Van onbewust naar bewust? De risico’s van reflectie

1. Workshop Landelijk HBO-Congres SLB “Van onbewust naar bewust” Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Arnhem, 18 juni 2009 Tom Luken Lector Career Development Fontys Hogeschool HRM en Psychologie Van onbewust naar bewust?De risico’s van reflectie

2. Inhoud • Het belang van loopbaanontwikkeling en de noodzaak van bezinning • Evaluaties van studieloopbaanbegeleiding • Waarom studieloopbaanbegeleiding niet beter van de grond komt • Dominantie Cartesiaans mens-/wereldbeeld • Bewust en onbewust • Hoe kan het beter? • Vragen/stellingen

4. Het belang van loopbaanontwikkeling • Verspild of niet verdiend geld • Energie, levenstijd, talenten • Geluk • Gezondheid • Employability • Concurrentiepositie Nederland • Oplossing venijnige problemen

5. Evaluaties van loopbaanbegeleiding 1

6. Evaluaties van loopbaanbegeleiding 2

7. Evaluaties van loopbaanbegeleiding 3

8. Evaluaties van loopbaanbegeleiding 4

9. Evaluaties van loopbaanbegeleiding 5 • (HAN 2006) 8 studenten tevreden, bij 6 van de 8 positieve effecten • (HAN 2007) 35%: “studieloopbaanbegeleiding draagt niet bij aan de beoogde effecten” • (HAN 2009): “studieloopbaanbegeleiding heeft geen invloed op startsucces” • (Haagse hogeschool) 40%: “studieloopbaanbegeleiding draagt niet bij aan mijn ontwikkeling”

10. Evaluaties van loopbaanbegeleiding 6 • (Landelijk) “Spreek je met je slb’er over wat je echt bezig houdt in je leven?” 64% nee, 7% ja • (Fontys 09): • 35% “De studieloopbaanbegeleider kent mij niet echt” • 54%: “Praat niet met slb’er over privéleven of persoonlijke problemen” • 49%: “De slb’er weet niet wat mijn toekomstplannen zijn” • Overal: hekel aan reflectieopdrachten, POP, PAP, portfolio (ook bij veel slb’ers!)

11. Conclusies evaluatie • Studieloopbaanbegeleiding kan effectief zijn, • maar: • studieloopbaanbegeleiding is meestal feitelijk studiebegeleiding of zelf studievoort-gangsbewaking. • Vinken i.p.v. vonken…

12. Waarom komt SLB niet beter van de grond? Versnippering en onvermogen • Verschillen in belangen lerenden en onderwijsorganisatie (en overheid) • Geen duidelijke context en/of doelen • Geen duidelijke wetenschappelijke basis • Kloof tussen theorie en praktijk • Gebrekkige opleiding, professionaliteit en organisatie (studie)loopbaanbegeleiders • Dominantie Cartesiaans mens-/wereldbeeld

13. Cartesiaans mens-/wereldbeeld • Cogito ergo sum • Scheiding geest-lichaam, zelf-ander • Rationalisme, Verlichting • In kader loopbaan: • Informatie verzamelen, verstandig nadenken, bewust en zelfstandig kiezen, plannen, uitvoeren • Zelfsturing, de maakbare toekomst

15. Kiezen centraal 2 • “Veel studenten stoppen al binnen een week. Dan denk je: hadden die niet wat beter over hun studiekeuze kunnen nadenken?” (Doekle Terpstra, voorzitter van de HBO-raad)

16. Kiezen centraal 3

17. Kiezen centraal 4

18. Kiezen centraal 5

19. Kiezen centraal 6

20. Problemen met ‘Kiezen centraal:te momentaan, te ‘bewust’. Illusoir?

21. Problemen met ‘Kiezen centraal’ 2 • Potje-dekseltje denken • Te statisch; de toekomst ‘beweegt’ (steeds meer) • Te moeilijk • Te individueel • Te eenzijdig • Leidt tot: reflectiedwang

22. Problemen met reflecteren • Twijfel of leerlingen en studenten het wel kunnen leren (m.n. jongens) • Aanwijzingen dat het niet leidt tot de gewenste resultaten (ego-ontwikkeling, arbeidsidentiteit, motivatie, keuzezekerheid, uitvalvermindering, loopbaansucces) • Risico’s

23. De risico´s van reflectie Piekeren

24. De risico´s van reflectie Oorzaken van piekeren: • Onvoldoende in-/output • Onderliggende vragen te moeilijk • Beginvragen niet goed • Angst om verkeerd te kiezen en voor de eigen wispelturigheid • Moeten opgeven (o.a. van loyaliteiten) • Complexiteit en hoeveelheid informatie • Verbondenheid met persoonlijke kwesties

25. De risico´s van reflectie Verdere risico’s: • Verkeerde denkgewoonten en valse (zelf)beelden • Slechtere keuzen • Ondergesneeuwd eigen gevoel • “Kolonisering van het geniale” • Ogen te vroeg openen • Vergallen van plezier • Verwarring ego en zelf • Het nu vergeten

26. Conclusie “Van onbewust naar bewust?” • Veel onduidelijk over wat bewustzijn is en wat de wisselwerking is met het onbewuste • Respect voor het onbewuste • Bescheidenheid t.a.v. het vermogen van het bewuste denken om het leven te sturen • Twee soorten bewustzijn: • actief, denkend, westers • passief, waarnemend, oosters • Niet blindstaren op een soort

27. Hoe kan het beter? 1 • Meer accent op het proceskarakter van loopbaanontwikkeling • Processen in de persoon, de omgeving en in de wisselwerking • Niet alleen denken, maar ook waarnemen, voelen, onthouden, beeldvorming, willen en doen

28. Hoe kan het beter? 2 • Input voor omgevingsbeelden • Input voor zelfbeelden • Begeleiding Systematisch Realistisch Methodisch Maatwerk Longitudinaal Gefaciliteerd Professioneel Persoonlijk Procesgericht Prikkelend • Niet vinken maar vonken!

29. Vragen en stellingen 1 • Waarmee ben je het hartgrondig (on)eens? • Studieloopbaanbegeleiding moet beter van de grond komen • Wie moet verantwoordelijkheid nemen voor (studie)loopbaanbegeleiding? • Kan de doorsnee docent een goede studieloopbaanbegeleider zijn?

30. Vragen en stellingen 2 5. Werkt geïntegreerde studieloopbaan- begeleiding wel beter dan de begeleiding van onafhankelijke externe specialisten? • Hoe moet het onderwijsgebouw afgestemd worden op het gangbare ontwikkelingstempo van jongeren? • Hoe verder? Wat zijn de meest zinvolle volgende stappen?