18.00- 21.00 saatlerinde uykuya dalıp, saat 02.00- 05.00 arasında uyanırlar. Bu hastalar daha geç yatmaya zorlandıklarında, gün içinde uyku deprivasyonuna bağlı bulgular oraya çıkar Tanı öykü ile konulabilir Uyudukları sürece uyku yapısında belirgin bir bozulma yoktur.

36. Kronoterapi, Parlak ışık uygulaması ve Melatonin ve diğer hipnotikler İki günde bir uyuma ve uyanma zamanını üçer saat ileri alması, bu saatlerde uyuma ve uyanması istenilir. 20.00-22.00 arasında alınacak 5 mg melatonin ertesi güne artık etki oluşturmayacak şekilde uyku başlangıcını istenilen zamana çeker. Tedavilerin kombine uygulanması

37. Jet Lag Yolculuk sırasında saat dilimlerinin hızlı bir şekilde değiştirilmesi sonucu ortaya çıkan geçici bir tablodur. Uykuya dalma ve sürdürmede zorluk Gündüz uykululuğu Genel bir keyifsizlik Somatik yakınmalar Geçilen zaman dilimi sayısının artışı, belirti şiddetini artırabilir.

38. Yolculuk öncesi uyku hijyeninin düzenlenmesi Uyuma ve uyanma zamanını basamak basamak gidilecek yerdeki uyuma uyanma zamanına uyarlamak Yatmadan önce parlak ışıktan kaçınmak Melatonin (2-5 mg) ya da non-benzodiazepin ilaçlar Kafein alımı da uyanıklık ve dikkatin artmasına yardımcı olabilir

39. ÖZET Sirkadiyen Ritm Bozuklukları Uyku uyanıklık saatleri alışıldık zamanların dışına taşar Uykunun yapısında belirgin bir bozulma yoktur Gecikmiş Uyku Fazı Bozukluğu Erken Uyku Fazı Bozukluğudur Jet Lag Kronoterapi, Parlak ışık uygulaması ve Melatonin ve diğer hipnotikler

40. Huzursuz bacak sendromu (Restless legs sendrom:RLS) RLS’de hastalar bacaklarında rahatsız edici ve hoş olmayan bir histen yakınırlar. Bu hisle birlikte ayaklarını ve bacaklarını hareket ettirme isteği olduğunu bildirirler. Bacakları sallamak yada kısa bir yürüyüş bu hissi kısmen azaltır. Huzursuzluk nedeniyle uykuya dalamazlar. Kalkıp bir süre yürüme ihtiyacı duyarlar. Genellikle sabah 04.00 ile 10.00 arasında uyuyabildiklerini bildirirler.

41. Olgu 55 yaşında kadın hasta Yakınma: Gece yatakta duramama, bacaklarda şiddetli uyuşma ve ağrı Öyküsü: Menapoz sonrası dönemde başlayan gece yatağa yattıktan sonra başlayan ağrı ve uyuşma benzeri yakınmalar. “… Gece yatağa yattıktan sonra dizlerimin altında uyuşma, karıncalanma gibi bir sıkıntı başlıyor. Önceleri bir süre bacaklarımı salladığımda yeterli oluyordu. Son bir yıldır bacaklarımı sallamadan duramıyorum. Yatakta çok huzursuz yatıyorum. Eşim rahatsız olmasın diye kalkıp bir süre yürüyorum. Yürüdüğümde biraz geçiyor. Yatağa yatınca tekrar başlıyor. Elimle biraz masaj yapıyorum. Eşim masaj yapıyor, geçmiyor. Biraz uyuya kalıyorum tekrar başlıyor. Eşimde kıpırtımdan uyuyamıyor. Gece boyunca ona tekme atıyormuşum …

42. Prevelans % 5-15 Aile öyküsü (+) 30 yaş öncesi başlar Demir- tirozin hidroksilaz-dopamin Uyku bozukluğu yakınması ile başvururlar. PSG de yineleyici bacak hareketleri

47. Gebelik Böbrek yetmezliği Demir ve folat eksikliği Periferal nöropati Romatoid atrit ve fibromyaljiye ikincil olarak ortaya çıkabilir. Antihistaminikler Dopamin reseptör antagonistleri Antidepresanlar (Trisiklik ve SSRI’lar).

48. Tedavi Ferritin düzeyinin tespitidir. Demir tedavisinden sonra ilk seçenek dopamin agonistleridir. Dopamin agonistleri gece boyunca belirtileri azaltarak rahat bir uyku uyumaya olanak sağlarlar. Bu tedaviye rağmen semptomlar devam ediyorsa benzodazepinler ve levodopa/ carbidopa preparatları kullanılabilir. Antikonvulzanlardan karbamazepin ve gabapentin kullanımda olan tedavilerdir ve etkin oldukları bildirilmektedir. Gabapentin ve benzodiazepinler de kullanılabilinir.

49. Pramipexola Pexola tablet 0.125 mg - 0.250 mg - 1 mg. Pripedil Trivastal 50 retard tablet Ropinirole Requip film Tablet 0.25, 1-2-5 mg levodopa Madopar 125 mg tablet Sıcak/soğuk duş, yorgunluk, alkolden kaçınmak

50. Obstrüktif Uyku Apne Sendromu (OSAS) Uyku sırasında, solunumun en az 10 saniye süreyle durması, “uyku apnesi” olarak tanımlanmaktadır. Obstrüktif Santral Uyku sırasında tekrarlayan üst solunum yolu obstrüksiyonuna eşlik eden artmış solunum çabası ve kan oksijenasyonunda düşme ve kısa uyarılmışlık (aurosal) ya da uyanıklıklar “Obstrüktif Uyku Apne Sendromu (OSAS) ” olarak adlandırılır.