Osobowość a rozwój człowieka

1. Osobowość a rozwój człowieka

3. DANE INFORMACYJNE • Nazwa szkoły: ZESPÓL SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W BIAŁOGARDZIE UL.DĄBROWSZCZAKÓW 14 78-200 BIAŁOGARD Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych im. Ziemi Pogorzelskiej • ID grupy: 97/22_P_G1 97/63_P_G1 • Kompetencja: Przedsiębiorczość • Temat projektowy: Osobowość a rozwój człowieka • Semestr/rok szkolny: II/2011

4. Czym jest osobowość? Osobowość – wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności). Jest to zespół względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych jednostek. ------------------------------------------------------------------------------- Najpopularniejszą definicją osobowości jest ta, która przedstawia ją jako zespół cech wzajemnie wpływających na siebie, które manifestowane są poprzez ludzkie zachowania.

5. DEFINICJE OSOBOWOŚCI Osobowość to zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości. Osobowość jest to zespół cech psychicznych charakterystycznych dla każdego człowieka. Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych, a także własnej aktywności jednostki.

6. Osobowość: • kształtowana jest przez całe życie • szczególny okres – dzieciństwo i młodość • Kształtuje się przez: • wpływ bodźców zewnętrznych • w procesie socjalizacji • we własnej aktywności jednostki • rola wrodzonych cech biofizycznych

7. ROZWÓJ OSOBOWOŚCI Osobowość: kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne. Kształtuje się przez: doświadczenia, kontakty z osobami znaczącymi dla danej jednostki, role społeczne pełnione przez daną osobę, a także wydarzenia powtarzające się lub wyjątkowo silne.

8. Teorie osobowości Różnorodne poglądy na konstrukcję osobowości człowieka doprowadziły do powstania licznych teorii: • Teorie pola– traktują organizm jako całość, kładąc nacisk na dążenie jednostki do zaspokojenia podstawowego popędu jakim jest popęd samorealizacji. Przedstawiciele: Kurt Goldstein; • Teorie czynnikowe – przedstawiają osobowość jako zbiór cech lub charakterystycznych sposobów zachowania, odczuwania, reagowania. Przedstawiciele: Joy Paul Guilford, Raymond Cattell, Hans Eysenck; • Teorie uczenia się – podkreślają czynniki sytuacyjne wywołujące określone zachowania oraz warunki wzmacniające owe zachowania. Przedstawiciele: Iwan Pawłow, Burrhus Skinner, Edward Thorndike, John Watson, John Dollard, Neal Miller, Leonard Berkowitz.

9. Teoria uczenia się społecznego – zwraca uwagę na społeczny aspekt kształtowania się osobowości, tj. bodźce i wzmocnienia społeczne. Przedstawiciele: Albert Bandura, Julian Rotte2r. • Teorie humanistyczne – Abraham Maslow, Carl Rogers, Frederick Perls, Kazimierz Dąbrowski; • Teorie systemowe – Milton Erickson, Oscar Ichazo, Virginia Satir, Marian Mazur, (zobacz systemowa teoria osobowości).

10. TEORIA HOLLANDA Teoria Hollanda jest jedną z teorii dotyczących rozwoju zawodowego, w której preferencje zawodowe są kształtowane w relacji do środowisk zawodowych. Według tej teorii wyróżnia się następujące preferencje zawodowe:  

