Między paniką a niefrasobliwością Dorośli wobec zmian młodzieżowej sceny narkotykowej

1. Marek GrondasStowarzyszenie MonarPoradnia Profilaktyki, Leczenia i Terapii Uzależnień w Łodziul. Tuszyńska 106, Łódź Między paniką a niefrasobliwością Dorośli wobec zmian młodzieżowej sceny narkotykowej

2. Ewolucja sceny narkotykowej i wzorów używania narkotyków w ciągu kilkunastu ostatnich lat Spadek znaczenia heroiny (obecnie ok. 7% zgłaszających się do leczenia, w ciągu 2 lat spadek o połowę) Cechy heroinizmu kompotowego: • niska cena • szybkie uzależnienie fizyczne i psychiczne • wzrost tolerancji, reakcja abstynencyjna po ok. 6 godz. • przyjmowanie drogą iniekcji – zagrożenie chorobami zakaźnymi • 70% zanieczyszczeń – poważne schorzenia organiczne • gwałtowane zmiany biograficzne Stereotyp „ćpuna” • nieuleczalnie chory, niezdolny do pracy i nauki, nieobliczalny, zdemoralizowany, skłonny na „głodzie” do przestępstw, zarażający innych • Czeka to każdego, kto zaczął brać narkotyki

3. Ewolucja sceny narkotykowej i wzorów używania narkotyków W ciągu ostatnich kilku lat – również spadek znaczenia amfetaminy Cechy amfetaminizmu: Brak uzależnienia fizycznego (fizycznej reakcji abstynencyjnej, konieczności zwiększania dawek) Niska cena Uzależnienie psychiczne– prowadzące po pewnym czasie do utraty kontroli i używania w ciągach Aplikowana przez śluzówki Długi okres działania (ok. 12 godz.) Szkodliwość: choroby organiczne, wyczerpanie i chudnięcie, psychozy endogenne i polekowe

4. Utrzymywanie się popularności i powolny wzrost spożycia marihuany i haszyszu Cechy marihuanizmu: • Łatwa dostępność i niska cena • Późne pojawienie się cech uzależnienia fizycznego i reakcji abstynencyjnej • Aplikowana przez palenie • Krótki okres działania • Uważana za nieszkodliwą • Szkody pojawiają się w długich okresach czasu i są trudne do zauważenia

5. ZMIANY WZORÓW UŻYWANIA W ŚRODOWISKACH MŁODZIEŻOWYCH • niska cena – w granicach 20-50 zł za dawkę, co wiąże się ze spadkiem spożycia narkotyków drogich i zarazem bardzo niebezpiecznych, takich jak brown sugar czy kokaina; • dostępność i legalność – młodzi ludzie sięgają chętnie po substancje nie zabronione prawem, które można kupić w aptekach lub przez Internet, bez konieczności kontaktowania się z czarnym rynkiem; • unikanie wykrycia przez szkołę lub rodziców – preferowane są substancje o krótkim czasie działania, tak aby po powrocie ze szkoły wyjść z domu na kilka godzin i móc wrócić tego samego dnia po ustaniu odurzenia. • całkowity odwrót od iniekcji (co trudno ukryć). W ostatnich latach również od inhalacji (być może stąd wzrost popularności sztucznych kannabinoidów) • Kształtuje się przekonanie, że palenie lub zażywanie tabletek to nie narkomania. • ideologia zakładająca nieszkodliwość marihuany – dążenie do legalizacji

6. KONFLIKT PRZEKONAŃ MIĘDZY DOROSŁYMI A MŁODYMI UŻYTKOWNIKAMI Dorośli pozostają na ogół nadal pod wrażeniem stereotypu narkomana z lat 80 – co prowadzi do paniki lub zachowań unikowych Spora część użytkowników (poza użytkownikami dopalaczy): • Długo utrzymuje się w rolach społecznych i zachowują inne satysfakcjonujące aktywności • Nie odczuwają przymusu sięgnięcia po substancję, ani fizjologicznej reakcji odstawiennej • Utrata kontroli i zmiany psychiczne, np. destabilizacja emocjonalna kłopoty z pamięcią, koncentracją, mobilizacją - pojawiają się po długim czasie i są trudne do zauważenia przez nastolatka • Spora cześć młodych ludzi tylko pali lub używa w tabletkach • Straszenie stereotypem ćpuna traktują jako dowód niekompetencji dorosłych

