Koku Problemi Kaynakları Etkileri

1. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Koku ProblemiKaynakları Etkileri Hazırlayan: Çevre Yük Müh. Volkan Sarıçiçek LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

2. Giriş • Koku alma duyusu insanın yaşamsal faaliyetlerinden biridir. • Çevremizi algılamada kullandığımız en önemli duyularımızdandır. • Birçok fiziksel aktivite (yemek, içmek, vs.) koku alma duyusu ile birlikte gerçekleşir. • Tat alma duyusu, dokunma duyusu, sıcaklık ve ağrı algıları koku alma duyusu ile birlikte gerçekleşir. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

3. Giriş • Çevremizdeki çiçeklerden, ağaçlardan, besinlerden, hayvanlardan, sanayi ürünlerinden, bakterilerin neden olduğu oluşumlardan ve diğer insanlardan kaynaklanan kokular bizi çepeçevre sarar. • "kokular dünyası"nda yaşadığımız söylenebilir. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

4. Giriş • Zevklerimiz ile kokular arasında çok önemli bir denge ve uyum vardır. • Bize yararlı olan maddelerin kokuları hoşumuza gider, bize zararlı olanlar ise kokularıyla bizi iterler. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

5. Örnek: LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

6. Nasıl Koku Alırız? • Koku burundaki “olfactory epithelium” denen koklama hücreleri tarafından algılanır. • Bu hücrelerin sayısı 15-20 milyon kadardır. • Burun boşluğunun arka tarafında yer alırlar. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

7. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

8. Devam • Burunun yapısı yüzünden koku içeren hava koku alma hücreleriyle direkt olarak temas etmez. • Nefes almanın burun içinde yarattığı türbülansdan dolayı ters taraftan temas eder. • Kuvvetli nefes almak havanın giriş hızını artıracağından dolayı türbülansıda artırır. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

9. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

10. Devam • Koku molekülleri önce olfactory hücreleri saran mukoza tabakası ile temas ederler. • Burada bulunan mikrofiller hem yüzey alanını artırır hem de daha çok hava türbülansı sağlar. • Mukoza tabakası koku moleküllerinin koku alma hücrelerine ulaşmasını sağlar. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

11. Devam • Koku moleküllerinin mukoza tabakasına ulaşması ve geçmesi için uçucu ve suda çözülebilir olması gerekir. • Ayrıca, bir miktar yağda çözülebilme özelliği koku hücrelerini çevreleyen ve yağ içeren zar tabakasını geçmeleri için gereklidir. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

12. Devam • Koku hücreleri koku algılamada özelleşmiş sinir hücreleridir. • Burada gerçekleşen biyokimyasal reaksiyonlar elektrik sinyalleri açığa çıkarır. • Bu sinyaller aksonlar ile koku soğancığına iletilir. • Koku soğancığı gelen sinyalleri düzenler ve beynin koku alma merkezine iletir. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

13. KOKU TANIMLAMA KOKU KOKU SİNYALLERİ MEVCUT KOKU HAFIZASI FİKİR BEYİN LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

14. Koku Algılama • Kişinin fiziksel durumu • Kişinin sosyal geçmişi • Kişinin koku hafızası • Kişinin algılama düzeyi Kokunun algılanmasında önem taşır LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

15. Kokuyu Etkileyen Faktörler Herhangi bir kokunun rahatsızlık verici olması 4 faktörle açıklanabilir; • Frekansı: kokunun hangi sıklıkta algılandığı • Yoğunluğu: kokunun etkinliği • Süresi: kokuya maruz kalma süresi • Nahoşluğu: kokunun istenmeyen karakteri LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

