Żywienie człowieka

1. Żywienie człowieka

2. ŻYWIENIE CZŁOWIEKA Bezpieczeństwo żywności i sposób żywienia należą do najważniejszych problemów zdrowia publicznego. Decydują w znacznym stopniu o prawidłowym rozwoju fizycznym, intelektualnym i emocjonalnym każdego człowieka, a zdrowy człowiek jest podstawą zdrowego społeczeństwa.

3. ŻYWIENIE CZŁOWIEKA Wykazano, że wiele zaburzeń rozwojowych i schorzeń wieku dojrzałego jest rezultatemwadliwego, niedoborowego lub nadmiernego i jednostronnegożywienia, które może być przyczyną ponad 80 rodzajów chorób.

4. ŻYWIENIE CZŁOWIEKA • W efekcie ponad 1/3 ludności w Polsce(ponad 12 milionów ludzi) cierpi na różne schorzenia dietozależne, takie jak np.: • otyłość, niedokrwienna choroba serca, • nadciśnienie, cukrzyca, osteoporoza, • nowotwory przewodu pokarmowego, • próchnica zębów.

5. ŻYWIENIE CZŁOWIEKA Stosując zbilansowaną dietę, tj.odpowiednio zróżnicowany zestaw produktów spożywczychi napojów w ilościach i proporcjach zapewnia -jących pokrycie zapotrzebowania organizmu na energię i niezbędne składniki odżywcze bez doprowadzania do nadmiaru żadnego z nich, jesteśmy w stanie zapobiec powstawaniu zaburzeń stanu zdrowia wynikających z wadliwego żywienia.

6. Składniki odżywcze – są to składniki pokarmowe niezbędne do odżywiania organizmu człowieka, zwłaszcza białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy, składniki mineralne.

7. Składniki odżywcze pełnią różną funkcję w organizmie: • tłuszcze i węglowodany– służą przede wszystkim • jako źródło energii • białko i składniki mineralne– spełniają rolę • budulcową • witaminy i składniki mineralne– ograniczają się • do funkcji regulujących

8. Podstawowe składniki odżywcze BIAŁKO Białka stanowią główny składnik budulcowy wszystkich tkanek ustroju człowieka. W wyniku procesów trawiennych podlegają ciągłemu rozpadowi i odnowie. Wynikiem rozpadu jest uwalnianie do krwi wolnych aminokwasów, które są częściowo wykorzystywane do syntezy nowych białek, a częściowo zostają wykorzystane jako źródło energii. Do organizmu człowieka muszą być dostarczone z pożywieniemtzw. aminokwasy niezbędne (egzogenne), ponieważ ustrój nie potrafi ich syntetyzować. Dobrym źródłem białka są: jaja, mleko i jego przetwory, sery oraz mięso czerwone - wołowina , wieprzowina, baranina (najlepiej chude), mięso białe - drób, ryby (bez skóry), soja, groch, fasola.

9. Podstawowe składniki odżywcze WĘGLOWODANY • Węglowodany stanowią główne źródło energii dla organizmu człowieka. • Węglowodany dzielą się na: • proste (tzw. wolne cukry) - wchłaniane w krótkim czasiepo spożyciu i dające szybki, krótkotrwały „zastrzyk” energii • złożone - wchłaniane zdecydowanie wolniej i dostarczające energii w dłuższym okresie czasu. • Dobrym źródłem węglowodanów złożonych są: produkty zbożowe - pieczywo (najlepiej gruboziarniste, razowe), makarony, płatki owsiane, ryż (najlepiej pełnoziarnisty - niełuskany), kasze (gryczana, jęczmienna).

10. Podstawowe składniki odżywcze TŁUSZCZE • Tłuszcze dostarczają ponad dwukrotnie więcej energii niż białka czy węglowodany i są nośnikiem witamin,tzw. rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E i K. • W skład tłuszczów wchodzą kwasy tłuszczowe, które dzielimy na: • nasycone • nienasycone • Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) nie są syntetyzowane w ustroju człowieka, dlatego muszą być dostarczone z pożywieniem. • Występują przede wszystkim w olejach roślinnych oraz rybach. Powinny stanowić przynajmniej 2/3 wszystkich spożywanych tłuszczów.

