ÇOKLU ZEKA KURAMI

1. ÇOKLU ZEKA KURAMI

2. ÇOKLU ZEKA KURAMI  ( MI THEORY )

3. Eğitime yeni bir yaklaşım getiren çoklu zeka kuramı ( Multiple Intellegence – MI Theory ), Harward Üniversitesi öğretim üyelerinden Howard Gardner tarafından 1983 yılında geliştirilmiştir.  Günümüzde eğitim ve psikoloji alanındaki gelişmelerle birlikte bireylerin neler yapabildiğinden çok, neler yapabileceği düşünülmelidir. Çoklu zeka kuramı da bu amaçla yeni pedagojik yöntemlerin düşünülmesi için ortaya atılmıştır. Gardner, zekayı “problem çözme kapasitesi ya da değerli bir veya birden çok kültürel yapı ürününe şekil vermek” olarak tanımlamaktadır. Gardner’a göre çoklu zeka kuramının temelinde biyolojik ve kültürel boyutlar yer almaktadır.

4. Zekanın gelişmesinde avantaj ve dezavantaj yaratan çevresel etkenler vardır. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.  1-Kaynaklara ulaşım şansı : Aile çok fakirse çocuk keman, piyano gibi müzikal zekayı geliştirebilecek enstrümanlara ulaşamadığından bu zekanın güçlenmesi, gelişmesi zorlaşabilir. 2-Tarihsel, kültürel faktörler : Okulda matematik ve fene dayalı programlar önemseniyorsa, öğrencinin mantık, matematik zekası gelişebilir. 3-Coğrafi faktörler :Köyde yetişmiş bir çocuk apartmanda büyümüş bir çocuğa oranla bedensel zekasını daha çok geliştirebilir. 4-Ailesel faktörler : Ressam olmak isteyen bir çocuğun ailesi avukat olmasını istiyorsa çocuğun dil zekası desteklenecektir. 5-Durumsal faktörler :Kalabalık bir ailede büyümüş ve kalabalık bir ailede yaşayan bireyler doğalarında sosyallik olmadıkça kendilerini geliştirmek için daha az zamana sahip olurlar.

5. Zekanın farklı boyutları olmakla birlikte bu boyutlar birbirlerinden çok ayrı yapılar ya da özellikler değildir. Örneğin bir futbol oyuncusu bedensel zekayı koşarken, yakalarken ve vururken; uzamsal (şekil-uzay) zekayı, sahayı, diğer oyuncuların pozisyonlarını düşünürken; dil ve sosyal zekayı oyun kurallarını öğrenirken ve takım arkadaşlarıyla paylaşırken; öze dönük (kişisel) zekayı kendini değerlen-dirirken kullanmaktadır.

6. ÇOKLU ZEKA TEORİSİNİN DAYANDIĞI TEMELLERE 1-Her insan, çeşitli zeka alanlarının tümüne sahiptir. Çoklu zeka teorisi, insanda yalnızca tek bir zekanın geçerliliğini belirlemek yerine, her insanın bütün zeka alanlarında yeteneğinin olduğu görüşünü benimsemektedir. Ancak, her insanda söz konusu olan bu zeka alanları değişik düzeylerde bulunabilmektedir.

7. 2-Her insan, çeşitli zeka alanlarından her birini yeterli düzeyde geliştirebilir. Çoklu zeka teorisi, yeterli ve uygun destek, imkan ve eğitim sağlandığında, gerçekte her bireyin zeka alanlarının hepsini oldukça yüksek bir düzeyde geliştirebilme kabiliyetine sahip olduğunu ileri sürmektedir.

