Bewegen en gezond eten? Daar hebben kinderen best zin in!

1. VCLB –LIMBURG Regionale OndersteuningsCel Bewegen en gezond eten? Daar hebben kinderen best zin in! 12 oktober 2007 Els Dezeure – ROC Limburg Jeroen Meganck – SPOC & Lessius Hogeschool An Victoir – VCLB Vormingscentrum

2. Hoe zit het met dat eten en bewegen? Enkele cijfers…

3. Eten kleuters gezond? • Te weinig • Melk (4 bekers of equivalent in yoghurt/platte kaas)* • Water (1 liter) • Volkorenbrood (3 tot 5 sneetjes) • Groenten (100-150 g): in feite 80 g / dag • Fruit (1-2 stukken): niet elke dag • Vis (50-150 g / week): nooit of < 1 keer / week * Aanbevolen hoeveelheid tussen haakjes

4. Eten kleuters gezond? • Te vaak • Wit brood • Ontbijtgranen • Frisdrank en fruitsap: > 200 ml / dag • Snoep: 70% snoept dagelijks, gemiddeld 43 g / dag C. Matthys, I. Huybrechts, M. Bellemans, M. De Maeter, S. De Henaau. Kapoentje, hoe eet jij? Vakgroep maatschappelijke gezondheidskunde, Universiteit Gent.

5. Eten adolescenten gezond? Ontbijten 11-18 jarigen? Dagen per week/weekend ontbijt Rapport jongeren en gezondheid HBSC = Health Behaviour of School-aged children studie http//users.ugent.be/~cvereeck/hbsc/

6. Wat eten adolescenten? Eten 11-18 jarigen genoeg groenten en fruit? HBSC

7. Wat eten adolescenten? Hoe vaak nemen 11-18 jarigen iets uit het topje van de voedingsdriehoek? HBSC

8. Wat eten adolescenten? • Te weinig • Water (1.5 l)* : 0.4 l • Groenten (> 300 g): 115g (♂) / 99 g (♀) • Fruit (> 375 g): 64 g (♂) / 88 g (♀) • Brood (245-420 g): 189 g (♂) / 140 g (♀) • Melk en melkproducten (0.4 – 0.6 l): 0.2 l * Aanbevolen hoeveelheid tussen haakjes

9. Wat eten adolescenten? • Te veel • Vlees of vervangproducten (100 g) : 189 g (♂) / 130 g (♀) • Frisdrank : 0.4 l (♂) / 0.2 l (♀) • Koekjes : 31 g (♂) / 24 g (♀) • Snoep en zoet beleg : 38 g (♂) / 27 g (♀) Matthys et al. (2007) Tijdschrift voor Geneeskunde, 63 (13)

10. Wat eten adolescenten? • Nutriënten- en energie-analyse • Algemeen • Te weinig energie uit koolhydraten • Te veel energie uit vet • Teveel fosfor, vitamine C • Jongens • Te weinig magnesium • Meisjes • Te weinig calcium, ijzer Matthys et al. (2007) Tijdschrift voor Geneeskunde, 63 (13)

11. Bewegen kinderen genoeg? Wat doen 12-jarigen op een dag? Rapport Olds et al. (2004) http//www.ausport.gov.au/fulltext/2004/ascpub/Childrensfullreport.pdf

12. Bewegen kinderen genoeg? DIGG: Actief naar school? (12-18 jarigen) DIGG: Meewerken in de les LO (12-18 jarigen)

13. Bewegen kinderen genoeg? DIGG: Na school / in het weekend bewegen (12-18 jarigen) ROC Limburg - UH: Dagen / week met ≥ 1u beweging (12-15 jarigen)

14. Bij de sportclub • Lid van een sportclub? • 15% vlamingen bij sportclub erkend door Bloso ( nationale federaties voetbal en wielrennen) • Alle sportclubs samen: 25%. • 12-18 jarigen: 60% van de jongens en 40% van de meisjes • Maar… • clubkaart  activiteit • Hou rekening met vrij spelen en ravotten (vooral meisjes en kleuters) Rzewnicki et al. (2001): special issue Vlaams Tijdschrift voor Sportgeneeskunde & -Wetenschappen; www.vinnigvlaanderen.be

15. Sedentaire vrijetijdsbesteding DIGG: TV / video kijken (uren per dag) DIGG: computerspelletjes (uren / week) ROC-UH: uren TV en computer / dag

16. Profielen van activiteit Profielen van jongens Olds et al. (2004)

17. Profielen van activiteit Profielen van meisjes

18. Zijn kinderen en jongeren fit? Fysieke fitheid bij 12-18 jarigen in Vlaanderen Methode: EUROFIT testbatterij = 7 lichaamsmetingen + 8 motorische tests + uithoudingstest (Levefre, 2001)