11. Podstawowe składniki odżywcze WITAMINY • Witaminy to związki organiczne, które nie są źródłem energiiani strukturalnymi składnikami tkanek, są jednak niezbędne do zachowania zdrowia oraz normalnego przebiegu procesów metabolicznych. • Dzielą się na: • rozpuszczalne w tłuszczach (A, E, D, i K) • rozpuszczalne w wodzie (witaminy z grupy B i witamina C) • Najlepszym źródłem witaminy C są surowe owoce (dzika róża, czarna porzeczka, truskawki, owoce cytrusowe) i warzywa (kapustne), witamin A, E, D: jaja, mleko, masło, ryby morskie, oleje roślinne, witamin z grupy B: gruboziarniste produkty zbożowe (ciemne pieczywo, naturalne płatki zbożowe, kasze) mleko, mięso, ryby, jaja, ciemnozielone rośliny liściaste oraz strączkowe.

12. Podstawowe składniki odżywcze SKŁADNIKI MINERALNE • Składniki mineralne to pierwiastki chemiczne spełniające w ustroju różnorodne funkcje. • W tej grupie można wyróżnić: • makroelementy, których dzienne zapotrzebowanie przekracza 100 mg/osobę np. wapń, magnez, potas • mikroelementy, których dzienne zapotrzebowanie wynosi poniżej 100 mg/osobę np. żelazo, cynk, miedź, jod

13. Podstawowe składniki odżywcze SKŁADNIKI MINERALNE Wapńjest podstawowym składnikiem kości i zębów. Źródłem łatwo przyswajalnego wapnia jest przede wszystkim mleko i jego przetwory. Magnez jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania głównie układu nerwowego i mięśni. Najważniejszym jego źródłemsą gruboziarniste produkty zbożowe, a także ciemnozielone warzywa liściaste, migdały, orzechy, gorzka czekolada.

14. Podstawowe składniki odżywcze SKŁADNIKI MINERALNE • Żelazojest niezbędne do budowy czerwonych krwinek. Niedobór powoduje niedokrwistość (anemię). W zależności od stopnia przyswajalności wyróżnia się dwie formy żelaza: • żelazo hemowe(czerwone mięso, żółtko jaja) • żelazo niehemowe, występuje w postaci trudno przyswajalnej (zielone warzywa np. natka pietruszki, szpinak). • Jodjest potrzebny do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Występuje w rybach morskich, owocach morza, soli jodowanej.

15. Dzienne zalecenia żywieniowe dla młodzieży Dzienne zalecenia żywieniowe u nastolatków uzależnione są od: wieku, płci, masy ciała i aktywności fizycznej. U młodzieży, w okresie pokwitania zwiększa się zapotrzebowanie na energię (kalorie). Organizm w okresie intensywnego wzrostu wymaga szczególnie dobrego odżywiania. Zalecane normy żywieniowe uwzględniające zapotrzebowanie na energięi podstawowe, niezbędne składniki odżywcze dla młodzeży opracowane zostały w Polsce przez Instytut Żywności i Żywienia . http://www.izz.waw.pl/wwzz/normy.html

17. Prawidłowo zestawiona dieta dla młodzieży powinna dostarczać:10-15% energii z białka 2/3 białka (nie mniej niż połowa) powinno pochodzićz produktów zwierzęcych. Aby temu sprostać produkty zawierające białko zwierzęce powinny wchodzić w skład3-4 posiłków w ciągu dnia. 30% energii z tłuszczuOgraniczenie spożywania tłuszczów zwierzęcych i produktówobfitujących w cholesterol. 55-60% energii z węglowodanówPrzede wszystkim węglowodany złożone zawarte produktach zbożowych z pełnego przemiału, płatkach śniadaniowych, pieczywie pełnoziarnistym i z dodatkiem ziaren, orzechy, oraz warzywa i owoce, cukier powinien być ograniczany gdyż jest źródłem „pustych kalorii”.

