Langer doorwerken en later met pensioen: is Nederland er klaar voor?

1. Langer doorwerken en later met pensioen: is Nederland er klaar voor? Pensioenexpeditie 2013 Achmea, Zeist 20 november 2013 Joop Schippers (REBO) j.j.schippers@uu.nl

2. Langer doorwerken ... is het streven van EU en Nederlandse overheid Zo niet, dan (aanzienlijk) lagere pensioenen ... ... en ontstaan mogelijk fricties/ tekorten op de arbeidsmarkt

3. Leeftijdsverdelingbevolking van Nederland N.B. Spanje en Italië hebben in 2050 > 35% 65+ -ers

4. Leeftijdsverdeling bevolking EU25

5. Leeftijdsverdeling naar sector

6. Levensverwachting

7. Langer werken: nu moeten we dus wel! Maar hoe (niet)?

8. Arbeidsparticipatie 55-plus

10. Langer doorwerken is zaak van .... Aanbod (werknemers moeten langer willen en kunnen doorwerken) Vraag (werkgevers moeten banen beschikbaar hebben en ouderen willen behouden/werven) Institutionele arrangementen

11. Werknemers (1) Velen altijd gewerkt vanuit perspectief van 65 als pensioenleeftijd Aangewakkerd door VUT, Zwitserleven en “wij zijn de opbouwgeneratie” Vaak versleten en met slecht onderhouden menselijk kapitaal Niet zelden in ‘dead end job’, aan het aftellen en voorgesorteerd op pensioen Gealarmeerd door werkloosheid

12. Werknemers (2) Steeds gezonder Steeds hoger opgeleid: aantrekkelijker en uitdagender werk Werk steeds belangrijker voor sociale contacten (bij gebrek aan familie) Mensen met ‘flex-verleden’ moeten soms wel (‘working poor’) Inmiddels werkt bij 65+ 1 v/d 6 mannen en 1 v/d 12 vrouwen > 1 uur/week

13. Werkgevers associëren vergrijzing met: Toenemende arbeidskosten 73% Meer weerstand tegen verandering 57 Stijgend ziekteverzuim 56 Meer kennis/ervaring beschikbaar 55 Stijgende productiviteit 7

14. Leeftijdsnormen bij werkgevers - te oud om > 20 uur te werken: 66,4 jr - te jong om te stoppen: 58,9 jr

15. Wat doen werkgevers t.a.v. 50+ werknemers?

16. Personeelsbeleid voor 50+ werknemers (1) Ergonomische maatregelen 65 Extra verlof/vakantie 62 Deeltijd-vut of -prépensioen 51 Aangepaste werktijden 47 Taakverlichting 41 Leeftijdsgrens onregelmatig werk 35 Geen overwerk voor oudere werkn. 34 Opleidingsplan voor oudere werkn. 21 Teruggang in functie en salaris 7

17. Personeelsbeleid voor 50+ werknemers (2) • Dus vooral ‘ontziebeleid’: ouderen mogen meer en hoeven minder, ook al is dat op zijn retour • Weinig: investeringsbeleid (scholing, horizontale mobiliteit) • In sectorplannen wel meer aandacht voor coachende rol • Werkloosheid stimuleert traditioneel gedrag

18. Instituties VUT goeddeels afgeschaft Vroegpensioen: duur AOW-leeftijd: verhoogd, maar zonder differentiatie Weinig faciliteiten voor leren op latere leeftijd en nieuwe initiatieven Sociale zekerheid: weinig transitiebestendig Gezondheidszorg: te weinig preventief

19. Conclusie Werkgevers zetten nog niet massaal in op langer doorwerken Voor veel werknemers is 67 (of ouder) als pensioenleeftijd nog ver weg Institutioneel kent Nederland vooral negatieve prikkels om vroeg te stoppen, maar weinig positieve stimulansen om langer door te werken Werkloosheid geeft verkeerd signaal

20. Terug naar Pensioenexpeditie