19. Waarom doen kinderen en jongeren wat ze doen? Een kleine portie theorie met een grote salade aan voorbeelden

20. ETEN Waarom kinderen (on)gezond eten

21. Theorie van gepland gedrag

22. Theorie van gepland gedrag

23. Attitudes • Attitude of houding: 2 aspecten • Denken • Broccoli eten is verstandig / is gezond / zorgt dat je vezels binnenkrijgt / verbetert de darmtransit … • Voelen • Broccoli smaakt vies / ziet er raar uit / ruikt vies • Impact voelen > denken

24. Bah, dat lust ik niet Wat lusten 2-jarigen? Moeilijke eters Rapport Voedingssituatie bij jonge kinderen (Leenaars et al., 2002)

25. Waarom kinderen dingen (niet) lusten • Aangeboren • Voorkeur voor energie-dense voeding (zoet en vet) • Vermijden van bittere (toxische?) en zure (???) dingen • Voedselallergie / overgevoeligheid, vb. Lactose-intolerantie • De spinaziehaters zijn NIET flauw! • Géén voorkeur / afkeer van geuren! • Persoonlijkheid • Is jouw kind een voedselneofoob of een voedselneofiel? • Voedselbetrokkenheid • Sensatiezoekers

26. Waarom kinderen dingen (niet) lusten • Aangeleerd • Herhaalde aanbieding van voedsel (mere exposure) • Koppeling van voedel en +/- stimulus • Eenmalige sterke koppeling: aversies • Evaluatieve conditionering • Klassieke conditionering • Operante conditionering

27. Herhaalde aanbieding • Vaker proeven = beter lusten • Verandering van moedermelk doet eten • 8 tot 10 keer proeven • Kleine portie • Zonder dwang • Bekrachtig door prijzen voor proeven

28. Evaluatieve conditionering • Smaak-smaak leren • Neutrale + positieve smaak • Groenten met appelmoes • Witloof met bruine suiker • Spinazie met room • Neutrale + negatieve smaak • Water met grenadine • Cherry cola • Werkt best met nieuwe neutrale smaken

29. Evaluatieve conditionering • Smaak-omgeving leren • Eten verbinden aan een positieve omgeving • Ananas? Jakkes! Een fruitbrochette? Lekker! • Oom Karel en de prinsessenbonen • Het dieet van Harry Potter en Shrek in de Kellogg’s doos • Wansink et al. (2005) : identieke schotels met gewone (“rode bonen met rijst”) of exotische (“traditionele Cajun rode bonen met rijst”) namen. Exotisch = “betere smaak, mooier uitzicht” • Eten verbinden aan een negatieve omgeving • Doe een post mortem op de groentenschotel • Hoe ruikt onze refter?

30. Operante conditionering • Smaak-consequent leren • Fysieke sensaties (onmiddellijk) • Positief: voldaan / relaxed / energiek (koffie, cola) / aangenaam geprikkeld (curry, chili-pepers) / “high” (chocola) … • Negatief: opgeblazen / indigestie / maagpijn / pijn (chili-pepers) / …

31. Operante conditionering • Smaak-consequent leren • Gevolgen op langere termijn • Esthetisch • Cola = gele tanden • Fastfood = slechte huid • Financieel • Koeken bij de bakker? Zakgeld op… • Slank blijven is ook bij kinderen en jongeren een motief! “vet” / schuldig (adolescenten!) / … • Merk op: gezond/ongezond speelt amper mee!

32. Operante conditionering • Smaak-consequent leren • Belonen en straffen • Koekje als je je bord leegeet • Aan tafel blijven zitten tot je bord leeg is • Advies Lenaers et al. (2002): • Lekker eten (dessert, snoepje) ≠ beloning voor het eten van gezonde voeding • Dessertje niet krijgen ≠ straf als je gezonde producten laat staan • Geen eten opdringen, ook niet bij slechte etertjes

33. Operante conditionering • Smaak-consequent leren • Speciaal geval: aversies aanleren • Eten en misselijk? Sterk en lang effect! • Een “slechte mossel” • Eenmalige koppeling voldoende • Walging = disgust • Ingebeelde verbanden werken even goed bij nieuwe voeding • Andere klachten • Gastro-intestinaal, huiduitslag, ademhalingsproblemen, … • Wel vermijden, geen walging.