11. 1. TYP REALISTYCZNY 1. Typ realistyczny - reprezentowany jest przez osoby, które lubią poprzez działanie rozwiązywać różne problemy. W pracy używają maszyn, narzędzi przy obsłudze obiektów, produkcji, przetwarzaniu surowców, ich wydobywaniu, przy uprawie roślin, hodowli zwierząt. Dobrze się czują realizując zadania, w których trzeba się napracować fizycznie. * Wymagane umiejętności: zdolności mechaniczne, manualne, siła fizyczna, koordynacja wzrokowo-ruchowa, talenty praktyczne, przestrzeganie reguł. * Preferowane wartości: zdrowy rozsądek, uczciwość, korzyści materialne uzależnione od efektów pracy, mocny charakter, odważny styl życia. * Preferowane czynności: związane z aktywnością fizyczną. * Określa siebie jako człowieka praktycznego, konserwatywnego, posiadającego lepsze zdolności manualne niż społeczne. * Postrzegany przez innych jako wytrwały, szczery, gospodarny, polegający na sobie. * Unika zawodów, w których przeważają kontakty z innymi ludźmi. * Typowe zawody: elektryk, grawer, kierowca, mechanik, optyk, pilot, tokarz, tapicer i inne zawody rzemieślnicze. Zawody związane z przetwórstwem surowców, leśnik, ogrodnik, rolnik.

12. 2. TYP BADAWCZY 2. Typ badawczy - dąży do zrozumienia otaczającego świata, poszukuje prawdy analizując rzeczy, zjawiska, myśli, uczucia. Lubi w pracy spotykać się z abstrakcyjnymi, skomplikowanymi problemami, wyzwaniami, oceniać, tworzyć teorie. • Wymagane umiejętności: studiowania i pogłębiania wiedzy, naukowe, analityczne, matematyczne, techniczne, łatwość wysławiania się i pisania prac wzbogacających aktualny stan wiedzy. • Preferowane czynności: intelektualne, analityczne, ukierunkowane na pokonywanie nieoczekiwanych utrudnień. • Widzi siebie jako osobę inteligentną, metodyczną, sceptyczną, dokładną, posiadającą znajomość rzeczy. • Postrzegany przez innych jako inteligentny, wykształcony, niezależny, introwertywny. • Unika sytuacji wymagających zdolności przywódczych. • Typowe zawody: antropolog, astronom, archeolog, biolog, chemik, filozof, geolog, geograf, fizyk, farmaceuta, matematyk, historyk, meteorolog, programista, politolog, statystyk, socjolog.

13. 3. TYP ARTYSTYCZNY 3. Typ artystyczny - lubi zajmować się sztukami pięknymi, muzyką, literaturą, rozwija pomysły, koncepcje, tworzyć nowe rzeczy. Preferuje zachowania kreatywne, niecodzienne sytuacje, wymianę myśli. Woli pracować w sytuacjach nieplanowanych, wykorzystując swoją wyobraźnię i zdolności twórcze. Problemy rozwiązuje przez tworzenie. • Wymagane umiejętności: sprawność rąk, oczu, wyostrzony słuch, inteligencja i kreatywność, aby z fantazją uprawiać sztuki piękne, muzykę oraz pisarstwo. • Preferowane wartości: oryginalność, niezależność, idealizm, piękno. • Preferowane czynności: aktywność intelektualna, twórczość muzyczna, aktorska, literacka, plastyczna, rzeźbiarska. • Określa siebie jako osobę obdarzoną wyobraźnią, otwartą na otoczenie, niezależnego intelektualistę. • Postrzegany przez innych jako skomplikowany idealista, niezwykły, wrażliwy, twórczy, niedbały, niepraktyczny. • Unika rutyny i ustalonych reguł. • Typowe zawody: aktor, architekt, dyrygent, dekorator wnętrz, fotograf ilustrator, kompozytor, malarz, muzyk, pisarz, projektant mody, plastyk, reżyser, rzeźbiarz, tancerz, wizażysta.