18. Spożycie energii z podstawowych składników odżywczych Pożądany model żywieniazalecony przez Światową Organizację Zdrowia wygląda następująco:

19. Spożycie energii z podstawowych składników odżywczych Legenda do tabeli: a)podaż energii powinna być dostosowana do płci i wiekui wystarczająca do zaspokojenia potrzeb organizmu np. dla zapewnienia prawidłowego wzrostu i rozwoju dzieci, dla kobiet w ciąży i karmiących oraz dla zabezpieczenia pracy, aktywności fizycznej i odpowiednich rezerw energetycznychu dzieci i młodzieży; b)tym składniku diety należy uwzględnić również spożycie przynajmniej 400g warzyw i owoców dziennie; c) do tzw. wolnych cukrów zaliczono tu jednocukry (np. glukoza), dwucukry (sacharoza – „cukier z cukiernicy”); d) w żywieniu kobiet w wieku rozrodczym tłuszcze powinny dostarczać nie mniej niż 20% energii; e)nie określono dolnej granicy spożycia soli kuchennej.

20. Regularność posiłków • Prawidłowe żywienie to nie tylko dostarczanie organizmowi wszystkich niezbędnych składników pokarmowych, ale także regularność posiłków, czyli ich liczba i rozłożenie w ciągu dnia. • Dzieci i młodzież powinny spożywać średnio4 - 5 posiłków dziennie, najlepiej o stałych porach dnia. • Przerwy między posiłkami nie powinny trwać dłużej niż 4 godziny. Rzadsze spożywanie posiłków np. 3 w ciągu dnia powoduje obniżenie stężenia glukozy we krwi (hipoglikemię), co wywołuje uczucie głodu, zmęczenia, pogarsza koncentrację uwagi. Mogą wystąpić również bóle brzucha i inne dolegliwości.

21. Regularność posiłków • Uczniowie nie spożywający regularnie posiłków: • częściej odczuwają osłabienie, rozdrażnienie • wykazują gorsze wyniki w nauce • i w sprawdzianach sprawności fizycznej • gorzej wywiązują się z obowiązków ucznia • niżej oceniają swój stan zdrowia w porównaniu • z rówieśnikami żywiącymi się regularnie.

22. Rozkład posiłków w ciągu dnia Dobowe zapotrzebowanie energetyczne organizmu= 100% I wariant: 5 posiłków w ciągu dnia/z podwieczorkiemi „skromną małą kolacją”/ Przynajmniej jeden posiłek powinien być spożyty w szkole

23. Rozkład posiłków w ciągu dnia Dobowe zapotrzebowanie energetyczne organizmu= 100% II wariant: 4 posiłki w ciągu dnia/bez podwieczorkui z „lepszą kolacją”, która powinna być spożyta nie później niż 2 godz. przed pójściem spać/ Przynajmniej jeden posiłek powinien być spożyty w szkole

24. Pojadanie między posiłkami Pojadanie między posiłkami może pełnić pozytywną rolę w całości żywienia młodzieży i równocześnie zaspokoić pewną naturalną potrzebę tego wiekudo spożywania szybkich posiłków, pod warunkiem zorganizowania zarówno w domu, jak i w szkole, pełnowartościowej alternatywy dla niepożądanych „fast foods”. Pożądane produkty do spożycia to między innymi owoce, warzywa, soki, jogurty, serki, napoje mleczneo obniżonej zawartości tłuszczu, krakersy, sałatki warzywne z małym dodatkiem komponenty tłuszczowej (majonezy, sosy).

25. Wskazówki żywieniowe Komponując swój codzienny jadłospis należałoby kierować się 10 zasadami zdrowego żywienia i dodatkowymi informacjami zawartymi w Piramidzie Zdrowego Żywienia.

26. 10 ZASAD PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA propagowanych przez IŻŻ w Warszawie • Dbaj o różnorodność spożywanych produktów. • Strzeż się nadwagi i otyłości, bądź aktywny ruchowo. • Produkty zbożowe powinny być dla ciebie głównym źródłem kalorii. • Spożywaj codziennie co najmniej 2 duże szklanki chudego mleka. Mleko można zastąpić jogurtem, kefirem, a częściowo także serem. • Mięso spożywaj z umiarem. • Spożywaj codziennie dużo warzyw i owoców. • Ograniczaj spożycie tłuszczów, w szczególności zwierzęcych,a także wszelkich produktów zawierających cholesterol. • Zachowaj umiar w spożyciu cukru i słodyczy. • Ograniczaj spożycie soli • Unikaj alkoholu.

27. PIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA opracowana w Polsce przez Instytut Żywności i Żywienia Piramidy Zdrowego Żywienia są dla wszystkich ogólnymi wytycznymi, które trzeba zawsze indywidualizować

28. Prawidłowo zaplanowane żywienie powinno zawierać w przeważającej ilości produkty znajdujące się w dolnej części piramidy,tj. produkty zbożowe (5-12 porcji). UWAGA! W jednym posiłku może występować kilka porcji, np. w śniadaniu2 kromki pieczywa = 2 porcje. Produkty zbożowe W diecie człowiekaprodukty zbożowe powinny stanowić podstawowe źródłoenergii. Produkty te mają duży udział w dostarczaniu węglowodanów złożonych,błonnika pokarmowego oraz białka roślinnego. Są dobrym źródłem przede wszystkim witamin z grupy B oraz witaminy E. Zawierają również składniki mineralne takie jak: żelazo, miedź, magnez, cynk cynk, potas i fosfor.

29. Produkty zbożowe Wartość żywieniowa produktów zbożowych jest uzależniona od stopniaprzemiału ziarna, w trakcie którego usuwane są zewnętrzne części bogatew witaminy i składniki mineralne. Produkty otrzymane z wyższego stopniaprzemiałucharakteryzują się mniejszązawartością składników odżywczych.Mąka i pieczywo są bielsze, kasza drobniejsza. Natomiast pieczywo razowe oraz grubekasze odznaczają się wyższą zawartością niektórych witamin i składników mineralnych oraz błonnika pokarmowego.

31. Spożywaj codziennie 5-10 porcji warzywi owoców Dzień bez warzyw i owoców to dzień stracony. Warzywa i owoce powinny stanowić podstawowy element codziennej diety, gdyż są źródłem cennych witamin, zwłaszcza witaminy C oraz β - karotenu. Dostarczają także kwasu foliowego. Zawierają znaczne ilości makroelemntów takich jak:wapń, potas, magnez, sód.

32. Spożywaj codziennie 5-10 porcji warzywi owoców Zawarty w owocach i warzywach błonnikpokarmowy nie ulega trawieniu przez enzymy przewodu pokarmowego człowieka. Wspomaga on prawidłową perystaltykę jelit, obniża ryzyko zapadalności na choroby cywilizacyjne: cukrzycę, miażdżycę, otyłość. Większość warzyw i owoców charakteryzuje niska wartość,kaloryczna, wynikająca z wysokiej zawartości wody (80-90%).

33. Codziennie spożywaj 3-4 porcje mleka i produktów mlecznych Mleko, jogurty i sery to podpora mocnych kości. Mleko i przetwory mleczne są głównym źródłem łatwo przyswajalnego wapnia,na które zapotrzebowanie w okresie intensywnego wzrostu (dojrzewania) jest u nastolatków wysokie i wynosi 800–1200 mg/dobę. Mleko i jego przetwory są również źródłem białka o wysokiej wartości biologicznej. Dostarczają również witamin z grupy B, a także A i Doraz składniki mineralne takie jak:magnez, potas i cynk.

34. Codziennie spożywaj 3-4 porcje mleka i produktów mlecznych Zaleca się wybierać mleko i jego przetwory o obniżonej zawartościtłuszczu z uwagi na zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych w tłuszczu mlecznym. Ustalono, że kwasy tłuszczowe nasycone podnoszą zawartość cholesterolu we krwi. Bardzo korzystne jest stosowanie(oprócz mleka)sfermentowanychnapojów mlecznych(jogurty,kefiry) i serów twarogowych. Żółte sery należy natomiast ograniczać, gdyż zawierają dużo tłuszczu i cholesterolu oraz soli.

35. Mięso i przetwory mięsne spożywaj z umiarem Mięso i wędliny są podstawowym źródłem pełnowartościowego białka, a także witamin z grupy B, szczególnie B1, B12, PP oraz łatwo przyswajalnego żelaza. Należy wybierać chude gatunki mięs, a takżezastępować je roślinami strączkowymii rybami(zaleca się spożywanie 2-3 porcjipo 150 g tygodniowo). Zarówno rośliny strączkowe jak i ryby oraz jaja są dobrym źródłem pełnowartościowego białka, tzn. białka zawierającego w swym składzie aminokwasy egzogenne w odpowiednich proporcjach.

