Fonologie 2

1. Fonologie 2

2. Inleiding: Structuren • Fonologische structuren en elementen • Drie niveaus: • Fonemen • Daaronder: distinctieve kenmerken • Daarboven: syllaben (met noties als onset, nucleus, coda, rijm)

3. Inleiding: Processen • Klanken ondergaan soms veranderingen, alternanties: • krab – krabben • bed – bedden • baas – bazen • wolf – wolven • Over zulke alternanties gaat dit hoorcollege.

4. Inleiding: Klanken en letters • Fonologie bestudeert het klanksysteem en structuren en processen in klankvormen. • De spelling is hier niet altijd een goede weerspiegeling van: bed melk lopen matje

5. Inleiding: Literatuur • Hoofdstuk 1: 1.1, 1.2, 1.4 • 1.3 en 1.5 is leeswerk • Hoofdstuk 2: 2.6, 2.8.1 • 2.1 – 2.5 komen volgende week • rest is leeswerk • Zie H8 en H18 voor achtergrond • Zie H10, 11, 16, 17 voor toepassingen

6. Inleiding: Morfologie • Morfologie: de studie van woordbouw, hoe woorden zijn opgebouwd uit morfemen. • Morfemen zijn de kleinste betekenisvolle eenheden van een woord • let.ter.gre.pen vs. letter-greep-en • ar.beids.ver.de.ling vs. arbeid-s-ver-deel-ing

7. Inleiding: Morfonologie • De term morfonologie wordt soms wel gebruikt voor de klankprocessen die leiden tot verschillende allomorfen van een morfeem. • Voorbeeld: kammetje, raampje, koninkje, laatje, laarsje • Verplicht, sterk gebonden aan bepaalde woorden, weerspiegeld in spelling.

8. Inleiding: Dit college • Kenmerken (Over van Fonologie 1) • Processen • Regels • Syllaben 2 • Automaten 2

9. Kenmerken: Inleiding • Fonemen onderscheiden woorden. • Maar hoe zijn fonemen en klanken in het algemeen van elkaar onderscheiden? • Bijvoorbeeld: l en r, of p en t? • Antwoord: distinctieve fonetische kenmerken (distinctive features)

10. Kenmerken: C Chart

11. Kenmerken: V Chart

12. t -voiced -nasal +anterior +coronal … m +voiced +nasal +anterior -coronal … Kenmerken: Medeklinkers

13. i +high -back -round o -high +back +round Kenmerken: Klinkers

14. Kenmerken: Klassen • Natuurlijke klasse: een groepje klanken die zich in een bepaald opzicht op dezelfde manier gedraagt door één of meer gemeenschappelijke kenmerken • Bijvoorbeeld: stemloze plosieven of stemhebbende plosieven

15. Kenmerken: Klassen • De logica achter kenmerken en natuurlijke klassen: • [+nasal] = { n, m, ñ, ŋ } • [+anterior] = { p, b, t, d, n, m, l, r, s, z, f, v } • [+nasal,+anterior] = {n,m}

16. Stemloze plosieven cup hit pack Meervoud? Stemhebbende plosieven cub fad rag Meervoud? Kenmerken: Klassen

17. Processen: Assimilatie • Assimilatie is de aanpassing van een klank aan een naburige klank. • Wat gebeurt hieronder? • inactive • impossible • incomplete • infeasible • irregular • illogical

18. Processen: Assimilatie • Wat is er aan de hand met ‘t kofschip (of ‘t fokschaap)? • Wat zijn dit voor klanken? • Wat voor rol spelen ze?

19. Processen: Assimilatie • Andere bekende gevallen met stem: • zakdoek  za[gd]oek • scheepvaart  schee[pf]aart • ik zie  i[k s]ie

20. son – sonun ‘end’s’ pul – pulun ‘stamp’s’ köy – köyün ‘village’s’ yüz – yüzün ‘face’s’ kız – kızın ‘girl’s’ çan – çanın ‘bell’s’ el – elin ‘hand’s’ ip – ipin ‘rope’s’ Processen: Vocaalharmonie

21. son – sonun ‘end’s’ pul – pulun ‘stamp’s’ köy – köyün ‘village’s’ yüz – yüzün ‘face’s’ kız – kızın ‘girl’s’ çan – çanın ‘bell’s’ el – elin ‘hand’s’ ip – ipin ‘rope’s’ Processen: Vocaalharmonie [+back] [-back] [-round] [+round]

22. Processen: Vocaalharmonie • Het suffix -Vn is zelf alleen gespecificeerd als [+high]. • Het neemt de waarden voor de kenmerken [back] en [round] over van de vocaal die in de laatste lettergreep ervoor staat.