8. 3-Çeşitli zeka alanları, genellikle, bir arada karmaşık bir yapıda çalışırlar. Genellikle, gerçek hayatta hiçbir zeka alanı tek başına var olmaz. Çeşitli zeka alanları birbirleri ile sürekli olarak etkileşim içindedirler. Örneğin, bir yemeği pişirecek bir kişinin önce tarifi okuması ve anlaması (sözel-dil zeka alanı), yemek tarifini oluşturan elementleri tasnif-lemesi ve yemeğe karışım oranlarını hesaplayabilmesi (mantıksal-matematiksel zeka alanı) ve yemeğin kendi damak zevkine uygunluğu (kişisel zeka alanı) yanında, ailedeki bütün fertlerin memnuniyetini de sağlayabilmesi (kişilerarası zeka alanı) gerekir. Yine, benzer bir şekilde, basketbol oynamakta olan bir kişinin koşmak, topu başkasına atmak ve topu yakalamak gibi özellikleri içeren bedensel-kinestetik zekaya sahip olmasının yanında, bu kişinin kendisini oyun sahasına adapte edebilmesi için görsel-uzamsal zekaya ve oyunda ortaya çıkabilecek muhtemel anlaş-mazlıkların çözümü için kişilerarası zekaya sahip olması gerekmektedir.

9. 4-Bir kişinin her alanda zeki olabilmesinin bir çok yolu bulunmaktadır. Bir kişinin belli bir zeka alanında zeki sayılabilmesi için eğitimcilerce benimsenmiş standart sayılabilecek birtakım nitelikler söz konusu değildir. Örneğin;sözel-dil zekasına sahip bir kişi okumayı çok iyi beceremeyebilir fakat çok geniş bir kelime haznesine veya çok iyi hikaye yazma ve anlatma kabiliyetlerine sahip olabilir.

10. 1-  SÖZEL – DİL ZEKASI  Bu türdeki zeka, bir insanın kendi dilini, gramer yapısına, sözcük dizimine, kavram telaffuzuna ve sözcüklerin anlamına uygun olarak büyük bir ustalık ve beceri ile kullanmayı gerektirir.

11. Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci;  1-    Diğer öğrencilerden daha iyi yazar. 2-    Uzun hikayeler ve fıkralar anlatır. 3-    İsimler, yerler ve tarihler ile ilgili iyi bir hafızaya sahiptir. 4-    Sözcükleri anlamlarına uygun bir biçimde kullanır. 5-    Yaşına göre iyi bir kelime haznesine sahiptir. 6-    Başkalarıyla yüksek düzeyde sözel iletişime girer. 7-    Tekerlemeleri, anlamsız ritimleri ve sözcük oyunlarını sever. 8-    Okumayı sever. 9-    Dinleme becerisi yüksektir; dinleyerek daha iyi öğrenir. 10- İyi bir hafızası vardır.

12. Sözel Düşünen/Öğrenen Ivır zıvır şeyleri ezberlemeyi sever. Okuma yazmayı sever. Hikayeleri sever Söyleyerek, duyarak ve görerek öğrenir. İsimleri yerleri tarihleri iyi ezberler.

14. 2-MANTIKSAL – MATEMATİKSEL ZEKA  Bu tür zekaya sahip olan insanlar, mantık kurallarına ve benzerliklerine, neden-sonuç ilişkilerine ve bunlara benzer soyut işlemlere karşı çok hassas ve duyarlıdırlar. Bu kişiler kategorilere veya sınıflara ayırarak, genelleme yaparak, hesaplayarak, mantık yürüterek ve soyut ilişkiler üzerinde çalışarak iyi şekilde öğrenirler.

15. Mantıksal – matematiksel zekası kuvvetli bir öğrenci;  1-    Olayların oluşumu ve işleyişi hakkında çok soru sorar. 2-    Soyut ve kavramsal düşünebilir. 3-    Bilgiler arasında bağlantılar kurar. 4-    Güçlü bir muhakemesi vardır. 5-    Satranç ve briç gibi oyunları oynamaktan zevk alır. 6-    Matematiksel problemleri kafasında kolayca ve çabucak çözer. 7-    Matematik dersini sever. 8-    Matematiksel hesaplama oyunlarını ilginç bulur. 9-    Mantıksal bulmacaları çözmeyi, satranç veya dama gibi stratejik oyunları oynamayı sever. 10- Olayları ve nesneleri kategorilere ayırmayı veya onları hiyerarşik olarak düzenlemeyi sever. 11-  Yüksek düzeyde bilişsel düşünme becerisi içeren deneylere katılmayı sever. 12- Yaşıtlarına kıyasla soyut düşünebilme ve sebep-sonuç ilişkisi kurabilme kabiliyetleri çok iyi gelişmiştir.

