Opzet in het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht

1. Opzet in het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht Prof. Britt Weyts Hoofddocent Universiteit Antwerpen Advocaat Balie Brussel

2. Basisprincipes/uitgangspunten Aansprakelijkheidsrecht: Lichtste fout is voldoende. Verzekeringsrecht: Men kan zich niet verzekeren voor opzet. Wat betekent dit anno 2011?

3. AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT WANNEER IS DE OPZETTELIJKE FOUT RELEVANT? DEFINIERING

4. 1. Wanneer is opzettelijke fout relevant? Leerstuk fout slachtoffer en fout van een derde: Worden steeds vaker aangevoerd. Belast de rechter met de moeilijke taak de schadelast te verdelen tussen hetzij SO en dader, hetzij meerdere schadeverwekkers.

5. Voorkeur Hof van Cassatie voor causale verdeelsleutel (Cass. 04/02/2008) Dit criterium verdient goedkeuring. Maar verdeeldheid in rechtspraak van de feitenrechters.

6. Causale criterium komt op de helling te staan ingeval van opzet van één partij. EQT verplicht tot verdeling van de schade. Feitenrechters zochten ‘creatieve’ oplossingen om principe te omzeilen.

7. Oplossing: Fraus omnia corrumpit Cfr. Cass. 6 november 2002 Het algemeen rechtsbeginsel Fraus omnia corrumpit sluit uit dat de dader van een opzettelijk misdrijf, dat zijn burgerrechtelijke aansprakelijkheid in het gedrang brengt, aanspraak kan maken op een vermindering van de aan de getroffene verschuldigde vergoedingen, wegens de onvoorzichtigheden of nalatigheden die deze zou hebben begaan.

8. Beantwoordt aan rechtvaardigheidsgevoel: geen voordeel halen uit intentioneel handelen. Zo blijft EQT overeind. Toepassing bij opzet van hetzij SO, hetzij schadeverwekker.

9. Geen toepassing bij in solidum aansprakelijkheid Cfr. Cass. 2 oktober 2009: Bij samenlopende fouten moet de rechter oordelen in welke mate elke fout tot de schade heeft bijgedragen. Het doet niet terzake dat sommige fouten opzettelijk zijn en andere niet. Kritiek: waarom wordt analogie niet doorgetrokken?

10. Begroting morele schade principe: integrale schadevergoeding Kan morele schade volledig worden vergoed? Waarom geen interesse in voordelen die schadeverwekker eventueel verwerft?

11. ‘Winst’ schadeverwekker wordt bij zgn. lucratieve fouten niet verrekend.Deze fouten zijn altijd opzettelijke fouten. Wordt soms omzeild door zeer ruime begroting morele schade. Cfr. Caroline van Monaco-arrest BGH 15/12/1994 Leidt tot rechtsonzekerheid.

12. Exoneratiebedingen - Toegestaan, want artt. 1382 B.W. e.v. zijn van aanvullend recht. Maar grenzen. Cfr. Cass. 25/09/1959, o.a. geen exoneratie voor persoonlijk opzet.

13. Aansprakelijkheidsimmuniteit werknemers, ambtenaren en vrijwilligers - enkel persoonlijk aansprakelijk ingeval van zware, opzettelijke en gewoonlijk voorkomende lichte fout

14. 2. Definiëring opzettelijke fout Intentioneel element Twee strekkingen: enge invulling: Intentioneel element heeft betrekking op de OD en op de schade - ruime invulling: Intentioneel element heeft betrekking op de OD, niet op de schade

15. Welke definitie wordt toegepast? ruime definitie: exoneratiebedingen en aansprakelijkheidsimmuniteit werknemers, ambtenaren en vrijwilligers enge definitie: begroting morele schade

16. bij samenloop fout SO en fout derde Cass. 06/11/2007 Fraus omnia corrumpit omvat handeling met de bedoeling om schade te berokkenen. (enge definitie)

17. Uniforme oplossing: terminologisch: opzettelijke en bedrieglijke fout Rode draad: Fraus omnia corrumpit Voorkeur voor eng opzetbegrip

18. VERZEKERINGSRECHT PRINCIPE DEFINIERING GEESTESZIEKEN MINDERJARIGEN BEWIJS

19. 1. Principe Artikel 8, lid 1 WLVO Principe: onverzekerbaarheid van opzettelijke fout. Regel raakt de openbare orde.

