LEENRECHT in Nederland

1. LEENRECHT in Nederland Presentatie door Kees Holierhoek Voorzitter Stichting Lira KB Brussel, 12 december 2011

2. Even voorstellen (1) • Voorzitter van Lira sinds het begin in 1986 • Inmiddels 11.000 aangesloten auteurs en journalisten • Verenigd rond auteursrechten op teksten en op producties die op teksten gebaseerd zijn • Voorts: secretaris/penningmeester Stichting Leenrecht

3. Even voorstellen (2) • Sinds 1982 bestuurlijk betrokken bij het Nederlandse leenrecht als welzijnsvoorziening • Sinds 1995 bestuurlijk betrokken bij onderhandelingen over het nieuwe auteursrechtelijke Nederlandse leenrecht • Vanaf 1996: penningmeester van de StOL: Stichting Onderhandelingen Leenvergoedingen

4. Leenrecht als idee • Broedplaats: Vereniging van Letterkundigen • Tegelijk met opkomst van commerciële en niet-commerciële bibliotheken • VvL vraagt vele jaren lang om leenvergoeding • Vooral na afloop van 2e Wereldoorlog • Schrijversprotest begin van de jaren zestig • Hoogtepunt: auteurs halen hun boeken weg

5. Verwachtingen en werkelijkheid • Auteurs hebben hoge verwachtingen • Praten over hoeveel en hoe te incasseren • Praten over hoe te verdelen zonder computers • Protestacties leiden tot oprichting Fonds voor de Letteren • Maar geen leengeld • En nog niet zo veel gedachten over andere rechten

6. Groei naar leenvergoeding • Van het Fonds in jaren zestig naar de eerste leenvergoeding • Had een welzijnskarakter, was ook opgenomen in een Welzijnswet • Waarom? Vanwege de angst voor het buitenland: uitstroom vergoedingen • Er was een maximumuitkering: 10.000 gulden per jaar per auteur

7. Leenvergoeding • De uitvoering was in handen van de overheid: ministerie van CRM • Rechthebbenden stonden op afstand • Kosten waren ongeveer één miljoen gulden op een totaal van (vaak) tien miljoen • Ook uitgevers deelden mee • Precies geformuleerde voorwaarden, bijvoorbeeld wat betreft de omvang van geschriften

8. Leenrecht • Van leenvergoeding naar leenrecht • Onder invloed van Europese richtlijn • Die veel ruimte overliet voor een eigen per land verschillende keuze • Met ingang van begin 1996: nieuw wettelijk systeem • Opgenomen in de Auteurswet 1912 • Nog niet echt operationeel in 1996

9. Stichting Leenrecht • Minister wees Stichting Leenrecht aan voor incasso en repartitie • In Stichting Leenrecht zitten rechthebbenden • Makers alsmede uitgevers en andere producenten • Opgedeeld in vijf secties: geschriften, audiowerken, videowerken, visuele werken, multimedia

10. StOL • Wettelijk werd voorzien in een onderhandelingsstichting: Stichting Onderhandelingen Leenvergoedingen • Daarin zitten rechthebbenden en betalingsplichtigen • Taak: het vaststellen van tarieven • Met een onafhankelijke voorzitter, door de minister aangewezen, die geschillen kan beslissen

11. Verdeelorganisaties • In het bestuur van Stichting Leenrecht zitten onder een onafhankelijk voorzitter vertegenwoordigers van verdeelorganisaties • Verdeelorganisaties brengen leenrechtgelden naar hun achterban • Worden door Stichting Leenrecht aangewezen • In die aanwijzing staan de voorwaarden • Zoals inzake repartitiereglementen

12. Het geld • Opvallend: auteurs kennen geen aftopping meer • Opvallend: hoogste vergoeding is per titel per jaar zoiets van 50.000 euro • In totaal: jaarlijks 15 miljoen euro te verdelen

13. De grondslagen • De Auteurswet is gewijzigd waardoor de uitputting van het recht niet plaats vindt voordat het uitlenen begint • Uitlenen is een auteursrechtelijk relevante handeling geworden: artikel 12 Aw spreekt van ‘het verhuren of uitlenen van het geheel of een gedeelte van een exemplaar van het werk’ als een vorm van openbaar maken