23. Processen: Epenthesis • elf, melk, Harm • vergrotende trap van zwaar, dor, … • /changaa-ik/  /changaayik/ bier-DF ‘het bier’ (Endo) • epenthesis = insertie

24. Processen: Deletie • lopen, trekken, gaan, staan • Chebet, Cheboror, Chelanga, Chepchumba, Chepkemei, Chepkurui, Cherigat, Cheruyiot, Kibiwott, Kipkoech, Kiplagat, Kiplitan, Kiprono, Kiprop, Kipsang, Kisang, Kiptanui • deletie = elisie

25. Processen: Neutralisatie • Neutralisatie = het opheffen van een contrast in een bepaalde positie • Bekendste voorbeeld: final devoicing • Aan woordeinde wordt het contrast tussen stemhebbende en stemloze obstruenten opgeheven. • wad – wat, tob – top

26. Regel: Introductie • Een fonologische regel is een precieze beschrijving van een fonologisch proces. • Bekend ‘format’ uit de generatieve fonologie (Chomsky & Halle 1968) A  B / X __ Y ‘A wordt B tussen X en Y’

27. Regels: Voorbeeld • Final devoicing • wolf – wolven, krab – krabben, mees – mezen, bed – bedden • [ +obstruent ]  [ -voiced ] / ___ # • Een obstruent wordt stemloos op woordeinde. • [+obstruent] = { p, b, t, d, k, g, s, z, f, v }

28. Regels: Twee niveaus • Onderliggende of lexicale niveauOppervlakte of fonetische niveau • /#wolv#/ /#wolv+en#/FD wolf wolv+en [wolf] [wolven]

29. Regels: Interactie /#bon#/ ‘goed’ Nasalizatie #bõn# Fin. Nasaal deletie #bõ# [bõ] • [V]  [+nasal] / __ [+nasal] • C +nasal  Ø / __ #

30. Regels: Interactie /#bon#/ ‘goed’ Fin. Nasaal deletie #bo# Nasalizatie #bo# [bo] Regels moeten in dit model in een bepaalde volgorde staan om het juiste effect te bereiken.

31. Syllaben: Ulwa • Zie boek p14 • Nederlands heeft suffixen en prefixenklompje, ex-priester, • Ulwa heeft een infix, een morfeem dat in een woord wordt gestoken

32. Syllaben: Ulwa • Infixatie lijkt plaats te vinden na de eerste lettergreep van het woord:baa.ka dii.ka.muih ii.ka.li.lihii.ka.bin kah.ka.ma mis.ka.tulii.ka.ma on.ka.yan pau.ka.maksik.ka.bilh tai.ka.tai taim.kawai.ka.ku gaad.ka uu.ka.mak

33. Syllaben: Ulwa • Maar er lijken uitzonderingen te zijn:bi.lam.kaka.pak.kawa.sa.ka.la • Waarom komt het infix -ka- hier pas na de tweede syllabe?

34. Syllaben: Zwaar • Deze eerste syllaben zijn zwaar • Ze zijn (C)VV, (C)VC, of CVVC baa.ka dii.ka.muih ii.ka.li.lihii.ka.bin kah.ka.ma mis.ka.tulii.ka.ma on.ka.yan pau.ka.maktai.ka.tai sik.ka.bilh taim.kawai.ka.ku gaad.ka uu.ka.mak

35. Syllaben: Licht • Deze eerste syllaben zijn licht. • Ze zijn CVbi.lam.kaka.pak.kawa.sa.ka.la

36. Syllaben: Infixpositie • Regel voor Ulwa: Plaats de infix -ka- achter de eerste syllabe van het woord. • kah.ma > kah.ka.ma (-ka- achter de eerste syllabe)bi.lam > bi.lam.ka (de eerste syllabe is licht, wordt overgeslagen, lam telt als eerste syllabe) • Die eerste lichte syllabe is als het ware onzichtbaar voor allerlei processen (extrametrisch).

37. Syllaben: Morae • Morae: een manier om het gewicht van een lettergreep te representeren. • Een alternatief voor de onset/rhyme verdeling. • Een mora  is een eenheid van fonologisch gewicht.

38. Syllaben: Morae • kah.ma ka.pak    • Vergelijking: muziekstuk met verschillende partijen (tiers): segmenten, gewicht, klemtoon, toon.

39. Automaten: Motivatie • Veel verschijnselen uit de fonologie kunnen beschreven worden door finite-state machines (transducers). • De onderliggende vorm is de input tape en de fonetische vorm is de output tape. • Een fonologische regel is een reguliere relatie of transducer.

40. Automaten: Shelves • Input tape: #shelf+s# • Relatie: ||||||||| • Output tape: 0shelves0 • Twee regels:1) voor het verschijnen van de e3) voor de verandering van f in v

41. Automaten: Regel 1 • Input tape: #shelf+s# • Relatie: ||||||1|| • Output tape: 0shelves0 • 1) +:e  :v _ s

42. Automaten: Regel 3 • Input tape: #shelf+s# • Relatie: |||||3||| • Output tape: 0shelves0 • 3) f:v  l _ +: s

43. Automaten: Samen • Input tape: #shelf+s# • Relatie: |||||31|| • Output tape: 0shelves0 • 1) +:e  :v _ s • 3) f:v  l _ +: s • Zie p40-42 van het boek voor meer