Wykład 14 6 czerwca 2014

1. Wykład 146 czerwca 2014 Rozwój pamięci Nadzwyczajna pamięć Usprawnianie pamięci

2. Plan wykładu • Rozwój pamięci: ujęcie tradycyjne • Rozwój pamięci: ujęcie poznawcze • Starzenie się a pamięć • Wczesne badania nad niezwykłymi osiągnięciami pamięciowymi • Szereszewski • Współcześni mnemoniści • Badania Wildinga i Valentine • Koncepcja wyćwiczonej pamięci • Usprawnianie pamięci

3. Ujęcie tradycyjne: warunkowanie • Najwcześniej wytwarzają się reakcje na bodźce odbierane przez narząd równowagi • Później wytwarzają się reakcje na bodźce wzrokowe i słuchowe • Wraz z wiekiem wzrasta szybkość wytwarzania się związków warunkowych i ich trwałość • Jako pierwsze pojawiają się reakcje na bodźce pierwszosygnałowe, później na bodźce słowne • Pierwsze związki powstają na podłożu odruchów pokarmowych

4. Ujęcie tradycyjne – metody badania niemowląt • Pomiar rozpoznawania • Preferencja nowości • Habituacja i dyshabituacja • Poszukiwanie ukrytego przedmiotu • Pomiar odtwarzania • Wywoływanie naśladownictwa

5. Ujęcie tradycyjne: reakcje odroczone • Rozwój reakcji odroczonych polega na systematycznym wzroście • Maksymalnego odroczenia • Liczby przedmiotów możliwych do odnalezienia • Najpierw położenie, następnie kształt, barwa i wielkość pojemnika

6. Ujęcie tradycyjne:pierwsze wspomnienia • Początki pamięci w życiu płodowym: pamiętanie głosu matki, opowiadań i języka • Pierwsze „opracowane”, rozwinięte wspomnienia pochodzą z wieku około 3 lat, ale • Bardzo małe dzieci pamiętają przez pewien czas zdarzenia z własnego życia, np. badania z wykorzystaniem ruchomych zestawów u dzieci w wieku kilku miesięcy

7. Ujęcie tradycyjne: rozwój zakresu i trwałości pamięci • Zakres pamięci bezpośredniej zmienia się z wiekiem: • W wieku 2 lat wynosi 2 elementy • W wieku 3 lat – 3 elementy • W wieku 7 lat – 5 elementów • W wieku 13-15 lat – 7 elementów • Wraz z wiekiem wzrasta czas przechowywania informacji w pamięci

8. Ujęcie tradycyjne: rozwój pamięci mimowolnej i dowolnej • Małe dzieci zapamiętują głównie w sposób niezamierzony, mimowolny • Nakłanianie do dowolnego zapamiętywania powoduje pogorszenie efektów • Wraz z rozpoczęciem nauki szkolnej coraz sprawniejsze posługiwanie się pamięcią dowolną

9. Ujęcie tradycyjne: podsumowanie • Zainteresowanie prostszymi wskaźnikami pamięci • Wykazywanie tego, że małe dzieci, w porównaniu z dorosłymi, mają gorszą pamięć • Poszukiwanie różnic ilościowych

10. Krzywa zależności efektów od wieku

11. Ujęcie poznawcze – strategie • W zadaniach wymagających stosowania strategii małe dzieci uzyskują znacznie niższe efekty niż dzieci starsze i dorośli • W zadaniach niestrategicznych (rozpoznawanie, pośrednie testy pamięci) – brak różnic • Wraz z wiekiem wzrasta częstość stosowania strategii • Rozwój polega na coraz bardziej efektywnym dobieraniu strategii do zadań

12. Ujęcie poznawcze: deficyty strategiczne • Zachowania pre- czy para-strategiczne, prekursory strategii • Deficyt produkcyjny • Deficyt mediacyjny • Deficyt wykorzystania

13. Rozwój strategii • Wraz z wiekiem rośnie repertuar zachowań strategicznych oraz następuje • przechodzenie od strategii prostych do złożonych • od zewnętrznych do wewnętrznych • od powierzchniowych do głębokich • wzrost kontroli nad przebiegiem procesów poznawczych

14. Ujęcie poznawcze: metapoznawcze składniki rozwoju pamięci • Metapamięć: introspekcyjna wiedza na temat pamięci • Wrażliwość metapamięciowa: świadomość tego, kiedy należy podejmować intencjonalne wysiłki, aby zapamiętać lub przypomnieć sobie • Wiedza o czynnikach wpływających na rezultaty zadań pamięciowych: cechy podmiotu, sytuacji, zadania i strategii, oraz ich interakcja • Deficyty metapoznawcze

15. Ujęcie poznawcze: semantyczne składniki rozwoju pamięci • Wiedza jako czynnik wpływający na przebieg i efekty procesów pamięciowych • Sposoby kodowania stosowane przez małe dzieci • Badania porównawcze nad dziećmi i dorosłymi: szachy i dinozaury

16. Wiedza o dinozaurach

17. Co kogo interesuje?

18. Rozwój systemów pamięci • Pamięć operacyjna: intensywny rozwój w okresie dzieciństwa • Pamięć proceduralna: obecna od początku, rozwój mniej dynamiczny • Pamięć deklaratywna: rozwój dynamiczny dzięki strategiom, metapoznaniu oraz wiedzy semantycznej

