College 4: Inleiding Fonologie

3. College 4: Inleiding Fonologie • eerste uur: Werkzaamheden fonoloog en fonologische processen • tweede uur: Generatieve Taalkunde, UG en fonologische regels

4. Fonologie • Fonologie is de tak van taalwetenschap die zich bezighoudt met de functie en organisatie van klanken in klanksystemen

5. Taken fonoloog • welke klanksegmenten heeft de taal?

6. The sounds of IPA bilabial labiodental dental alveolar postalveolar retroflex palatal velar uvular pharyngeal glottal plosive        nasal        trill    tap or flap   fricative            lateral fricative  approximant      (w) lateral approximant    

7. Taken fonoloog • welke klanksegmenten heeft de taal? • vb. Nederlands kent geen interdentalen

8. Taken fonoloog • welke klanksegmenten heeft de taal? • welke klankverschillen hebben een woordonderscheidende functie in de taal? • fonemen • allofonen • vb. Russisch: pal:paal • Japans: las:ras

10. Taken fonoloog • welke klanksegmenten heeft de taal? • welke klankverschillen hebben een woordonderscheidende functie in de taal? • fonemen • allofonen • vb. Russisch: pal:paal • Japans: las:ras • Nederlands: head[]:had []

11. The sounds of IPA Front Central Back       Close    Close-mid             Open-mid        Open

12. Taken fonoloog • welke klanksegmenten heeft de taal? • welke klankverschillen hebben een woordonderscheidende functie in de taal? • wat zijn mogelijke combinaties van klanken in de taal? • Brvar, Ndour, Nkomo

13. Taken fonoloog • welke klanksegmenten heeft de taal? • welke klankverschillen hebben een woordonderscheidende functie in de taal? • wat zijn mogelijke combinaties van klanken in de taal? • welke regelmatigheden doen zich voor?

14. Taken fonoloog • welke klanksegmenten heeft de taal? • welke klankverschillen hebben een woordonderscheidende functie in de taal? • wat zijn mogelijke combinaties van klanken in de taal? • welke regelmatigheden doen zich voor? • vb. ‘my dog was killed by a car’ Q65 1966 • vb. ‘this is my life of sadness, this is the life I live’ Q65 1966

15. Fonologische processen • insertie

16. Fonologische processen • insertie melk, harp vs. soms, hart Winsum the idea-r-is

17. Fonologische processen • insertie melk, harp vs. soms, hart Winsum the idea-r-is

18. Fonologische processen • insertie • deletie

19. Fonologische processen • insertie • deletie Utrecht, kastje, lichtje, haast je

20. Fonologische processen • insertie • deletie Utrecht, kastje, kunststof

21. Fonologische processen • insertie • deletie • assimilatie

22. Fonologische processen • insertie • deletie • assimilatie inpakken aanjagen inkopen articulatiegemak

23. Fonologische processen • insertie • deletie • assimilatie • dissimilatie

24. Fonologische processen • insertie • deletie • assimilatie • dissimilatie leren, leraar vs. kopen, koper perceptiegemak

25. Fonologische processen • insertie • deletie • assimilatie • dissimilatie Wet van Dahl: Bantutaal Kirundi: prefix tu/du 1e persoon singularis present du-soma ‘ik lees’ vs. tu-rya ‘ik eet’ du-teka ‘ik kook’ tu-mwa ‘ik scheer’ du-seka ‘ik lach’ tu-va ‘ik kom uit’ du-kubita ‘ik sla’ tu-bona ‘ik zie’

26. Fonologische processen • insertie • deletie • assimilatie • dissimilatie • metathesis

27. Fonologische processen • insertie • deletie • assimilatie • dissimilatie • metathesis • vb. ‘ask’ • ‘he asked me for a picture’ Bread 1969 • ‘don’t ask me why’Billy Joel 1977 • ‘he asked this old lady’Run DMC 1986

28. Fonologische processen • insertie • deletie • assimilatie • dissimilatie • metathesis • alternanties

29. Fonologische processen • insertie • deletie • assimilatie • dissimilatie • metathesis • alternanties • vb. flapping ‘the letter’Box Tops 1967, Pretty Things 1970 • domein flapping ‘beat it’Michael Jackson 1982

30. Fonologische processen • insertie • deletie • assimilatie • dissimilatie • metathesis • alternanties • fusie

31. Fonologische processen • insertie • deletie • assimilatie • dissimilatie • metathesis • alternanties • fusie regen, tegen, zegen vaasje, katje