34. Conclusie attitudes • Wat gezond of niet gezond is, daar malen kinderen en adolescenten weinig om • Speel in op positieve associaties en positieve gevolgen van gezonde voeding • Maar: opletten met “je wordt er mager van”

35. Theorie van gepland gedrag

36. Sociale invloeden in eetgedrag • Model-leren • Sociale steun • Normen en waarden • Socialisatieprocessen

37. Model-leren • Micro-omgeving: Wat eten • Ouders? • Broers en zussen? • De vriendjes en vriendinnetjes? • Leerkrachten? • Media • Bewuste beïnvloeding: GVO-materiaal • Onbewuste beïnvloeding: Het ontbijt in the OC • Hoe werkt het? • Imitatie • Evaluatieve conditionering (vb. Papa trekt een vies gezicht bij witte kool)

38. Sociale steun • Verschillende vormen • Buddy-systemen • De kok voorziet een gezond alternatief • Samen veranderen • Iedereen blijft van de saus af • Hoe werkt het? • Combinatie van geheugensteuntjes, emotionele steun, controle, beloning, publieke verbintenis • Oppassen met sociale druk en kritiek!

39. Normen en waarden • Normen • Ongeschreven en geïnternaliseerde regels • Over wat moet / mag / belangrijk is = prescriptieve norm • Je moet elke dag groenten eten • Over wat “normaal” is = descriptieve norm • “Iedereen ontbijt toch met een cola en een choco-koek” • Invloed? • Langdurig als gecombineerd met voorleefgedrag • Gezond eten in kindertijd = gezond eten als adolescent • Invloed normen < voorbeelden, sociale steun en regels!

40. Socialisatieprocessen Wat leer je over eten? • Welke soorten voedsel bij elkaar passen. • Tomaat met bruine suiker? • Volgorde van schotels. • Soep in Vlaanderen / in China • Tijdstip van maaltijden. • Lunchen in Finland / Spanje • Volume van maaltijden. • Wat is een normale portie? Fransen en “supersize me” Amerikanen • Culinaire omgangsvormen • Eten aan tafel of voor de TV, … • Hoe ontvang je bezoek?

41. Theorie van gepland gedrag

42. Vaardigheden en controle • Gezond eten vraagt • Procedurale (hoe) naast declaratieve (wat) kennis • Hoe groot is een portie groenten / vlees? • Hoe overwin je de “grote goesting”? • Controle over aanbod • Gatekeeper hypothese verworpen (De Bourdeaudhuij & Van Oost, 1997) • Motieven voor voedselkeuze in het gezin: gebruiksgemak / kostprijs / snel klaar?

43. Theorie van gepland gedrag

44. Omgevingsinvloeden • De macro-omgeving • Gewijzigde samenstelling van voeding • Hoog-fructose mais-stroop (ontwikkeld in 1957): goedkoper dan tafelsuiker (sucrose), maar even zoet. Gebak en frisdrank! • Maximum gehalte zout (brood) en vet (melk) • Gewijzigd aanbod • Groter aanbod kant-en-klare voeding (meer zout en vet) • Meer fastfood restaurants • Groter aanbod van fruit en groenten • Groter aanbod aan exotische ingrediënten • De markteconomie • Prijs van ongezonde < gezonde voeding • Financiële steun aan producenten gezonde producten • Monopolie positie van bedrijven die genetisch gemanipuleerd voedsel produceren (strikte regels voor boeren)

45. Omgevingsinvloeden • Micro-omgeving • Aanbod • Variëteit? Chocomelk voor wie geen melk lust? • Hapklaar? Fruitschilmoekes op school, op kamp. • Betaalbaar? Tutti Frutti. • Realiseerbaar? Vervoer? Opslag? Afval? Speeltijd = toilet + spelen + fruit eten? • Regels • Thuis en op school • Do’s en don’ts • Effectief als consistent uitgevoerd!

46. Ik MOET chocola! NU! • Craving of “smachten naar” • De grote goesting • Naar ongezonde dingen • Naar heel specifieke producten • Vet (frietjes) • Zoet (chocola, madeleine koekjes) • Zout (chips) • Oppeppers (cola, koffie) • Op voorspelbare tijdstippen • ‘s Avonds voor de TV • Bij dipjes in je circadiaans ritme • Als je je down voelt • …

47. Hoe ontstaat de grote goesting? • Leerproces: feed forward regelmechanisme (signaalfunctie) • Vermijdt grote inbreuken op homeostase • Hoe werkt het? • 1e stuk chocola: suiker ↑  insuline ↑ • 100e stuk chocola: zoete smaak  lichaam verwacht suiker  insuline ↑ • Van chocola afblijven? Moeilijk want hypo-glycaemie!

48. Omgaan met chips-trantrums en melkchocolade-mokkerij • Preventief • Voorkom associaties tussen externe stimuli (omgeving, aroma, tijdstip) en interne verandering (energietoevoer) • Vb. Nooit chips eten voor de TV • Curatief • Vermijd de context die gelinkt is met eten (geen TV meer) • Verbijten • Afleiden: stel een ander gedrag (groenten met een dipsausje eten voor de TV)

49. Bewegen Help, mijn kind doet niet graag aan sport!

50. Waarom doen zij niet aan sport? • Lagere school • Gezondheid • Uiterlijk • Adolescentie • Gezondheid