1 / 18

Filozofia przyrody Wykład 1. Z historii pojęcia przestrzeni

Filozofia przyrody Wykład 1. Z historii pojęcia przestrzeni. Andrzej Łukasik Instytut Filozofii UMCS http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik lukasik@bacon.umcs.lublin.pl. Parmenides – próżnia nie istnieje.

knut
Download Presentation

Filozofia przyrody Wykład 1. Z historii pojęcia przestrzeni

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript


  1. Filozofia przyrodyWykład 1. Z historii pojęcia przestrzeni Andrzej Łukasik Instytut Filozofii UMCS http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik lukasik@bacon.umcs.lublin.pl

  2. Parmenides – próżnia nie istnieje • „Należy mówić i myśleć, że tylko byt istnieje. To bowiem, co jest, istnieje, a to, co nie jest, nie istnieje” (H. Diels, DieFragmente der Vorsokratiker, B 6) • „[…] to, co istnieje, jest niestworzone i nie ulega zniszczeniu, jest bowiem całe, nieruchome i nieskończone, nigdy nie było, ani nie będzie, ponieważ teraz istnieje razem jako coś całego, jednego, ciągłego. Jakiego bowiem początku miałbyś szukać dla bytu? […]. Jak bowiem to, co istnieje, mogłoby zaistnieć w przyszłości? Jak mogło powstać w przeszłości? Byt nie jest podzielny, ponieważ jest cały jednorodny. Ani go nie ma w jednym miejscu więcej, tak aby przeszkadzało to jego spoistości, ani mniej, ale wszystko jest pełne tego, co istnieje. Dlatego jest ciągły w swej całości, ponieważ to, co istnieje, styka się z tym, co istnieje. Następnie jest nieruchomy w granicach potężnych więzów, jest bez początku i końca” (Parmenides, [w:] H. Diels, DieFragmente der Vorsokratiker, B 6)

  3. „Również nic nie jest próżne. Próżnia jest nicością, a to, co jest nicością, nie istnieje. [To, co istnieje] nie porusza się także, nie ma bowiem gdzie się przesunąć, ale jest pełne. Gdyby istniała próżnia, mogłoby przesunąć się w próżnię. Ponieważ próżnia nie istnieje, nie ma się gdzie przesunąć” (Melissos, [w:] H. Diels, DieFragmente…, B 7) • Problem: jeżeli istnienie próżni jest warunkiem możliwości ruchu, a próżni (niebytu) nie ma, to czy wszelka zmiana jest jedynie złudzeniem?

  4. Demokryt – przestrzeń jako próżnia • „Początkiem wszechrzeczy są atomy [άτομα]i próżnia [κενόν]. Wszystko inne jest tylko mniemaniem” (Demokryt, cyt. w: Diogenes Laertios, Żywoty…, IX, 44). • „[…] elementami są pełnia i próżnia (τόπληρεςκαίτόκενόν), nazywając jedno bytem, a drugie niebytem; pełnia i ciała stałe to byt, próżnia to niebyt (z tego też względu mówili, że byt nie więcej istnieje niż niebyt, ponieważ ciało stałe nie bardziej istnieje niż próżnia); i to były materialne przyczyny rzeczy” (Arystoteles, Metafizyka, I, 985 b). • Przestrzeń zajęta przez atomy • Przestrzeń pusta (próżnia)

  5. Własności próżni • całkowicie przenikliwa, nieograniczona i nieskończona, ciągła, podzielna w nieskończoność, jednorodna i izotropowa • oddziela od siebie poszczególne atomy, co sprawia, że każdy atom jest odrębnym indywiduum, • jest warunkiem koniecznym ruchu, a więc również warunkiem koniecznym wyjaśnienia zjawisk w przyrodzie • argumenty za istnieniem próżni: • ruch przestrzenny • zagęszczanie i rozrzedzanie ciał • wzrost istot żywych za sprawą pokarmu • doświadczenie Leukipposa z naczyniem napełnionym popiołem.