7. PROFIL I: NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE I DZIECKO NARCYZOWANE niekorzystna sytuacja rodzinna: brak komunikacji, wsparcia, brak jasnych granic, brak stymulacji do rozwoju, niedostatki systemu wartości konsekwencje: niepowodzenia szkolne, brak zainteresowań i celów (wizji siebie w przyszłości), "puste życie" silny związek z destrukcyjną grupą rówieśniczą wzór używania: różne SPA + alkohol, zamiana amfetaminy z poprzedniego okresu na nowe stymulanty – co zwiększa zagrożenie zatruciami proces: brak reakcji abstynencyjnej i zmian tolerancji, co utwierdza w przekonaniu, że nie jest uzależniony ale: rozwój silnej potrzeby psychicznej, utrata kontroli i koncentracja na używaniu (w grupie rówieśniczej), z utratą innych aktywności oraz rosnąca szkodliwość: najpierw społeczna, następnie psychiczna (wynikająca z używania stymulantów) prognoza negatywna: uzależnienie, zablokowanie rozwoju i destrukcja linii życia postępowanie: praca z rodziną, ewentualnie motywowanie do zmiany w kierunku podjęcia leczenia stacjonarnego

8. PROFIL II:OSAMOTNIENIE rodzina wychowująca autorytarnie, uwewnętrznianie wartości i norm oraz stymulowanie do rozwoju oparte na presji, selektywna komunikacja i wsparcie wyniki w szkole dobre ale nie wystarczają rodzicom; zainteresowania i nastawienie na rozwój rozwijane pod presją - nie dają satysfakcji, konflikty wewnętrzne i izolacja społeczna prowadzą do potrzeby samoleczenia wzór używania: leki OTC dostępne bez kontaktów z czarnym rynkiem, antydepresanty z przepisu lekarza Proces: pogłębianie izolacji społecznej, szybkie pojawienie się silnej potrzeby psychicznej, prowadzące następnie do stopniowej utraty kontroli, a przy używaniu opioidów - do pojawienia się reakcji abstynencyjnej i zmian tolerancji, inne satysfakcjonujące aktywności zachowywane są dłużej, Prognoza negatywna: stopniowe pogłębianie się destrukcji - szkody społeczne i psychiczne, niekiedy poszukiwanie akceptującej grupy destrukcyjnej, reakcje dorosłych w kierunku rozpoznania psychiatrycznego, co jeszcze pogłębia problemy Postępowanie: przede wszystkim praca z rodziną, wczesna interwencja z odwołaniem się do kontraktu rodzinnego i kontroli rodzicielskiej, w przypadku fazy używania szkodliwego - psychoterapia indywidualna i grupowa skoncentrowana na problemach intrapsychicznych i interpersonalnych

9. PROFIL III„NOWY TYP REKREACJI” - rodzina z dobrą komunikacją i wsparciem, uwewnętrzniająca wartości i stymulująca do rozwoju, wychowanie liberalno-partnerskie, niekiedy brak granic lub granice niejasne - wyniki w szkole od wystarczających do bardzo dobrych, rozwój zainteresowań i myślenia o przyszłości, kontakty społeczne zróżnicowane, obecność konstruktywnych więzi rówieśniczych wzór używania: ograniczanie się do THC jako „bezpiecznego środka rekreacji i samorozwoju” (ideologia legalizacyjna), niekiedy programowa abstynencja alkoholowa proces: przez długi czas brak występowania symptomów uzależnienia lub używania szkodliwego, co najwyżej szkody społeczne (konflikty z rodzicami i z prawem) Prognoza negatywna: możliwość rozwoju pełnoobjawowego uzależnienia i/lub zaindukowania zaburzeń psychicznych Postępowanie: wczesna interwencja, praca z rodziną w kierunku modyfikacji strategii wychowawczych i ustanowienia kontraktu rodzinnego

10. Konsekwencje zmian na scenie narkotykowej użytkownicy nie stanowią już jednorodnej grupy, mają zróżnicowane potrzeby i możliwości, większość nie potrzebuje terapii stacjonarnej ani nawet ambulatoryjnej adekwatne formy pracy: poradnictwo, krótkie interwencje (43% osób zgłaszających się do ambulatoriów Stowarzyszenia Monar) Podstawowe znaczenie zmian w środowisku naturalnym - współpraca z rodziną i szkołą ALE RODZINY I INSTYTUCJE NIE CHCĄ WZIĄĆ ZA TO ODPOWIEDZIALNOŚCI!