16. Neden Koku? • Hava kalitesi insanların sağlığı ve kendilerini rahat hissetmeleri açısından önemlidir. • Koku içeren hava insanların rahatsız hissetmesine yol açar. • WHO: Sağlık sadece hastalık veya bedensel rahatsızlığa sahip olmama değil tam anlamıyla fiziksel, zihinsel ve sosyal olarak refah içinde olma durumudur. • Bu durumda, koku içeren havayı solumak zorunda kalan kişiler sağlıksız olarak nitelenebilir. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

17. Kokunun Özellikleri • Genellikle çok çeşitli bileşikler içerir. • Bazı durumlarda kokuya yalnızca baskın bir bileşik neden olur (örn: H2S). • Bazı bileşikler düşük konsantrasyonda olsalar bile kokunun asıl sebebi olabilirler. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

18. Devam • Bazı bileşiklerin karışımı bileşiklerin kendisinden daha yoğun ve farklı kokulara yol açabilir (tersi de doğru olabilir). • Bu sebeplerle kokuya yol açan maddeleri tek tek tespit etmek (örneğin gaz kromatografisi ile) zaman ve efor kaybıdır. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

19. Devam • Kokuya karakteristik niteliğini veren, moleküller arasındaki mikroskobik değişikliklerdir. • Örnek olarak, pişmiş taze bir yumurta ile çürük bir yumurtayı birbirinden ayıran özellik, çevreye yaydıkları moleküler yapılarındaki farklılıktır. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

20. Devam • Çeşitli moleküllerin kimyasal yapıları arasındaki farklılıklar ise oldukça hassas ayrımlara dayanır. • Hatta tek bir karbon atomu değişikliği bile çekici bir kokuyu itici hale dönüştürebilir. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

21. Örnek: (1)'de yapısı görülen kimyasal maddenin üç türevinin kokusu gül gibidir. Ancak her biri farklı kokusuyla birbirinden ayrılır. (2) Leylak ve baharat, (3) ozon ve meyve, (4) tarçın, karanfil, baharat ve leylak kokularıyla karışık gül gibi kokar LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

22. Bazı Tanımlar • Koku Eşiği: 100 kişiden 50’sinin (%50 nin) algılayabildiği koku konsantrasyonu • Koku Konsantrasyonu:Koku eşiğine kadar seyreltilen kokulu numunenin seyreltme oranı. Koku Birimi, OU/m3 (Odor Unit/m3) • Koku Birimi (Odour unit): Koku eşiğindeki koku konsantrasyonu 1 OU/m3 olarak tanımlanmıştır. LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

23. Devam • Koku Seviyesi: Kokunun algılanma yoğunluğu Lod : Koku seviyesi, dBod cod : Koku konsatrasyonu, OU/m3 ĉod : Koku eişiğindeki koku konsantrasyonu, OU/m3 LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

24. Bazı Maddelerin Koku Eşiği LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

25. Nahoş Kokunun Oluştuğu Koşullar • Anaerobik koşullar • Yüksek Sıcaklıklar LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

26. Katı Atık Depolama Alanlarından Çıkan Gazda Bulunan ve Koku Yaratan Bazı Bileşikler • Metan • Hidrojensülfür • Diklormetan • Trikloretan • Dimetilsulfat • Toluen • Ksilen • Etilbenzen • n-Hekzan • Dimetildisulfat • 2-Propanetiol • 2-Butanetiol LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

27. Koku Emisyonu Kaynakları • Kompost tesisleri • Atıksu arıtma tesisleri • Kimyasal tesisler • Rafineriler • Yağ eritme tesisleri • Gıda işleme tesisleri • Besi çiftlikleri LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

28. Kokunun Etkileri • Toksik etkiler (bazen konsantrasyonun koku eşiğinin altında olduğu durumlarda bile toksik olabilir) • Sağlık üzerinde kötü etkiler • Estetik etkiler • Ekonomik etkiler LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara

29. Koku Nasıl Ölçülür? • Elekronik Sensörler (Elektronik burunlar) • GC-MS+Koku Maskesi • Olfaktometre LIFE Projesi Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25 Ekim 2002 Ankara