  6. Nieskończoność wszechświata • „[…] istnieje nieskończona ilość światów, różniących się wielkością. W jednych z nich nie ma ani słońca, ani księżyca, w innych zaś są one większe niż w naszym świecie, a w jeszcze innych jest ich więcej. Odległości między światami są nierówne i w jednym miejscu jest więcej światów, w innym mniej, jedne światy [jeszcze] rosną, inne znajdują się [już] w stanie rozkwitu, jeszcze inne ulegają zagładzie, w jednym miejscu powstają, w innym giną. Giną zaś [wtedy], kiedy wpadają na siebie. Istnieją też pewne światy pozbawione zwierząt, roślin i wszelkiej wilgoci” (Hipolit, Refutationes I 13, 2–4; FVS 68 A 40)

  7. Wszechświat i światy • Grecy nie mieli wątpliwości, że świat (kosmos) jest skończony, kwestie sporne dotyczyły tego, czy istnieje coś poza nim. • „Mundus w języku łacińskim i kosmos w języku greckim oznaczały skończony, zorganizowany system, ograniczony gwiazdami: wszechświat jako całość nazywali greccy autorzy τοπάν”.D. J. Furley, Greek Theory…, s. 572 • Atomiści, w opozycji do Arystotelesa i Platona, utrzymywali, że poza naszym światem istnieją inne światy, a zatem, że wszechświat (τοπάν) jest nieskończony przestrzennie.

  8. Platon – χώρα (chora) • Według Platona istnieją: • idee (byty ogólne, nieprzestrzenne, aczasowe, niezmienne, poznawalne rozumem) • rzeczy (jednostkowe, przestrzenne, czasowe, zmienne, poznawalne zmysłami) • chora (prototyp pojęcia przestrzeni) • „Jest wreszcie trzeci rodzaj, który istnieje zawsze, mianowicie miejsce; jest ono niezniszczalne, ofiarowuje pobyt u siebie wszystkim przedmiotom, które się rodzą, daje się dostrzec niezależnie od zmysłów przez pewien rodzaj rozumowania złożonego; z trudnością weń można uwierzyć; postrzegamy je jako coś w rodzaju sennego marzenia i mówimy, że każda rzecz istnieje z konieczności w pewnym miejscu, zajmuje pewną przestrzeń, i że to, co nie mieści się ani na Ziemi, ani gdzieś na Niebie, jest niczym” (Platon, Timajos, 52b).

  9. Arystoteles – miejsce • Miejsce – τόπος • „[…] miejsce jest to bezpośrednia i nieruchoma granica ciała otaczającego” (Arystoteles, Fizyka, IV, 212 a). • Nie istnieje próżnia • „[…] próżnia nie jest bynajmniej konieczna również dla ruchu przestrzennego: wszak ciała mogą równocześnie zajmować kolejno miejsca po sobie, nawet i wtedy, gdy nie istnieje w danym wypadku specjalny odstęp poza ciałami poruszającymi się. Dowodzą tego w sposób oczywisty obroty rzeczy ciągłych, jak również obroty ciał poruszających się w cieczach” (Arystoteles, Fizyka, IV, 214 a). • Natura boi się próżni – horror vacui

  10. Średniowieczne wyobrażenie przestrzeni świata według Arystotelesa • Świat jest kulisty • Przestrzeń jest skończona(zamknięta sferą gwiazd stałych) • Przestrzeń ma środek(środek kuli, w którymspoczywa Ziemia) • Przestrzeń jest anizotropowaabsolutne znaczenie kierunkówdół = do środka świata (i Ziemi)góra = na zewnątrz • Sfera podksiężycowa (ziemiawoda, powietrze, ogień) • Sfera nadksiężycowa (eter)

  11. Geometria Euklidesa (Elementy, III w. p. n. e.) • System aksjomatyczny – wszystkie twierdzenia wynikają z aksjomatów (zdania przyjęte a priori jako prawdziwe) • Do XIX w. sądzono, że geometria Euklidesa jest jedynym możliwym systemem geometrii i niedoścignionym ideałem ścisłości • Konstrukcje geometryczne wykonywano za pomocą cyrkla i liniału, kreśląc okręgi i proste (konstrukcje klasyczne) • Suma wewnętrznych kątów trójkąta = π • Stosunek obwodu okręgu do jego średnicy = π

  12. Aksjomaty geometrii Euklidesa 1. Dowolne dwa punkty można połączyć odcinkiem. 2. Dowolny odcinek można przedłużyć nieograniczenie (uzyskując prostą). 3. Dla danego odcinka można zaznaczyć okrąg o środku w jednym z jego końcowych punktów i promieniu równym jego długości. 4. Wszystkie kąty proste są przystające. 5. Dwie proste, które przecinają trzecią w taki sposób, że suma kątów wewnętrznych po jednej stronie jest mniejsza od dwóch kątów prostych, przetną się z tej właśnie strony.