16. MantıksalDüşünen/Öğrenen İlişkisel düşünmeyi, problem çözmeyi mantık yürütmeyi sever. İlişkileri, örüntüleri yakalama peşindedir. Gruplayarak, sıralayarak ve soyutlayarak öğrenir. Deneysel çalışmalara ilgi duyar Soru sormaya bayılır.

18. 3-GÖRSEL – UZAYSAL ZEKA  Bu tür zeka alanı, bir bireyin objektif olarak gözlemleme veya görsel ve uzay-sal fikirleri grafiksel olarak sergileme ka-biliyetlerini içerir. Bu zekaya sahip olan insanlar, renge, çizgiye, şekle, biçime, uzaya ve bu olgular arasındaki ilişkilere karşı aşırı duyarlıdırlar. Bu kişiler varlıkları veya olguları görselleştirerek veya renklerle ve resimlerle çalışarak en iyi şekilde öğrenirler.

19. Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci; 1-    Sanat içerikli etkinlikleri sever. 2-    Arkadaşlarına oranla daha çok hayal kurar. 3-Haritaları, çizelgeleri ve diyagramları yazılı materyallerden daha kolay okur. 4- Yaşına göre yüksek düzeyde beceri gerektiren figürleri ve resimleri çizer. 5-    Filmleri, slaytları ve diğer görsel sunuları izlemeyi tercih eder. 6-    Bulmaca çözmekten hoşlanır. 7-    Renklere karşı çok duyarlıdır. 8-    Resimli yayınlardan daha çok hoşlanır. 9-    Elinde bulunan materyallere bir şeyler çizer. 10- Daha önce gittiği yerleri kolay hatırlar. 11-  Yaşına göre ilginç üç boyutlu yapılar veya modeller oluşturur. 12- Okurken kelimelere oranla resimlerden daha çok öğrenir. 13- Varlıkların görsel imgelerini çok iyi çizer.

20. Görsel Düşünen/Öğrenen Sevdiği derslerde resim/ karikatür çizer. Sevmediği derslerde şatolar kurar Görselleştirerek, hayal kurarak, resim ve renklerle çalışarak öğrenir. Film seyretmeyi, ev aletleriyle oynamayı sever. Öğretmenin kıyafetindeki değişiklik gözünden kaçmaz.

22. 4-MÜZİKSEL – RİTMİK ZEKA  Bu zeka türü ile bir kişinin bir müzik parçasındaki ritme, akustik düzene, melo-diye, müzikteki iniş ve çıkışlara, müzik aletlerine ve çevreden gelen seslere olan duyarlılığı kastedilir. Bu zeka türündeki bireyler en iyi ritim, melodi ve müzikle öğrenirler.

23. Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci; 1-     Şarkıların melodilerini çok iyi hatırlar. 2-    Güzel şarkı söyleyebilme sesine ve yeteneğine sahiptir. 3-Bir şarkının makamını, notalarını, eslerini ayırt edebilir. 4-    Öğrendiği şarkıları paylaşmak ister. 5-    Herhangi bir müzik aletini çok iyi çalar ya da bunun eğitimini almak ister. 6-    Konuşurken veya hareket ederken elleri ve ayakları ile ritim tutar. 7-    Farkına varmadan kendi kendine mırıldanır. 8-    Ders çalışırken farkında olmadan masaya vurarak ritim tutar. 9-    Çevresindeki seslere duyarlıdır. 10- Bir şarkı duyduğunda farkında olmadan ona eşlik eder. 11- Müzik çalan bir ortamda daha verimli çalışır.