14. 4. TYP SPOŁECZNY 4. Typ społeczny - lubi zajęcia z innymi ludźmi: pomaga, doradza, wyjaśnia, informuje, opiekuje się innymi, leczy. W pracy z innymi używa słów uczuć, idei. • Wymagania: uzdolnienia - talenty społeczne, umiejętność kontaktowania się i postępowania z innymi, empatii, życzliwości, towarzyskości, kojącego oddziaływania na innych. • Preferowane wartości: sprawiedliwość, odpowiedzialność, idealizm, rozumienie innych, troska o ich dobro. • Preferowane czynności: praca z innymi, w celu udzielenia im pomocy i ułatwiania życia. • Postrzega siebie jako osobę empatyczną, cierpliwą, odpowiedzialną, wyrozumiałą, otwartą na problemy innych. • Postrzegany przez innych jako taktowny, cierpliwy, przyjazny, uczynny, miły, uprzejmy, współczujący, serdeczny, wielkoduszny. • Unika czynności o charakterze technicznym, manualnym, wymagających dużego wysiłku fizycznego. • Typowe zawody: fizykoterapeuta, bibliotekarz, hostessa, ksiądz, kelner, lekarz, logopeda, masażysta, nauczyciel, psycholog, pracownik socjalny, policjant, ratownik, pielęgniarka, stewardesa, trener.

15. 5. TYP PRZESIĘBIORCZY 5. Typ przedsiębiorczy - Lubi pracę z ludźmi, ale ukierunkowaną na osobiste korzyści. Lubi mieć władzę, pieniądze, wpływać na innych, kierować, przewodzić, przekonywać innych do celów organizacyjnych lub osiągnięć ekonomicznych. • Wymagania: umiejętności z zakresu kierowania, nakłaniania innych, organizowania, pewność siebie, zdolności krasomówcze. • Preferowane wartości: władza, sukces finansowy i społeczny, wpływy. • Preferowane czynności: nakłanianie, kierowanie. • Postrzega siebie jako osobę towarzyską, pewną siebie, energiczną, optymistyczną, podejmującą ryzyko, ugodową, popularną. • Postrzegany przez innych jako osoba bystra, ambitna, dbająca o zysk, energiczna, władcza, pewna siebie, przy ciągająca uwagę, poszukująca przyjemności, impulsywna. • Unika skomplikowanych zagadnień naukowych. • Typowe zawody: adwokat, agent ubezpieczeniowy akwizytor, dyplomata, doradca np. podatkowy księgarz, makler, menedżer, notariusz, prawnik, zaopatrzeniowiec.

16. 6. TYP KONWENCJONALNY 6. Typ konwencjonalny – lubi zajęcia i zawody z danymi, ich porządkowaniem i strukturalizowaniem. Lubi porządek i bezpieczeństwo. Rozwiązuje problemy według ustalonych zasad, instrukcji, reguł i procedur działania, pole ceń zwierzchników. • Wymagania: uzdolnienia urzędnicze i organizacyjne, rzetelność, • dokładność, subordynacja, umiejętność ścisłego przestrzegania instrukcji. • Wartości preferowane: oszczędność, konformizm, zarabianie pieniędzy. • Postrzega siebie jako osobę sumienną, dokładną, nie rozrzutną, praktyczną, dokładną. • Postrzegany przez innych jako systematyczny, zasadni czy, skuteczny, • rozważny, kontrolujący się, pedantyczny, bez wyobraźni. • Unika konfliktów, problemów interpersonalnych, pracy, której brak jasnych instrukcji. • Typowe zawody: archiwista, bileter, agent celny, agent ubezpieczeniowy, • edytor, inkasent, kasjer, kosztorysant, księgowy, notariusz, radca prawny, • recepcjonista, rzeczoznawca, statystyk, syndyk, stenograf, • urzędnik biurowy, technik BHP, wizytator.

17. CECHY OSOBOWOŚCI temperament postawy zainteresowania OSOBOWOŚĆ cechy fizjologiczne potrzeby cechy morfologiczne zdolności

18. Osobowość i jej rozwój Osobowość człowieka oznacza całość zintegrowanych procesów psychicznych człowieka, które ujawniają się w działaniu, ukierunkowanym na realizację określonych celów. Do najważniejszych cech osobowości zalicza się temperament, czyli zespół względnie stałych właściwości psychologicznych człowieka.