14. Uitlenen • In de Nederlandse Auteurswet wordt onder uitlenen verstaan: ‘het voor een beperkte tijd en zonder direct of indirect economisch of commercieel voordeel voor gebruik ter beschikking stellen door voor het publiek toegankelijke instellingen’ (artikel 12, lid 3 Aw)

15. Verhuren • In de Nederlandse Auteurswet wordt onder verhuren verstaan: ‘het voor een beperkte tijd en tegen een direct of indirect economisch of commercieel voordeel voor gebruik ter beschikking stellen’ (artikel 12, lid 2 Aw)

16. Regels voor het leenrecht • Verbodsrecht is vervangen door een aanspraak op een billijke vergoeding • Betreffende de uitleen van boeken, tijdschriften, bladmuziek, muziek-cd’s, video’s, dvd’s, multimediaproducten, ook kunstwerken in de kunstuitleen etc. • Wetenschappelijke en schoolbibliotheken zijn uitgezonderd • Net als raadpleging van werken

17. Van lumpsum naar tarieven per uitlening • In 1995: eerste onderhandelingen met bibliotheken over vergoeding in de vorm van lumpsum: één bedrag voor alle uitleen van geschriften in het hele jaar • In 1996: herhaling van CRM-repartitie 1995 • In 1997: eerste lumpsum-jaar • In 1998: tweede lumpsum-jaar • In 1999: derde lumpsum-jaar • In 2000: eerste tarief per uitlening-jaar

18. Formule eerste lumpsum • Budget boekenuitleen: 800 miljoen gulden • Niet-commerciële exploitatie: 5% van budget • Aantal boekuitleningen per jaar: 160 miljoen • Geeft wenselijk niveau: 25 guldencent per uitlening • Te bereiken in het jaar 2005 • Wat in 2005 betekende: een niveau van ca. 12 eurocent per uitlening plus inflatiecorrectie

19. Andere soorten uitleningen • Schrijvers en vertalers stonden traditioneel sympathiek tegenover bibliotheken en zagen voordelen voor de promotie van hun werk • Muziekauteurs en muziekuitgevers zagen de publieke uitleen als concurrerend en wilden het leentarief gebruiken als marktinstrument om de uitleen af te remmen • Uiteindelijk: tarieven voor muziek kwamen wat hoger uit, met speciale hittoeslag

20. Jeugduitleen • Voor uitleningen aan jeugd: zelfde tarieven als aan volwassenen • Het is aan de bibliotheek om te beslissen waar de kosten in rekening worden gebracht • Dat is meestal niet bij de jeugdleden zelf • Volwassenen betalen dus iets extra’s ten gunste van de jeugd

21. Kosten leenrechtgeldenin relatie tot totale budget • In totaal belopen de kosten van het leenrecht 4 à 5% van het totale Nederlandse bibliotheekbudget, alle kosten daarin meegenomen

22. StOL-ervaringen • StOL is er voor het vaststellen van de tarieven • Nergens anders voor • Zo is er een geschil over verlengingen • In een cassatieprocedure bij de Hoge Raad • Vraag: is voor een verlengde uitleentermijn een nieuwe vergoeding verschuldigd?

23. Buitenland • In Nederlandse bibliotheken staan nogal wat boeken van Belgische schrijvers en vertalers • Voor zover uitgeleend: vergoeding wordt door Lira rechtstreeks aan Belgische schrijvers en vertalers uitbetaald • Ook veel vertaalde titels in bibliotheken • Ook een niet zo hoog percentage oorspronkelijke buitenlandse boeken • Betaling vindt plaats via zusterorganisaties

24. Nederlands belang bij Belgisch leenrecht • Al eerder bleek: veel Nederlandse schrijvers en vertalers worden in België uitgeleend • Vandaar een stevig Nederlands belang bij Belgische leenrechtvergoedingen • Uitbetaling kan het beste via zusterorganisaties lopen op basis van reciprociteit

25. De toekomst is begonnen • Digitalisering: cultureel erfgoed en bibliotheken • Lira heeft van veel schrijvers en vertalers digitale rechten toevertrouwd gekregen • Met Nederlands Uitgeversverbond (NUV) convenant afgesproken waarin Lira onder voorwaarden collectieve toepassing van die rechten toezegt • De proef op de som komt zodra de digitale bibliotheek zich aandient