24. Ritmik Düşünen/Öğrenen Çoğu zaman ya bir şarkı söylüyordur ya da bir melodi mırıldanıyordur. Şarkı söylemeyi müzik aleti çalmayı sever. Ritim, melodi ve müzik ile öğrenir. Sesleri algılama ve ritimleri yakalamada ustadır. Sınıfta ayakları veya parmaklarıyla tempo tutanlardır.

26. 5-BEDENSEL – KİNESTETİK ZEKA  Bu tür zeka alanı, koordinasyon, denge, güç, esneklik ve hız gibi bazı fiziksel özelliklerin yanısıra, dokunsak nitelikteki bazı becerileri de içermektedir. Bu zeka türüne sahip bireyler, yaparak-yaşayarak, dokunarak ve hareket ederek en iyi şekilde öğrenirler.

27. Bedensel – kinestetik zekası kuvvetli olan bir öğrenci 1-    Duygularını belirgin olarak vücut diliyle ifade eder. 2-    El becerileri iyidir. 3-    İnsanlara, canlı ve cansız varlıklara dokunmaktan hoşlanır. 4-    Bir veya birden fazla sportif faaliyetlerde başarılıdır. 5-    Bir yerde uzun süre kaldığında hareket etmeye, kımıldamaya veya ritim tutmaya başlar; yerinde duramaz. 6-    Başkalarının jestlerini, mimiklerini ve yüz ifadelerini kolaylıkla taklit eder.7-    Gördüğü her nesneyi dokunarak inceleme ve analiz etme eğilimindedir. 8-    Koşmayı, sıçramayı, güreşmeyi ve benzeri fiziksel aktiviteleri yapmayı sever. 9-    Motor becerileri gerektiren etkinliklerde başarılıdır. 10- Kendini anlatmada kendine özgü dramatik bir yolu vardır. 11-  Çamurla oynamayı veya diğer dokunsak nitelikteki deneyimlere ve etkinliklere katılmayı sever.

28. Bedensel Düşünen/Öğrenen Beden dilini iyi kullanır. Sportif etkinlikleri sever Duyu organlarıyla dokunarak, tadarak koklayarak... öğrenir. El becerileri iyidir. Çok iyi öğretmen taklidi yapar.

30. 6-KİŞİLERARASI VEYA SOSYAL ZEKA  Bu zeka türü ile bir insanın diğer insanlardaki yüz ifadelerine, seslere ve mimiklere olan duyarlılığı ve diğer insanlardaki farklı özelliklerin farkına vararak onları en iyi şekilde yorumlama ve değerlendirme yeteneği kastedilir. Bu nedenle sosyal zekası güçlü olan kişilerin, bir grup içinde grup üyeleri ile işbirliği yapma, onlarla uyum içinde çalışma ve bu insanlarla sözlü ve sözsüz iletişim kurma gibi yetenekleri söz konusudur. Bu zeka türüne sahip insanlar, genellikle başka insanların yaşantılarını iyi algılarlar ve denilebilir ki, onların duygularını ve ihtiyaçlarını adeta yüzlerinden okurlar.

31. Sosyal zekası kuvvetli olan bir öğrenci; 1- Arkadaşları ya da akran grupları içinde sosyalleşir. 2- Grup içerisinde doğal bir lider görünümündedir. 3-  Problemi olan arkadaşlarına öğüt verir. 4-  Organizasyonların, komitelerin baş elemanıdır. 5-  Diğer insanlara bir şeyler anlatmaktan hoşlanır. 6-  Arkadaşları onun fikirlerine değer verir. 7-  Dışarıda iken kendi başının çaresine bakabilir. 8-  Başkalarıyla birlikte çalışmayı ve oyun oynamayı sever. 9-  En az bir veya birden fazla yakın arkadaşı vardır. 10- Arkadaşlarını sık sık arar. 11-  Başkaları daima onunla birlikte olmak ister. 12- Başkalarına karşı empati duyar ve onları önemser.