19. Rozwój osobowości

20. POJĘCIE TEMPERAMENTU Temperament to ogół biologicznych i psychicznych czynników współtworzących osobowość, określających formalne cechy zachowania, takie jak siła, dynamika reagowania. Temperament przejawia się we wszystkich czynnościach człowieka niezależnie od ich rodzaju, treści i ukierunkowania. Dwa tysiące lat temu ojciec medycyny Hipokrates podzielił ludzi na cztery typy temperamentalne. Oto one:

21. TYPOLOGIA TEMPERAMENTÓW

22. SANGWINIK Dar przyciągania do siebie ludzi Gadatliwy, narrator, dusza towarzystwa Ma poczucie humoru, wesoły i spontaniczny Pamięć do kolorów Umacnia kontakt ze słuchaczami przez dotyk, ciekawy Urodzony aktor Prostoduszny Żyje dniem dzisiejszym Zmienność usposobienia Szczerość serca Ciągle jak dziecko Emocjonalny i wylewny, entuzjastyczny i ekspresywny,ekstrawertyk, rozmowny, optymista.

23. MELANCHOLIK Głęboki i skłonny do rozmyślań Analityczny Poważny i zdeterminowany Ma zadatki na geniusza Utalentowany i twórczy Muzykalny, przejawia zdolności artystyczne Filozofujący i poetyczny Wyczulony na piękno Wrażliwy na potrzeby innych Skłonny do poświęceń Sumienny Idealista Introwertyk, myśliciel, pesymista.

24. CHOLERYK Urodzony przywódca Dynamiczny i aktywny Nieodparta potrzeba zmian Musi korygować błędy Silna wola i zdecydowanie Nie ulega wzruszeniom Trudno go zniechęcić Niezależny i samowystarczalny Wzbudza zaufanie Wszystkim pokieruje Ekstrawertyk, człowiek czynu, optymista.

25. FLEGMATYK Powściągliwy Niewymagający i beztroski Spokojny, chłodny, opanowany Cierpliwy, zrównoważony Cichy, a przy tym dowcipny Życzliwy i uprzejmy Emocje skrywa głęboko Pogodzony z życiem Uniwersalny Introwertyk, obserwator, pesymista.

26. EWOLUCJA LIBIDO WEDLE FREUDA Okres pregenitalny (między 1 a 5 rokiem życia) • Faza oralna - na pierwszy plan wybija się tutaj dążenie do zaspokojenia głodu i szukanie przyjemności poprzez wargi oraz język. Jest to faza ścisłej symbiozy z matką. Fiksacja na tej fazie jest przedmiotem sporów. Niektórzy uważają, że prowadzi do cech takich jak agresywność oralna, tendencja do sarkazmu oraz zamiłowanie do dyskusji inni, jak Freud twierdzą, że jest to raczej palenie, skłonność do gadulstwa oraz chęć nadmiernego jedzenia i picia. • Faza analna - Koncentruje się na treningu czystości, czyli wymuszaniem przez rodziców wstrzymywania swoich potrzeb fizjologicznych, a co za tym idzie czerpania, w pewnym sensie, przyjemności quasi-seksualnej z tego powodu. Okres ten jest bardzo ważny i fiksacja doprowadzić może do tendencji destrukcyjnych, skłonności do okrucieństwa, uporu i skąpstwa. • Faza falliczna - czas połączenia różnych popędów, pod prymatem narządów płciowych. Okres ten wiąże się z pierwszymi próbami masturbacji. Dochodzi też do przeżywania kompleksu Edypa. Jest to zdecydowanie decydujący okres w życiu człowieka. Pozytywne rozwiązanie skutkuje prawidłową identyfikacją płciową. W tej fazie dochodzi też do wytworzenia się superego oraz sumienia. Dziecko próbuje bardziej racjonalnie tłumaczyć świat.