36. Mięso i przetwory mięsne spożywaj z umiarem Jaja podobnie jak mięso, zawierają prawie wszystkie składniki odżywcze potrzebne organizmowi. Białko jaja kurzego uznawane jest za białko wzorcowe z uwagi na składaminokwasowy. Oznacza to, że 100% tego białka może być wykorzystana na cele budulcowe tkanek organizmu. Natomiast w żółtku jaja zawarta jest duża ilość cholesterolu, dlatego nie należy spożywać więcej niż dwa jaja tygodniowo.

37. Mięso i przetwory mięsne spożywaj z umiarem(1-2 porcje), zastępuj je rybami i roślinami strączkowymi Ryby w porównaniu z mięsem zawierająwięcej składników mineralnych. Są dobrym źródłem przede wszystkimjodu oraz fluoru. Ryby morskie poleca się szczególnie z uwagi na wysoką zawartośćwielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, które wpływają na zmniejszenie we krwi cholesterolu i triacylogliceroli. Poza tym wykazują działanie hamujące rozwój nowotworów, osłabiają reakcje alergiczne i zapalne.

38. Mięso i przetwory mięsne spożywaj z umiarem(1-2 porcje), zastępuj je rybami i roślinami strączkowymi Rośliny strączkowe są źródłemwęglowodanów złożonych, a także witamin z grupy B oraz składników mineralnych takich jak: żelazo, fosfor i wapń. Zaleca się spożywanie ich 1–3 razy dziennie

39. Piramida Zdrowego Żywienia Załącznik 1 WARTOŚĆ KALORYCZNA PRODUKTÓW Załącznik 2 PRZYKŁADY JEDNEJ PORCJI PRODUKTÓW

40. Inna propozycja piramidy żywienia i zdrowia Biały ryż,białe pieczywo, słodycze Czerwone mięso, masło Bardzo rzadko Produkty mleczne lub suplementacja wapniem 1-2 razy dziennie Ryby, drób, jaja (0-2 razy dziennie) Orzechy, nasiona roślin strączkowych (1-3 razy dziennie) Warzywa (bez ograniczeń) Owoce 2-3 razy dziennie Tłuszcze roślinne – oliwaz oliwek, olej sojowy, słonecznikowy, rzepakowyi inne Produkty zbożowe z pełnego ziarna (w większości posiłków) Codzienna aktywność fizyczna, przeciwdziałanie nadwadze i otyłości

41. Inna propozycja piramidy żywienia i zdrowia • W ostatnich latach pojawiają się inne propozycje piramidyzdrowego żywienia. W prezentowanej propozycji piramidy niektórym produktom przypisano inne miejsca, niektóre produkty zostały przesunięte na szczyt, inne odwrotnie. • Zupełnie nowym szczeblem przytaczanej piramidy zdrowia jest codzienna aktywność fizyczna. Została ona uznana za nieodzowny element łączący się z prawidłowym żywieniem. • Produkty zbożowe pochodzące z jak najmniej przetworzonych mąk gruboziarnistych, razowychznajdują się na 2 szczeblu piramidy (licząc od podstawy) obok tłuszczów roślinnych, natomiast produkty zbożowe wysoko przetworzone np.: białe pieczywo - bułki, biały ryż itp. "wywędrowały„na szczyt tej piramidy i powinny być konsumowane okazjonalnie.

42. Inna propozycja piramidy żywienia i zdrowia Obok węglowodanów znajdują się tłuszcze roślinne, które stanowią główne źródło energii. Zaleca się spożywanie olejów: słonecznikowego, sojowego, rzepakowego(bezerukowego) a także oliwy z oliwek oraz margarynwysokiej jakości(bez kwasów trans). Należy podkreślić, że w tym miejscu piramidy nie ma tłuszczów zwierzęcych. Usytuowanie w tej warstwie tłuszczów roślinnych wskazujena ich duże znaczenie, przede wszystkim ze względuna zawartość w nich niezbędnych nienasyconych kwasówtłuszczowych, które zmniejszają ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. Nie można zapomnieć jednak,że tłuszcze roślinne to produkty wysokoenergetyczne, stanowiące o kaloryczności potraw i ich ilość musi być indywidualnie dopasowana.