  13. Postulat równoległości Euklidesa • Piąty aksjomat (postulat Euklidesa lub postulat równoległości) można sformułować następująco: • „przez dany punkt można poprowadzić co najwyżej jedną prostą równoległą do danej prostej”. • Proste równoległe „przecinają się w nieskończoności” • Geometria Euklidesa zakładała istnienie rozciągającej się do nieskończoności przestrzeni, ale Grecy (poza atomistami) nie stosowali pojęcia nieskończonej przestrzeni w odniesieniu do świata. Przyjmowano, że wszechświat „zajmuje miejsce”, które jest ograniczone sferą „gwiazd stałych” (za Arystotelesem). • W XIX w. okazało się, że V postulat Euklidesa jest niezależny od pozostałych – konstrukcje nowych niesprzecznych systemów geometrii – geometrie nieeuklidesowe.

  14. Kartezjusz – przestrzeń jako rozciągłość • „[…] natura materii, czyli ciała rozpatrywanego w ogólności, nie na tym polega, że jest ono jakąś rzeczą twardą czy ciężką, czy barwną, czy w jakiś inny sposób działającą na zmysły, ale tylko na tym, że jest ono rzeczą rozciągłą wzdłuż, wszerz i w głąb. […] ciężar i barwa, i wszystkie inne tego rodzaju jakości, dające się odczuwać w materii cielesnej, mogą być z niej usunięte, podczas gdy ona sama pozostaje nienaruszona; stąd wynika, że jej natura od żadnej z nich nie zawisła” (Descartes, Zasady filozofii, s56). • Kawałek wosku wystarczy zbliżyć do ognia i „traci resztki smaku, zapach ulatuje, barwa się zmienia, kształt znika, wzrasta wielkość, wosk staje się płynny, gorący, ledwo dotknąć go można i jeśli weń stukać, już nie wydaje dźwięku” (R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii, s. 53). Pozostaje tylko rozciągłość, którą pojmujemy „jasno i wyraźnie”

  15. „miejsce wewnętrzne” = przestrzeń • „miejsce zewnętrzne” = powierzchnia najbliżej otaczającą to, co się w danym miejscu znajduje • „Że zaś nie może istnieć próżnia w znaczeniu filozoficznym, tj. taka, w której żadnej nie ma substancji, jasno widać stąd, że rozciągłość przestrzeni lub miejsca wewnętrznego nie jest czymś różnym od rozciągłości ciała” (R. Descartes, Zasady filozofii, s. 67).

  16. Kartezjusz – podstawy geometrii analitycznej • Jednoznaczny przekład twierdzeń geometrycznych na równania algebraiczne • Kartezjański układ odniesienia • Odległość między dwoma punktami w przestrzeni(z twierdzenia Pitagorasa):

  17. Od skończonego świata do nieskończonego wszechświata • Kopernik (De revolutionibusorbiumcoelestium, 1543) – Ziemia nie zajmuje wyróżnionego miejsca we wszechświecie • Kartezjusz: „Tak więc w całym świecie istnieje jedna i ta sama materia, którą mianowicie przez to tylko się poznaje, że jest rozciągła. A wszystkie własności, które w niej jasno ujmujemy, do tego jednego się sprowadzają, że ona jest podzielna i w swych częściach ruchliwa; stąd zaś zdolna do tych wszystkich stanów, które — jak spostrzegamy — mogą wynikać z ruchu jej części” (R. Descartes, Zasady filozofii, s. 64). • „[…] świat nie ma granic dla swej rozciągłości” (R. Descartes, Zasady filozofii, s. 63). • Nowe pojęcie przestrzeni: „Według Kartezjusza, przestrzeń wszechświata jest rozciągającą się do nieskończoności 3-wymiarową przestrzenią Euklidesa” (M. Heller, T. Pabjan, Elementy filozofii przyrody, s. 24).

  18. Repetytorium • Co Parmenides twierdził na temat przestrzeni? • Scharakteryzuj pojęcie próżni starożytnych atomistów (Leukippos i Demokryt). • Omów Arystotelesa poglądy na przestrzeń. • Wymień aksjomaty geometrii Euklidesa. • Czy geometria jest nauką o rzeczywistej przestrzeni? Rozważ różne odpowiedzi i uzasadnij je. • Jakie konsekwencje dla pojmowania przestrzeni wynikają z Kartezjańskiego utożsamienia materii z rozciągłością?

More Related