11. POSTAWY DOROSŁYCH Eksperymentowanie z środkami zmieniającymi świadomość stało się w naszej kulturze zjawiskiem typowym dla okresu adolescencji. Stosunek do tego zjawiska dorosłych, którzy albo nie zauważają ewidentnych symptomów szkodliwego używania, albo – przeciwnie - nadmiarowo reagują na odosobnione epizody eksperymentowania balansuje MIĘDZY PANIKĄ A NIEFRASOBLIWOŚCIĄ. Utrzymywanie się stereotypu ćpuna: • Przesadny lęk prowadzi do paniki lub zachowań unikowych • Stereotyp zastępuje realistyczną wiedzę, informacje o zmianach na scenie narkotykowej są przyjmowane jedynie w zakresie wiedzy o zagrożeniach • Brak wiedzy i operowanie stereotypowymi wyobrażeniami nt używania narkotyków utrudnia komunikację i interwencję • Realistyczne informowanie o różnicach między działaniem różnych narkotyków i o zasadach bezpieczeństwa przy używaniu – jest traktowane jako zachęcanie do narkotyków

12. PANIKA/NIEFRASOBLIWOŚĆ PRODUKUJĄ ZABURZONE PRZEKONANIA "To nie jest nasz problem. Nie potrafimy się nim zajmować, nie jesteśmy specjalistami, interweniując możemy tylko zaszkodzić". "Zaprośmy specjalistów od profilaktyki, niech oni to za nas załatwią". "I tak nie dowiemy się prawdy. Używanie środków psychoaktywnych jest elementem drugiego życia szkoły, którego nie jesteśmy w stanie wyeliminować". "Rodzice i nadzór będą mieli do nas pretensje, obarczą nad odpowiedzialnością za to, że w szkole są narkotyki". "Jeśli zdecydujemy zajmować się tym, że nasi uczniowie biorą, będziemy postrzegani jako szkoła dla "narkomanów" i tacy uczniowie zaczną do nas przychodzić, a rodzice "tych porządnych" nie będą do nas posyłać swoich dzieci. Nasza szkoła będzie gorsza od innych szkół, gdzie do takich problemów raczej się nie przyznają". "Jedyne co możemy zrobić, to dołożyć wszystkich sił, aby nie dopuścić narkotyków do szkoły. Należy wzmóc kontrolę, stale współpracować z policją, narkomanów natychmiast usuwać".

13. POSTAWY DOROSŁYCH – zachowania unikowe niefrasobliwe traktowanie problemu : • „moje dziecko nigdy…”, • „w naszej szkole nie ma narkotyków” działania pozorne: • Rodzice: bezskuteczne próby zmuszenia dziecka do zmiany • Szkoły: krótkie warsztaty zewnętrzne skierowane do wszystkich, skoncentrowane na przekazywaniu mało przekonywujących informacji o zagrożeniach • Instytucje: rytualne akcje w populacji generalnej

14. POSTAWY DOROSŁYCH - PANIKA PROWADZI DO PRZEMOCY usuwanie ze szkoły psychiatra ośrodki resocjalizacyjne wymuszanie niepotrzebnej terapii stacjonarnej lub ambulatoryjnej Najprostsze wyjście: wywieźć dziecko do ośrodka

15. Co mogą rodzice? Nauczyć się współpracować ze sobą Naprawić relacje z dzieckiem Nauczyć się realizowania skutecznych strategii wychowawczych: połączenie szacunku dla autonomii dziecka, wsparcia emocjonalnego i skutecznej kontroli

16. Co mogą szkoły (i inne placówki)? • praca wychowawcza z całą społecznością szkolną, • praca z klasami uczniowskimi jako grupami wychowawczymi, • intensywna praca indywidualna z uczniami zagrożonymi i ich rodzicami (współdziałanie z instytucjami otoczenia społecznego) • przygotowanie nauczycieli do pracy z rodzicami • Potrzeba wsparcia systemowego - efektywne szkolenia, stała współpraca ze specjalistami, superwizje dla nauczycieli • Realistyczne informowanie o zagrożeniach

17. profilaktyka wskazująca rozwój programów "OUT-REACH" – streetworking – praca skierowana do grup zagrożonych w ich środowisku naturalnym oddziały dzienne (większość zagrożonych dzieci i młodzieży nie potrzebuje i nie chce terapii stacjonarnej, natomiast można im skutecznie pomagać w trybie ambulatoryjnym, ale muszą to być działania intensywne)