32. Sosyal Düşünen/Öğrenen Çok arkadaşı vardır. Bir çok grubun üyesidir. Sosyal etkinliklerin düzenleyicisidir. Paylaşarak, işbirliğiyle, karşılaştırarak, ilişkilendirerek öğrenir. Sınıfın Güzin ablası / “babası”dır. Sınıfın gevezesidir.

34. 7-KİŞİYE DÖNÜK (İÇSEL) ZEKA  Bu zeka türü ile bir kişinin kendini objektif olarak (kendisinin zayıf ve kuvvetli olduğu yanları ile birlikte) değerlendirmesi, duygularının, isteklerinin ve ihtiyaçlarının farkında olması, kendini iyi disipline etmesi ve kendine güvenmesi gibi yetenekler kastedilir. Başka bir deyişle kişiye dönük zeka, bir kişinin kendisini başkalarının gözüyle görebilmesi kabiliyetidir. Kişinin kendini anlaması, kim olduğunu, ne yapmak istediğini ve neyi yapmak istemediğini veya çeşitli durumlarda nasıl davranması gerektiğini, nelerden uzak durması ve nelere yönelmesi gerektiğini bilmesidir.

35. Bu zekası kuvvetli bir öğrenci; 1-     Bağımsızlık duygusu güçlüdür. 2-    Kendisinin kuvvetli ve zayıf yönleri hakkında gerçekçi bir görüşe sahiptir. 3-   Yalnız oynamaya veya ders çalışmaya bırakıldığında daha başarılıdır. 4-  Hakkında çok fazla bahsetmediği en az bir ilgisi, hobisi vardır. 5-   Ne yaptığını çok iyi bilir. 6-   Hayattaki amacının ne olduğuna ilişkin iyi bir anlayışa sahiptir. 7-   Kendi başına kalmayı tercih eder. 8-   Duygularını, hislerini ve düşüncelerini açıklıkla ve doğru olarak dışa vurur. 9-   Kendine güveni yüksektir. 10- Hayattaki başarısızlıklarından ve başarılarından her zaman ders almasını bilir.

36. İçsel Düşünen/Öğrenen İçgüdüleriyle hareket eder. Yalnızdır; kendi özel ilgileri peşindedir. Kendi başına, bireysel projelerle, kendi hızında öğrenir. Kendini tanımada iç dünyası üzerine yoğunlaşmada ustadır. Sınıfın mütefekkiridir.

38. 8-DOĞA ZEKASI  Gardner geliştirdiği çoklu zeka kuramına sonradan (1996’da) doğa zekasını da eklemiştir. Doğa zekası; bölgesel ya da küresel çevre değişikliklerini açıklama, ev hayvanları, doğa hayatı, bahçe ve park ilgisi, teleskop ya da mikroskop kullanarak doğayı çekme davranışlarını kapsar. Bu zeka çevreye ait çok ince ayrıntıları ve örüntüleri farkedebilme ve ele alabilme yeteneğidir.

39. Bu zekaya sahip bir öğrenci; 1-     Hayvanlara karşı çok meraklıdır. 2-    Açık havada olmaktan hoşlanır. 3-    Bahçede bitkilerle uğraşmaktan hoşlanır. 4-    Doğadaki varlıkları tanıma ve sınıflandırmaya meraklıdır. 5-    Değişik bitkilere ve hayvanlara karşı ilgilidir. 6-    Bir hayvan besler ya da beslemek ister. 7-    Çevre kirliliğine karşı çok duyarlıdır. 8-    Doğa ile ilgili dergi, kitap ve filmleri takip eder. 9-    Doğa olaylarına karşı meraklıdır. 10- Doğayla başbaşa kalmaktan hoşlanır.

40. Doğacı Düşünen/Öğrenen Doğa ile ilgili koleksiyonu vardır Konuşmasında bol bol doğal hayattan örnekler vardır Araştırarak, inceleyerek, gözlem yaparak öğrenir. Sınıfın meteoroloji uzmanıdır. Okulun bahçesindeki kedilerin sorumlusudur.