19. Starzenie się a pamięć: co ulega pogorszeniu? • Pamięć operacyjna • Wskaźniki pamięci jawnej w zadaniach o charakterze laboratoryjnym • Wskaźniki pamięci deklaratywnej dla zdarzeń prywatnych i publicznych • Silniejszy transfer negatywny • Silniejsze hamowanie pro- i retroaktywne

20. Starzenie się a pamięć:co się nie zmienia? • Wyniki w zadaniach dotyczących pamięci utajonej • Metapamięć • Utrzymywanie się nabytych wcześniej umiejętności • Pamięć prospektywna w naturalnych warunkach

21. Starzenie się a pamięć: co jest lepsze? • Długotrwała pamięć zmysłowa • Pamięć semantyczna, zwłaszcza rezultaty w testach słownikowych • Wspomnienia z wcześniejszych okresów życia, reminiscencja w pamięci autobiograficznej • Niektóre osiągnięcia ekspertów

22. Przyczyny zmian w starszym wieku • Spowolnienie poznawcze • Redukcja zasobów poznawczych • Deficyty w hamowaniu poznawczym • Zmiany neurologiczne w ośrodkowym układzie nerwowym • Gorsze funkcjonowanie receptorów • Gorszy stan zdrowia somatycznego • Niska aktywność życiowa

23. Nadzwyczajna pamięć - wprowadzenie • Doniesienia anegdotyczne: Katon, Temistokles, Perykles, Aleksander Wielki, Juliusz Cezar, Napoleon, Mezzofanti, Magliabecchi • Muzycy: Beethoven, Mozart, Mendelssohn, Rachmaninow, Saint-Sans • Malarze: Doré, Lorrain, Michał Anioł, Rafael • Pisarze: Dumas ojciec, Dickens • Uczeni: Przewalski, Amper, Gauss • Pamięć a aktywność życiowa

24. Wczesne badania nad mnenonistami • Badania A. Bineta: • Inaudi • Perykles Diamandi • Arnould • Doktor Rückle • Ishihara

25. Polscy mnemoniści • S. Krieger – badany przez Błachowskiego • S. Finkelstein – kariera w USA • N. Lipowski • Dwaj pierwsi przede wszystkim rachmistrzowie pamięciowi

26. Charakterystyka rachmistrzów według Bineta • „… brak wpływu dziedziczności i wpływu otoczenia, przyjście na świat w nędznym milieu, wysoce przedwczesne dojrzewanie (przeciętnie osiem lat), zdolność do rachowania, przejawiająca się już u analfabetycznego dziecka, absorbcja całej inteligencji przez cyfry i wreszcie zdolności, rozwijające się przez ćwiczenie i gwałtownie zmniejszające się przez nieużywanie”

27. Szereszewski – 1 • Badany przez A. Łurię przez długi czas • „O pamięci, która nie miała granic” • S. urodził się pod koniec XIX wieku • Rodzina wielodzietna, z korzeniami żydowskimi • Zdolności muzyczne, ale choroba uniemożliwiła karierę • Dziennikarz, racjonalizator, mnemonista, ziołolecznictwo • W rodzinie inne przypadki nadzwyczajnej pamięci

28. Szereszewski – 2 • Szybkie i trwałe zapamiętywanie materiału seryjnego • Rola wyobrażeń wzrokowych • Wspomnienia z wczesnego dzieciństwa • Trudności z zapamiętywanie treści złożonych (np. tekstów czy poezji), twarzy i głosów • Problemy z intensjonalnym zapominaniem • Synestezja • Ejdetyzm

29. Mnemoniści II połowy XX wieku • VP – szachista urodzony w rodzinnych stronach Szereszewskiego • Aitken – profesor matematyki, muzyk, pisarz • TE – system cyfrowo-literowy • Rajan Mahadevan – doktor psychologii z liczbą Pi • TM – człowiek, który zapamiętał zawartość książki telefonicznej

30. Badania Wildinga i Valentine • Poszukiwania za pomocą ogłoszeń prasowych; uczestnicy Memoriady; grupa kontrolna • Liczne zadania pamięciowe, np. cyfry, listy słów, opowiadania, twarze, płatki śniegu • Silne różnice intra- i interindywidualne • Znaczenie wrodzonych zdolności • Znaczenie ćwiczenia • Samoocena odnośnie do osiągnięć pamięciowych nie zawsze trafna

31. Koncepcja wyćwiczonej pamięci • Ericsson • Badania nad S.F. • Rozszerzenie pojemności pamięci krótkotrwałej, stosowanie skutecznych strategii, bezpośrednie przenoszenie do pamięci długotrwałej? • Inne badania nad możliwością wyćwiczenia pamięci, np. rachmistrzowie pamięciowi • Pamięć ekspercka: kelnerzy, taksówkarze, muzycy

32. Usprawnianie pamięci • Farmakologiczne • Dbałość o kondycję mózgu: odżywianie, dotlenienie, unikanie czynników szkodliwych • Aktywność fizyczna • Aktywność poznawcza • Strategie pamięciowe • Metapoznanie • Rozwijanie wiedzy ogólnej