Departament Rolnictwa, Rozwoju Obszarów Wiejskich i Geodezji Urząd Marszałkowski Województwa

1. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Departament Rolnictwa, Rozwoju Obszarów Wiejskich i Geodezji Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Możliwości wykorzystania energii odnawialnej w województwie kujawsko-pomorskim

2. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Rozwój energetyki odnawialnej przynosi wiele korzyści zarówno społecznych, gospodarczych jak i ekologicznych. Ze względu na walory przyrodnicze, rolnictwo i ochronę środowiska w województwie kujawsko-pomorskim wszystkie działania zmierzające do rozwoju energetyki ze źródeł odnawialnych są nakazem chwili.

3. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Charakterystyka województwa – aktualny stan wykorzystania OZE

4. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu 1. Energia słoneczna Położenie geograficzne województwa kujawsko-pomorskiego powoduje, że sprawność urządzeń wykorzystujących energię promieniowania słonecznego nie jest największa. Dotychczas na terenie naszego województwa brak jest większych instalacji wykorzystujących tę energię. Funkcjonuje natomiast szereg instalacji do podgrzewania wody w zabudowie jednorodzinnej.

5. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Rys. Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m2/rok. Liczby wskazują całkowite zasoby energii promieniowania słonecznego w ciągu roku dla wskazanych rejonów kraju.

6. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu 2. Energia wiatru. Zasoby tej energii są niewyczerpalne. Możliwości rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce są bardzo obiecujące zarówno pod względem zasobów wiatru jak i potencjału technicznego. Ocenia się, że na 2/3 terytorium Polski ( w tym na terenie naszego województwa) występują korzystne warunki do rozwoju energetyki wiatrowej. W chwili obecnej na terenie województwa kujawsko - pomorskiego istnieje około 103 elektrowni wiatrowych o łącznej mocy 19 007 kW, w tym pierwsza w Polsce elektrownia we Wrockach o mocy 160 kW.

7. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu I wybitnie korzystna II bardzo korzystna III korzystna IV mało korzystna V niekorzystna Rys. Strefy energetyczne wiatru na obszarze Polski (wg. Ośrodka Meteorologii Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, prof. Halina Lorenc).

8. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu 3. Energia wód płynących. Obecnie na terenie województwa kujawsko – pomorskiego istnieje około 51 obiektów piętrzących wodę na rzekach o łącznej mocy 207 453 kW. I tak np.: w zlewni Brdy zlokalizowanych jest 7 elektrowni wodnych, na Drwęcy - 7 MEW, na Osie – 6 takich obiektów oraz na Mątawie - 4 obiekty. Duże znaczenie dla regionalnej energetyki odgrywa elektrownia na Wiśle we Włocławku o mocy 162 MW, zapora na Zalewie Koronowskim, zapory Smukała i Tryszczyn na Brdzie oraz zapory Gródek i Żur na Wdzie.

9. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu 4. Ciepło geotermalne. Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego występują wody termalne: kredowe i jurajskie, których temperatura na wypływie z odwiertu wynosi co najmniej 200C. Wody takie udokumentowano w Ciechocinku (na głębokości około 1300 m p.p.t.), Janiszewie k/Lubrańca, Rzadkiej Woli w rejonie Brześcia Kujawskiego oraz najcieplejsze w Maruszy k/Grudziądza. Żadne z tych złóż w chwili obecnej nie jest wykorzystywane jako źródło energii odnawialnej. Inną formą pozyskania energii geotermalnej jest budowa pomp ciepła. Pompy ciepła stosuje się w ciepłownictwie oraz w instalacjach klimatyzacyjnych. Obecnie są one stosowane najczęściej w budownictwie jednorodzinnym.

10. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu 5. Energia biomasy. W związku z tym, że biomasa wykorzystywana w przemyśle energetycznym pochodzi głównie z rolnictwa i leśnictwa należy przeprowadzić analizę tych dwóch gałęzi gospodarki na terenie województwa kujawsko – pomorskiego. Zaznaczyć jednak trzeba, że decydującą rolę warunkującą rozwój powyższych stanową zasoby wodne.

11. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Województwo kujawsko-pomorskie jest raczej ubogie w lokalne zasoby wodne. Średni opad roczny wynosi ok. 550 mm. Średnioroczny odpływ powierzchniowy osiąga ok. 2,4 mld m3, a parowanie powierzchniowe to ok. 5,86 mld m3. Rośliny w okresie wegetacyjnym zużywają ok. 1,6 mld m3. Poza wodami pochodzącymi z opadów atmosferycznych, na teren województwa doprowadzane są wody przez rzeki. Łącznie dopływy tych rzek wynoszą ok. 1.015 m3/s, co daje w roku objętość 32 mld m3. Poza ciekami, zasoby wód województwa występują w zbiornikach stojących i przepływowych. Łączna powierzchnia zajmowana przez akweny wynosi ponad 294 km2, a objętość zmagazynowanej wody przekracza 1,58 mld m3.

12. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Rys. Suma roczna opadów na obszarze Polski (wg. Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, Puławy 1996).

13. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Tereny leśne na obszarze województwa kujawsko – pomorskiego zajmują powierzchnię 424 586 ha. Średnia lesistość województwa wynosi 23,1 % i jest niższa od lesistości Polski, która wynosi 28,5 %.

14. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Na terenie województwa kujawsko – pomorskiego instalacje, w których wykorzystywana jest biomasa do celów grzewczych występują m.in. w Sepólnie Krajeńskim, Gostycynie, Więcborku, Wojnowie, Biskupinie, Pruszczu, Koronowie i Dębowej Łące. Nowe instalacje realizowane przez Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplej w Bydgoszczy to: Nakło n/ Notecią, Solec Kujawski, Szubin.

15. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu W ogólnej powierzchni województwa kujawsko-pomorskiego użytki rolne zajmują 64,6%, w tym na grunty orne przypada 56,3%, a na użytki zielone 7,7% tej powierzchni (dane za 2001 r.). Największe obszary użytków zielonych występują w obrębie Kotliny Toruńskiej, Włocławskiej, Doliny Noteci, Kotliny Grudziądzkiej, Równiny Urszulewskiej oraz Borów Tucholskich. Największy odsetek zajmują gleby IV klasy bonitacyjnej – ponad 40% w ogólnej powierzchni użytków rolnych. Około 1/3 gleb stanowią gleby III klasy bonitacyjnej, gleby I i II klasy to ok. 3%. Najsłabsze gleby – kl. V, VI i VIz – stanowią około 25% ogólnej powierzchni użytków rolnych.

16. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Wierzba krzewiasta Salix sp. • Wysadzanie: 17-40 tys. szt./ha • Zbiory: przez okres 25-30 lat, w cyklu 1, 2, 3-letnim • Plonowanie: 12-20 t s.m./ha/rok • Stanowisko: gleby do 6 kl. (im lepsza klasa tym większe plony), także nieużytki, gleby torfowe, oczyszczalnie biologiczne • Odczyn (pH) gleby: 5,5-7,5 • Nawożenie: 30:20:40 kg NPK/ha (I rok) 80:30:80 kg NPK/ha • Pielęgnacja chemiczna i mechaniczna

17. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Zbiór wierzby przy pomocy kombajnu Class Jaguar

18. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Topinambur (Helianthus tuberosus) • Gleby – średnio zwięzłe • Termin sadzenia – jesień, wiosna • Rozstawa: 0,7-1,0 x 0,5-0,6 m • Ilość bulw – 1,5 t/ha • Nawożenie: N 80-120 kg ha P 60-80 kg/ha K 120-160 kg/ha • Odnawianie plantacji co 3-4 lata • Likwidacja plantacji – skoszenie w VI (przed wytworzeniem bulw), zaoranie pola, odrosty niszczyć chemicznie (Aminopielik)

19. Pochodzenie – Azja południowo-wschodnia, Opis – okazała trawa kępowa z krótkimi kłączami, od 2 do 4 m wys., wytwarza palczasto-groniaste wiechy do 40 cm dł., Kwitnienie – X, Wymagania – żyzne gleby piaszczysto-gliniaste, umiarkowanie wilgotne, o pH od 5,5 do 7,5, Jest naturalnym mieszańcem pomiędzy miskantem chińskim i cukrowym. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Miskant olbrzymiMiscanthus giganteus Plon 2006 r. – 20,7 t powietrznie s.m./ha

20. Opis gatunku: silne kępy do 3 m wys., trwałość do 15-20 lat, kwiaty drobne, białe (VII-IX) Pochodzenie: Ameryka Pn. Wymagania: gleby IV-V kl., odczyn obojętny Plonowanie: 15 t s.m./ha (w tym celuloza 6,7 t), o wartości energetycznej 15 MJ/kg Rozmnażanie: nasiona (1,2-2,4 kg/ha), klonowanie Obsada: 30-60 tys. szt./ha Rozstawa: 24-48 cm x 60-70 cm Nawożenie NPK [kg/ha]: 100- 200:80-120:50-100 Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Ślazowiec pensylwański (Sida hermaphrodita) Nasadzenia 2002

21. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Ograniczenia dotyczące wprowadzania i przemieszczania roślin wykorzystywanych do produkcji biomasy: 1) Art. 120, ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880): „Zabrania się wprowadzania do środowiska przyrodniczego oraz przemieszczania w tym środowisku roślin, zwierząt lub grzybów gatunków obcych, a także ich form rozwojowych.” Przykłady roślin inwazyjnych w Polsce to np.: rdestowiec japoński, rdestowiec sachaliński, ślazowiec pensylwański, miskant olbrzymi, miskant cukrowy, spartina preriowa. Zgodnie z art. 120, ust. 2 „Sprowadzanie do kraju roślin, zwierząt lub grzybów gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym, wymaga zezwolenia ministra właściwego do spraw środowiska.” Zgodnie z ust. 4 powyższej ustawy zakazów, o których mowa w ust. 1, nie stosuje się do wprowadzania i przemieszczania roślin: 1) przy zakładaniu i utrzymywaniu terenów zieleni oraz zakładaniu i utrzymywaniu zadrzewień poza lasami i obszarami objętymi formami ochrony przyrody; 2) wykorzystywanych w ramach racjonalnej gospodarki leśnej i rolnej.

22. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Możliwe jest również wykorzystywanie biogazu do produkcji energii elektrycznej – istnieje 10 takich instalacji o łącznej mocy 3 976 kW. Są to m.in. Elektrociepłownia Świecie, składowisko odpadów w Toruniu, składowisko odpadów komunalnych w Grudziądzu oraz Kompleks Utylizacji Odpadów w Bydgoszczy oraz w Mondi Packaging Paper Świecie S.A.

23. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu ZESTAWIENIE DOT. ENERGII ELEKTRYCZNEJ W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-POMORSKIM

24. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu W naszym kraju istnieje kilka dokumentów politycznych, takich jak „Polityka Ekologiczna Państwa” (1991), „II Polityka Ekologiczna Państwa” (2001, przyjęta przez Sejm RP 23.08.2001), „Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014” (2006) oraz „Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej” (2000, przyjęta przez Sejm RP 23.08.2001), promujących rozwój odnawialnych źródeł energii zwanych dalej OZE.

25. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Wojewódzkie dokumenty dotyczące OZE:

26. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu 1. „Strategia Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego”. O wykorzystaniu energii z odnawialnych źródeł mówią dwa cele: • Ochrona powietrza atmosferycznego i poprawa klimatu akustycznego: - zastępowanie tradycyjnych źródeł energii źródłami czystymi ekologicznie (gaz, olej opałowy, woda płynąca, wiatr), - ograniczenie emisji do atmosfery pyłów i szkodliwych gazów przemysłowych, - kształtowanie klimatu akustycznego poprzez eliminację źródeł hałasu.

27. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu • Ochrona powierzchni ziemi: - wspieranie technologii mało- i bezodpadowych, wdrażanie technologii unieszkodliwiania odpadów, - rekultywacja i zagospodarowanie gruntów zdegradowanych, - sukcesywna likwidacja punktów składowania substancji niebezpiecznych, - zapobieganie procesom degradacji gleb, w szczególności erozji wietrznej i erozji na stokach.

28. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu 2. „Wizja rozwoju województwa do roku 2010”. 3. „Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko – pomorskiego”. Bardzo istotnymi priorytetami ekologicznymi zapisanymi w Programie ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko – pomorskiego są: konieczność likwidacji i przeciwdziałanie powstawaniu bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi oraz jakości środowiska, przeciwdziałanie postępującej degradacji walorów przyrodniczych regionu oraz pogarszaniu jakości życia jego mieszkańców, zapobieganie możliwości wystąpienia klęsk żywiołowych, w szczególności powodzi.

29. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomorskiego w Toruniu Główne cele działań, dla poprawy stanu jakości powietrza, zapisane w Programie ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko - pomorskiego na lata 2003-2010 przewidują szereg działań o charakterze ciągłym, w tym mówiące o wykorzystaniu energii odnawialnej: • Likwidacja lub modernizacja starych kotłowni i palenisk domowych przez stosowanie urządzeń nowej generacji i zastąpienie węgla proekologicznymi nośnikami ciepła (gaz, olej opałowy, biomasa itp.), • Wykorzystywanie w systemach grzewczych odnawialnych źródeł energii (energia wietrzna, energia słoneczna, wody geotermalne), • Wzrost wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii i zasobów odnawialnych do produkcji energii (preferencje dla energii wodnej i dla spalania biogazu), • Promowanie biopaliw i biokomponentów.