27. EWOLUCJA LIBIDO WEDLE FREUDA Okres latencji (między 6 a 12 rokiem życia) W tym okresie następuje względna stabilizacja i zharmonizowanie popędów płciowych. Na pierwszy plan wychodzi socjalizacja grupowa, zdobywanie wiedzy, rozwój fizyczny. Jest to związane z marginalizacją roli rodziców w życiu dziecka. Potrzeby i pytania skierowane są do świata zewnętrznego, a nie, jak było dotychczas - do rodziców, którzy są w pewnym sensie jedynymi osobami z którymi dziecko może się identyfikować.

28. EWOLUCJA LIBIDO WEDLE FREUDA Okres genitalny (między 13 a 15 rokiem życia) Jest to ponowne uaktywnienie się popędu seksualnego, który odgrywa najważniejszą rolę. Jako prawidłowy proces powinien nieść za sobą umiejętność miłości, wyzwolenia z zahamowań oraz pojawienia się zdolności altruizmu. Brak dojrzałości pod tym względem, jest dla szkoły freudowskiej oznaką fiksacji na którejś z faz (najczęściej fallicznej).

29. ANALIZA SWOT Każdy człowiek ma mocne i słabe strony. Jednak często nie zastanawiamy się nad nimi. Z jednej strony nie wykorzystujemy swojego potencjału, z drugiej sami przed sobą  ukrywamy swe  niedoskonałości.

30. ANALIZA SWOT Jak poznać samego siebie ? Poznanie samego siebie to proces ciągły, bazujący przede wszystkim na gromadzeniu danych i informacji o sobie, swoich zachowaniach, reakcjach, emocjach i odczuciach. Proces ten powinien odbywać się systematycznie przez określony, dość długi czas.  Unikamy tym samym wyciągania wniosków na podstawie pojedynczych sytuacji czy też sytuacji, które miały miejsce w podobnych sobie okolicznościach . Analiza własnej osobowości to także konfrontacja własnych obserwacji i wniosków z ocenami i zdaniem innych osób. Czasem zdarza się, że nasza własna opinia o sobie jest bardzo zaniżona. Nie zdajemy sobie często sprawy, że stać nas na wiele więcej. Z drugiej strony czasem przeceniamy własne możliwości a zbyt wysoka samoocena może doprowadzić do izolacji.

31. JAK WYKONAĆ ANALIZĘ SWOT ? • Jak wykonać analizę SWOT ? Skrót SWOT to litery pierwszych liter słów w języku angielskim: • Strenghts - silne strony, • Weaknesses- słabe strony, • Opportunities- możliwości, • Threats- zagrożenia.

32. ANALIZA SWOT • Aby przeprowadzić analizę SWOT weź dużą, czystą kartkę papieru   i wypełnij tabelę wg wzoru:

33. ANALIZA SWOT ( WZÓR ) • Moje mocne strony: • Jakie są moje zalety? • Co potrafię robić dobrze? • Jakie zalety widzą we mnie inni ludzie? • Jak wykorzystuję moje zalety? • Czy rozwijam moje zalety? • Moje słabe strony: • Czy któraś z moich cech przeszkadza mi w pracy? • Z czym radzę sobie najgorzej? • Czego się obawiam? • W czym jestem słaba? • Jak postrzegają moje słabe strony inni ludzie? • Jak walczę ze swoimi słabymi stronami?

34. ANALIZA SWOT ( WZÓR ) • Moje szanse: • Jakie znam szanse, które się przede mną rysują? • Co nowego pojawiło się wokół mnie? • Jakie okazje przegapiłam, które z nich jeszcze mogę wykorzystać? • Jakie trendy mogą stać się dla mnie okazją? • Jakie lokalne wydarzenia mogą pomóc w realizacji moich planów? • Moje zagrożenia: • Jakie przeszkody mogą stać się dla mnie pułapką? • Jak zmieniają się wymagania wobec pracowników w mojej pracy? • Czy zmiany technologii zagrażają mojej pozycji? • Czy jestem zadłużona, jakie mam problemy z wydawaniem pieniędzy?