43. Inna propozycja piramidy żywienia i zdrowia Kolejna warstwa piramidy została podzielona na dwie części: warzywa i owoce. Szeroko prowadzone w świecie badania wskazują wyraźnie, że istnieje zależność między spożywaniem warzyw i owocówa częstością występowania nowotworów. Zaleca się spożywanie warzywbez ograniczeń, pamiętając, aby były to warzywa surowe lub gotowane na parze(bez zasmażek), natomiast owoców - 2-3 razy dziennie. Owoce są bardziej kaloryczne, większość z nich dostarcza sporych ilości cukrów prostych.

44. Inna propozycja piramidy żywienia i zdrowia W piramidzie wyodrębniono szczebel, który nie był wykazany w poprzedniej piramidzie - orzechy: laskowe, włoskie, pistacjowe i nasiona roślin strączkowych: bób, groch, fasola, soczewica, soja. Zaleca się spożywanie ich 1 -3 razy dziennie. Orzechy są źródłem kwasów tłuszczowychjednonienasyconych oraz wielonienasyconych,błonnika, magnezu a także witamin. Należy pamiętać, że orzechy są bogato kaloryczne i zaleca się spożywanie 8-10 sztuk dzienne.

45. Inna propozycja piramidy żywienia i zdrowia Nasiona roślin strączkowychto istotne źródło witaminy zgrupy Bw tym kwasu foliowego, a takżepotasu. Kwas foliowyprzeciwdziała miażdżycy poprzez zmniejszenie stężenia homocysteiny i odgrywa rolę w zapobieganiu wadom wrodzonym (w tym wadom wrodzonymcewy nerwowej). Potasjest niezbędny w profilaktyce nadciśnienia tętniczego. Należy pamiętać także, że nasiona roślin strączkowych (przede wszystkim soja) sądobrym źródłem białek.

46. Inna propozycja piramidy żywienia i zdrowia Autorzy tej propozycji piramidy wyraźnie wskazują na różnice między mięsem czerwonym(wołowina, wieprzowina, baranina) a mięsemdrobiowym i rybami. Wysokie spożycie mięsa czerwonego jest związane z wysokim ryzykiem choroby niedokrwiennejserca, ze względu na dużą zawartość tłuszczównasyconych oraz cholesterolu. Tak więc ryby, drób oraz jajka stanowią kolejny szczebel piramidy - źródło przede wszystkim białka.

47. Inna propozycja piramidy żywienia i zdrowia Ryby i dróbzawierają mniej tłuszczów nasyconycha więcej nienasyconych w porównaniu z mięsem czerwonym. Ryby są źródłembiałka i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, które korzystnie wpływają na układ krzepnięcia i poziom lipidów w surowicy, tym samym mają działanie przeciwmiażdżycowe.

48. Inna propozycja piramidy żywienia i zdrowia Mleko i jego przetwory to kolejny szczebel piramidy. Umiejscowienie tych produktów tak wysoko w piramidzie, budzi szereg kontrowersji, ze względu na zmniejszenie ich spożywania. Autorzy tej piramidy zwracają uwagę na fakt, że pełnotłuste produkty mleczne(topione, żółte sery) zawierają tłuszcze nasycone. Tak ograniczone spożycie mleka i jego przetworów, które w naszym kraju są głównym źródłem wapnia, spowodowałoby trudności z pokryciem dobowego zapotrzebowania na wapń. Instytut Żywności i Żywienia zaleca jednakże, aby dzieci i młodzież spożywały 3-4 porcje dziennie z tej grupy produktów. Osobom dorosłym zaleca spożywanie dwóch porcji niskotłuszczowych produktów mlecznych.

49. Inna propozycja piramidy żywienia i zdrowia Na szczycie tej piramidy jest mięso czerwone,a także makarony, ryż biały i białe pieczywo. Te ostatnie są źródłem znacznej ilości kalorii przy ich niewielkiej wartości odżywczej. Piramidy Zdrowego Żywienia są dla wszystkich ogólnymi wytycznymi, które trzeba zawsze indywidualizować

50. ZASADA UROZMAICENIA Zasada urozmaicenia powinna dotyczyć wszystkich posiłków. Rozmaitość produktów chroni przed niedoboremlub nadmiarem określonych składników pokarmowych. UWAGA! W skład produktów żywnościowych wchodzą niezbędne składniki pokarmowe zawarte w różnych ilościachi proporcjach. Nie ma produktu spożywczego, który dostarczałby wszystkich składników pokarmowychw odpowiednich ilościach.