32. Complexe processen • Compensatory Lengthening: deletie van tweede deel van een diftong wordt gecompenseerd door vocaalverlenging van het eerste deel Cruyff; kruis; kuis lijf; blijf vrouw; hou; jou

33. Generatieve Taalkunde • Standaardwerk fonologie: N. Chomsky & M. Halle (1968) The Sound Pattern of English, Harper & Row, New York. Doel: verklaring voor wat het verschijnsel menselijke taal inhoudt Middel: opstellen van generatieve grammatica’s

34. Generatieve Grammatica’s • Grammatica = beschrijving van het taalsysteem van de individuele gebruiker; beschrijving van wat sprekers van een taal (vaak onbewust) van die taal weten. • Generatief = systeem van expliciete regels

35. UG (Universele Grammatica) • Aanname Generatieve Taalkunde: Grammatica’s zijn gedeeltelijk aangeboren • UG is aangeboren gedeelte • Mensen ontwikkelen hun taalsysteem op basis van UG plus de leerfase • Generatieve Taalkunde wil het aangeboren taalvermogen beschrijven

36. Principes en Parameters • Principes: eigenschappen die gemeenschappelijk zijn voor alle talen. • vb. syllabes zijn eenheden die bestaan uit consonanten en/of vocalen

37. Principes en Parameters • Principes: eigenschappen die gemeenschappelijk zijn voor alle talen. • vb. syllabes zijn eenheden die bestaan uit consonanten en/of vocalen • Parameters: taalspecifieke instellingen. • vb. Nederlands staat clusters van medeklinkers toe; Japans niet vb. ‘garasu’ • vb. Gronings staat nasalen toe als syllabekern; Nederlands niet vb. ‘we moeten pakken kopen’

38. Hypotheses over mogelijke grammatica’s • Probleem: soms kan een beschrijving van een fonologisch proces op verschillende manieren. • reis - reizens  z of: z  s

39. Hypotheses over mogelijke grammatica’s • Probleem: soms kan een beschrijving van een fonologisch proces op verschillende manieren. • reis - reizens  z of: z  s • Daarom moeten hypotheses worden opgesteld over mogelijke grammatica’s met als doel het aantal ogenschijnlijk correcte grammatica’s drastisch te reduceren: UG-hypotheses

40. Voorbeeld UG-hypothese • Beknoptheidseis • meest beknopte/best generaliserende beschrijving is UG-beschrijving • argument: kind maakt generalisaties • stade i.p.v. stond • looptei.p.v. liep • dus: ‘n wordt labiaal voor labiaal’ is beter dan ‘n wordt m voor m, n wordt m voor p, n wordt m voor b’

41. Kind maakt generalisaties gememen [] i.p.v. genomen[no]

42. Fonologische Regels • A  B / C D • vb hond: /d/  [t] / $

43. Fonologische Regels • A  B / C D • vb hond: /d/  [t] / $ • A = foneem / / (slashes)

44. Fonologische Regels • A  B / C D • vb hond: /d/  [t] / $ • A = foneem / / (slashes) • B = realisatie van dat foneem [ ] (brackets)

45. Fonologische Regels • A  B / C D • vb hond: /d/  [t] / $ • A = foneem / / (slashes) • B = realisatie van dat foneem [ ] (brackets) • C D = omgeving; het foneem bevindt zich op een positie tussen C en D • hier: D = $ (syllabegrens) • andere grenssymbolen: + (morfeemgrens) # (woordgrens)

46. Onderliggende Vorm • Onderliggende vorm /hnd/ /hnd + n/ • uniek, constant

47. Onderliggende Vorm • Onderliggende vorm /hnd/ /hnd + n/ • uniek, constant   • Oppervlaktevorm [hnt] [hndn] • variabel, geconditioneerd

48. 0-hypothese • 0-hypothese: klankvorm komt rechtstreeks uit lexicon zonder tussenkomst van fonologische regels • tegenargument: allomorfie (fonol. alternanties) • vb. geef verkleinvorm van nonsenswoorden: ‘proom’ en ‘spral’

49. Allofonische Regels: Foneem /s/ in het Duits Foneem: Allofonen: /s/ • so, sieben [z] • spät, stark [] • aus, es [s]

50. Allofonische Regels:Foneem /k/ in het Nederlands • /k/  [k] / [u] retracted • /k/  [k] / [o] retracted • /k/  [k] / [i] fronted vgl. tongpositie [o] en [u] met tongpositie [i] +