35. PLANOWANIE KARIERY Planowanie kariery składa się z 4 faz : • FAZA I - samoocena :- umiejętności- zdolności- motywacja- zainteresowania- wyznawane wartości- doświadczenie • FAZA II - zbieranie informacji : - wolne stanowiska w organizacji- możliwość awansu- wole miejsca pracy na zewnętrznym rynku pracy • FAZA III - wyznaczanie celów : - kierunek rozwoju zawodowego (specjalizacja)- objęcie konkretnego stanowiska- wynagrodzenie itp. • FAZA IV - realizacja celów

36. I FAZA - SAMOOCENA To etap, w którym jednostka dokonuje oceny swoich umiejętności, doświadczenia, wiedzy i zadaje sobie pytanie : „Co chciał(a)bym robić?” „Jakie jest moje wymarzone stanowisko?”

37. II FAZA – ZBIERANIE INFORMACJI Ten etap to zbieranie informacji, polega na zbieraniu wszelkich dostępnych informacji o dostępności kariery, jaką sobie jednostka wybrała.

38. III FAZA – WYZNACZANIE CELÓW Przejście do trzeciego etapu, wyboru odpowiedniego celu kariery zawodowej, poprzedza dokładna analiza SMART. Wybrany cel musi być dokładnie określony, mierzalny, możliwy do osiągnięcia przez daną jednostkę, realistyczny i określony w czasie, co w dużej mierze gwarantuje sukces.

39. IV FAZA – REALIZACJA CELÓW Ostatnia faza - realizacja celów, to czas, kiedy jednostka urzeczywistnia postawione sobie cele, choć nie zawsze dzieje się to w tej samej organizacji, w której zaczynała swoją drogę kariery.

40. KONCEPCJE Koncepcja X - teoria psychologiczna, która zakłada, że pracownik jest leniwy i bierny, pracuje tylko po to, aby zaspokoić swoje potrzeby materialne. Koncepcja Y - teoria psychologiczna, która zakłada, że pracownik jest samodzielny, pracuje, aby zaspokoić nie tylko potrzeby materialne, ale również dla satysfakcji zawodowej, poczucia sukcesu i przebywania wśród współpracowników Koncepcja Z - teoria psychologiczna, która zakłada, że pracownicy są różni, mają różne potrzeby i charaktery, różnie zachowują się w zależności od sytuacji, doświadczeń i zachowań innych ludzi.

41. Teorie typów • Teoria Hipokratesa – wyodrębnia cztery podstawowe typy temperamentu: choleryk, sangwinik, melancholik i flegmatyk; • Teoria W.H. Sheldona – typy budowy ciała są ściśle związane z rozwojem osobowości.

42. Teorie cech • Zakładają one, że osobowość człowieka jest zbiorem cech lub charakterystycznych sposobów zachowania, myślenia, odczuwania, czy reagowania. Pierwsze teorie opierają się na listach przymiotników (np. otwarty, miły), które tworzą lingwistyczny obraz charakteru. Współczesne teorie wykorzystują metodę analizy czynnikowej w próbach wyodrębniania podstawowych wymiarów osobowości.

43. Teorie cech • Teoria R.B. Cattella – oparta na zbiorze cech źródłowych. Cechy te mają istnieć w odpowiednich wielkościach u każdego człowieka i stanowić „rzeczywiste czynniki strukturujące, leżące u podstaw osobowości”. Celem tej teorii było takie sformułowanie zbioru cech osobowości, by można było przewidywać zachowanie jednostki.

