25.11.2008 Onderzoek rekenproblemen/ dyscalculie

1. 25.11.2008 Onderzoek rekenproblemen/ dyscalculie

2. Structuur • 1 conceptueel kader tav dyscalculie: ifv beschrijvende diagnostiek • 2 nood aan impliciete kennis om behandelingsgerichte aspect van de diagnostiek te vatten

3. Dyscalculie/ rekenstoornissen Criteria? REKENPROBLEEM Rekenstoornis Rekenmoeilijkheid PRIMAIR SECUNDAIR Dumont

4. Criteria dyscalculie/ rekenstoornis?Beschrijvende diagnose • Ernstige ‘achterstand’ op bepaalde aspecten van het rekenen/wiskunde • Vanuit persoonskenmerken: ‘unexpected underachievement’ (Fletcher, Denton & Francis, 2005) • Het gaat niet om een éénmalig probleem (didactische resistentie)

5. Van belang om dit in het achterhoofd te houden: 5 niveaus Van diagnostiek van dyscalculie (is géén comorbiditeit) • 1. Genetisch chromosomaal/etiologische niveau • Vb: Fragiel X, Turner, Velocardiofaciaal syndroom, afwijking • Loci op chromosoom 7,9,15,22 • 2. neuro-anatomie • Vb: intrapariëtale probleem • 3. neurofysiologie, neurochemie • Vb: EEG/ ERP/ transcraniale magnetische stimulatie (TMS) afwijking • 4. cognitief endofenotype) Vb: V(S)LD • 5. klinisch beeld (fenotype) • Vb: dyslexie, dyscalculie, ADHD, ...... Mentale getallenrij=weergave van betekenis van getallen in de intrapariëtale (geel op figuur) groeve.

6. Niveau 5 Voldaan aan beschrijvende criteria Niveau 4 Cognitieve endofenotypes Verklaring? Omgeving School/thuis Dyscalculie Modificeerders aandacht, intelligentie/ taal/ metacognitie

7. Verklaring? Subitizeerprobleem? Probleem met mentale getallenrij? Omgeving School/thuis Leerstoornis Modificeerders aandacht, intelligentie/ taal/ spelling/ metacognitie

9. Subitizing (2 vs.3) • 8/12-8/16

10. Waarom zijn basale getalvergelijking/subizeerervaringen van belang?Triple code model Problemen met rekentaal Problemen met TE omkeringen  Drie  3 Dehaene, 1992; Dehaene & Cohen (1992)

11. Verklaring? Probleem met STM, LTM: oproepen? Onderdrukken? Omgeving School/thuis Leerstoornis Modificeerders aandacht, intelligentie/ taal/spelling metacognitie

12. Verklaring? Vertraagde ontwikkeling van cognitieve strategieën, probleem EF, probleem met visuospatiele vaardigheden Omgeving School/thuis Leerstoornis Modificeerders aandacht, intelligentie/ taal/ spelling/ metacognitie

13. Niveau 5 Voldaan aan beschrijvende criteria Niveau 4 Cognitieve endofenotypes Verklaring? Omgeving School/thuis Leerstoornis Modificeerders aandacht, intelligentie/ taal/ metacognitie

14. Criteria dyscalculie/ rekenstoornis?Beschrijvende criteria • Ernstige ‘achterstand’ op tellen/rekenen Mazzocco, Devlin, McKenney (2008): 1,2,3de lj • Minstens 2x ≤ pc 1O MLD • Nooit ≤ pc 1O TA • Bij herhaling pc 11-25 LA • Geary, Hoard, Byrd-Craven, Nugent & Numtee (2007) • 2x ≤ pc 15 MLD • 2x ≤ pc 25 LA • 2x > pc 5O TA • Persoonskenm: ‘unexpected underachievement’ (Fletcher, Denton & Francis, 2005) vs. Comorb. problemen • 17-43% +dyslexie/ 50% spellingsproblemen • 20-60% +ADHD • 43% +gedragsproblematiek • ? + DCD • Didact resist : RTI (Responsiveness to Intervention) –(Fuchs e.a.,2007)