20. 2. Definiëring Gaia-arrest Cass. 05/12/2000: schade is opzettelijk veroorzaakt wanneer de verzekerde wetens en willens een daad stelt of zich ervan onthoudt en zijn risicogedragende handelwijze een redelijkerwijze voorzienbare schade aan een derde berokkent. Het feit dat hij de schade, de aard of de omvang ervan niet wilde, is niet relevant.

21. Kritiek: art. 8, lid 1 WLVO vermeldt opzettelijk veroorzaken van een schadegeval. Te ruime invulling, waardoor verzekeraars te snel dekking kunnen weigeren. Scheidingslijn met zware fout wordt erg dun.

22. Cass. 24/04/2009: Opzet vereist dat verzekerde vrijwillig en bewust schade toebrengt. Goedkeuring: veel restrictiever wil tot berokkenen van schade vereist

23. 3. Opzet en geesteszieken Cass. 12/02/2008: Geen opzet wanneer verzekerde zich op moment van feiten in ernstige staat van geestesstoornis bevindt en door strafrechter werd vrijgesproken o.g.v. art. 71 Sw.

24. Misdrijf: - materieel en moreel element Geestesstoornis sluit moreel element niet automatisch uit. Na vrijspraak o.g.v. art. 71 Sw., moet rechter uitspraak doen over burgerlijke vordering op grond van art. 1386bis B.W. Beoordeling kan verschillend zijn. Zelfde regel bij tussenkomst verzekeraar.

25. 4. Opzet en minderjarigen Vereiste van persoonlijk opzet Geen dekking voor diegene die zelf het schadegeval opzettelijk veroorzaakte.

26. Persoonlijke aansprakelijkheid minderjarige Geen dekking ingeval van opzet Art. 87 § 2 WLVO: tegenstelbaarheid aan SO Art. 88 WLVO: verhaalsrecht tegen verzekerde Cass. 11/01/2010: minderjarige is verzekerde in de zin van art. 88 WLVO

27. Ouderlijke aansprakelijkheid Cass. 25/12/2003: ouderlijke aansprakelijkheid gedekt, ook ingeval van opzet minderjarige. Kan verzekeraar verhaal uitoefenen op minderjarige en zo ja, op grond waarvan? Art. 41 of art. 88 WLVO?

28. Art. 41 WLVO: subrogatierecht Lid 1: geen subrogatie op eigen verzekerde, enkel tegen aansprakelijke derden Lid 4: geen subrogatie op familieleden, behoudens kwaad opzet

29. Wie is ‘eigen verzekerde’? Is minderjarige eigen verzekerde wanneer dekking wordt verleend wegens ouderlijke aansprakelijkheid?

30. Verdeeldheid in de RS en RL: Enerzijds: minderjarige behoudt steeds hoedanigheid van verzekerde Anderzijds: minderjarige heeft enkel hoedanigheid van verzekerde wanneer hij zelf de verzekeringsprestatie geniet.

31. Cass. 11/01/2010: Minderjarige is geen derde in de zin van art. 41 WLVO wanneer dekking wordt verleend wegens ouderlijke aansprakelijkheid. - Gevolg: geen subrogatie t.a.v. minderjarige

32. Maar verhaal o.g.v. art. 88 WLVO mogelijk op minderjarige. Waarom beter voor minderjarigen? Art. 88 WLVO omvat kennisgevingsverplichting.

33. Art. 7 K.B. Privé-leven: Beperking verhaalsrecht verzekeraar < 11.000 EUR: volledig > 11.000 EUR: bedrag van 11.000 EUR wordt verhoogd met helft van bedrag dat 11.000 EUR overschrijdt. Max. 31.000 EUR

34. 5. Bewijslast Discussie Uitsluiting:verzekerde draagt bewijslast Verval van recht: verzekeraar draagt bewijslast Hof van Cassatie: Verzekeraar moet opzet bewijzen (art. 1315, lid 2 BW)

35. Besluit Opzet heeft belangrijke rol in het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht. Voorkeur voor enge invulling.