44. Osobowość i jej rozwój Pierwsza koncepcja temperamentu stała się podstawą pierwszej typologii osobowości. Grecki lekarz Hipokrates (ok. 460 – 377 r. p.n.e.) sprowadził naturę człowieka do odpowiednich proporcji czterech płynów ustrojowych (krew, flegma, żółć żółta i czarna). Odmienną koncepcję temperamentu (konstytualną) przedstawił w 1921 roku niemiecki psychiatra i psycholog Ernst Kretschmer (1888 – 1964). • Przypisał on ludziom o danej budowie ciała określone cechy psychiczne wyróżniając typy: • asteniczny (wątły, nieśmiały i drażliwy), • pykniczny (otyły i niski, towarzyski o zmiennych nastrojach, • atletyczny (muskularny, opanowany i nieufny). Popiersie Hipokratesa autorstwa Rubensa Ernst Kretschmer

45. Odmienną koncepcję psychologiczną przedstawił szwajcarski psycholog Carl Gustaw Jung (1875 – 1961). Wyróżnił on dwa przeciwstawne typy: • nieśmiałego i zamkniętego w sobie introwertyka oraz, • towarzyskiego i otwartego ekstrawertyka. • Należy pamiętać! • że rodzaj temperamentu nie ma wpływu na wartość człowieka ani na jego przedsiębiorczość oraz, że każdy z nas łączy w sobie cechy różnych wymienionych typów osobowości. Równie ważne jak temperament są dla działania człowieka cechy instrumentalne osobowości. Należą do nich umiejętności umysłowe i praktyczne, które warunkują skuteczność rozwiązywania zadań. Carl Gustav Jung w 1910 roku

46. Zachowania się człowieka w sytuacjach trudnych • Stres jest stanem ogólnej mobilizacji sił fizycznych (podwyższony poziom adrenaliny, przyśpieszone tętno i oddech) i psychicznych (natężenie uwagi) jako reakcji na bodziec (stresor). • Stres objawia się pozytywnymi lub negatywnymi zmianami w zachowaniu człowieka. W wielu wypadkach działa mobilizująco. • Najliczniejszą grupę źródeł stresów stanowią stresory społeczne. • Umiejętność pokonywania stresu i frustracji jest bardzo ważne. Do skutecznych technik antystresowych należą: • Zmiana formy aktywności (np. zmiana pracy umysłowej na fizyczną), • Słuchanie ulubionej muzyki, najlepiej cichej i spokojnej, • Odpowiednie zaplanowanie działań, • Dotlenienie organizmu, • Aromaterapia, • Hydroterapia.

47. ROZWÓJ OSOBOWOŚCI Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne. Kształtuje się przez doświadczenia, kontakty z osobami znaczącymi dla danej jednostki, role społeczne pełnione przez daną osobę, a także wydarzenia powtarzające się lub wyjątkowo silne.

48. KREATYWNOŚĆ Kreatywność (postawa twórcza; od łac. Creatus, czyli twórczy) proces umysłowy pociągający za sobą powstawanie nowych idei, koncepcji, lub nowych skojarzeń, powiązań z istniejącymi już ideami i koncepcjami. Myślenie kreatywne, to myślenie prowadzące do uzyskania oryginalnych i stosownych rozwiązań. Alternatywna, bardziej codzienna definicja kreatywności mówi, że jest to po prostu zdolność tworzenia czegoś nowego.

50. ASERTYWNOŚĆ Asertywność – w psychologii termin oznaczający posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie wyrażanie emocji i postaw w granicach nienaruszających praw i psychicznego terytorium innych osób oraz własnych, bez zachowań agresywnych, a także obrona własnych praw w sytuacjach społecznych. Jest to umiejętność nabyta. Asertywność to: • umiejętność wyrażania opinii, krytyki, potrzeb, życzeń, poczucia winy, • umiejętność odmawiania w sposób nieuległy i nieraniący innych, • umiejętność przyjmowania krytyki, ocen i pochwał, • autentyczność, • elastyczność zachowania, • świadomość siebie (wad, zalet, opinii), • wrażliwość na innych ludzi, • stanowczość.