42. BİR ÖRNEK İLKÖĞRETİM 1.KADEMEDEKİ OKUMA ÖĞRETİMİNİN, ÇOKLU ZEKA TEORİSİNDEN FAYDALANARAK, NASIL DAHA ETKİLİ HALE GETİRİLEBİLİR

43. DERS :TÜRKÇE   KONU:YÜKSEK SESLE OKUMA TEKNİĞİ Birinci Aşama Öğretmen, öğrencilere bir resimli hikaye kitabını karşılıklı etkileşim içinde okur. Bu sayede her öğrenci, hikayede söz konusu olan olaylar, şahıslar ve yerler hakkında, sınıftaki diğer öğrencilerin bilgi, birikim ve katkılarına da bağlı olarak, kendi zihninde bir anlam oluşturur.

44. İkinci Aşama Öğretmen, sınıftaki öğrencileri üç ile beş üyeden oluşan küçük gruplara ayırarak, onları sınıfta okunan hikaye kitabında adı geçen hikaye ile ilgili olarak belli bir etkinliğe yönlendirir. Küçük grupların, üzerinde birlikte çalışabilecekleri etkinlikler arasında aşağıdakiler sıralanabilir :

45. 1-Yazma aktiviteleri.  (a) Hikayede adı geçen karakterler, olaylar, yer ve zaman hakkında yorum yapınız.  (b) Bir arkadaşınıza bir mektup yazınız. Bu mektupta, sınıfta okunan hikaye hakkında sevdiğiniz ve sevmediğiniz yönlerinden bahsederek, arkadaşınıza aynı hikayeyi okuması için tavsiye edip etmediğinizi belirtiniz.  (c) Eğer bu hikayeyi yeniden yazsaydınız, ne gibi değişiklikler yapardınız? Neden?

46. 2-Tartışma aktiviteleri.  (a) Hikaye nasıl son buldu? Eğer hikayenin yazarı siz olsaydınız, hikayenin sonunu nasıl getirirdiniz? Niçin? Lütfen görüşlerinizi diğer grup üyeleri ile paylaşınız.  (b) Hikayenin ana kahramanları kimlerdir? Eğer onlardan biri olmak isteseydiniz, hangi karakteri seçerdiniz? Neden? Lütfen görüşlerinizi diğer grup üyeleri ile paylaşınız.

47. 3-Resim aktiviteleri.  • Okuduğunuz hikayeyibir resim ile tasvir ediniz. Çizdiğiniz bu resim daha sonra sınıfta sergilenecektir. Bu nedenle, resmin bir köşesinde resim hakkında tanıtıcı bilgilere yer veriniz.  • (b) Okuduğunuz hikayenin bir posterini çiziniz. Bu posterde kitabın adını ve en önemli özelliklerini belirtiniz. Daha sonra bir poster yarışması düzenlenerek, her poster diğer grupların üyeleri tarafından bir değerlendirmeye tabi tutulacaktır.

48. 4-Müzik aktiviteleri. Öğretmen sınıfta okunan hikaye ile ilgili olarak, öğrencilerin bir şiir yazmalarını isteyebilir. Daha sonra, öğretmen, öğrencilerin bu şiiri bir şarkıya veya melodiye dönüştürerek bestelemelerini ve bu şarkıyı grupça sınıfta seslendirmelerini isteyebilir.

49. 5-Gezi-gözlem aktiviteleri. Öğretmen sınıfta okunan hikaye kitaplarında işlenen olaylarla ilgili yakın çevrede bulunan yerlere (eğer hikaye kitabı müzeler veya hayvanat bahçeleri hakkında ise, bu gibi yerlere) bir gezi düzenleyebilir.

50. 6-Dramatize ve rol oynama aktiviteleri Öğretmen hikayede adı geçen kahramanların ve olayların sınıfta öğrenciler tarafından canlandırılmasına yönelik etkinlikler düzenleyebilir.