15. Niveau 5 Voldaan aan beschrijvende criteria Niveau 4 Cognitieve endofenotypes Verklaring? Omgeving School/thuis Leerstoornis Modificeerders aandacht, intelligentie/ taal/ metacognitie

16. Cognitieve endofenotypes: 4 soorten? • Geary • Semantische geheugen DC • Procedurele DC • Visuospatiële DC • McCloskey • Semantische geheugen DC • Procedurele DC • Getallenkennis DC • Hoort Triple Code model hierbij? = verklarend • Problemen met hoeveelheden/ getallenrij • Problemen Arabische getallen • Problemen Getalwoorden

17. Andere subtyperingen? • Kosc:verbale DC, lexicale DC, grafische DC, practognostische DC, ideognostische DC, operationele DC • Njiokiktjien:centrale DC, DC tgv verstoorde randvoorwaarden • McCloskey:getalkennisDC, geheugenDC, procedurele DC • Geary:visuo-spatiële DC, geheugen DC, procedurele DC • Rourke:NLD, LH probleem • Van Borsel:semantische DC, logografische DC • Levine:DOF1 (geheugenstoornis), DOF2 (aandachtsprobleem) • Lucas:algoritme probleem, probleem met deductief werken

18. Semantische geheugenDC • Problemen met oproepen van rekenfeiten • Moeite met taal • Minder accuraat/ trager in hoofdrekenen • Onregelmatige reactie tijden • Trager in snel serieel benoemtaken ANDERE ONTWIKKELING

19. Procedurele DC • Problemen met schriftelijke rekenprocedures vnl ‘lenen’ • Moeite met complexe stappenplannen en hoofdrekenen • Gebruiken van onrijpe strategieën • Moeite met verstaan van concepten in procedures • Moeite met conceptuele kennis, taalbegrip, passieve woordenschat en verbaal aangeboden opdrachten VERTRAAGDE ONTWIKKELING

20. Visuospatiële subtype (vroeger:NLD, nu V(S)LD) • Moeite met plaatsen op getallenas • Omkeren van cijfers • Probleem visuo-spatieel geheugen • Problemen meetkunde • Verstoord schatten en vgl hoeveelheden • Moeite temporele ordening en planning

21. SVS – VSLD-score • Optellen van de 10 specifieke items: item 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 12, 15, 16 = score voor visuospatiële leerstoornis • Basiscut-off: RS = 21 • Komt overeen met Pc 10 (-1.5 SD) • RS 17 = Pc 3-4 (-2 SD) • Hoe lager de score, hoe meer visuospatiële problemen! • Signaal voor visuospatiële leerstoornis (VSLD) wanneer de VSLD-score < Pc 10 en wanneer verbale score > RU 5 (= item 1 en 10 optellen).

22. GetalkennisDC • Moeite met abstract getallenbegrip, verstoorde getallenkennis • Problemen met getalproductie • Problemen met vergelijken van hoeveelheden, ordenen van getallen en benoemen van getallen

23. EB (=verantwoord handelen) nodig voor begeleidingsgerichte aspect van de diagnostiek Beschikbare wetenschappelijke evidentie Omgeving De ‘beste’ keuze Ervaring en mogelijkheden lk./school… Kenmerken, noden, voorkeuren van de ll. Evidence-based practice = the integration of the best available research with clinical expertise in the context of patient characteristics, culture and preferences Levant, R.F. (2005)

24. component 2 Beschikbare wetenschappelijke evidentie omgeving De ‘beste’ keuze Kenmerken, noden, voorkeuren van de ll. Ervaring en mogelijkheden Lk/school/th… = rekening houden met etnische diversiteit, individuele verschillen …(betrokkenheid van ll.bevorderen)

25. component 3 Beschikbare wetenschappelijke evidentie Omgeving De ‘beste’ keuze Kenmerken, noden, voorkeuren van de ll. Ervaring en mogelijkheden Lk/school/th. … • Is de lk geschoold in een bep. aanpak? • Kan hij/zij goed omgaan met pubers…?

26. Met tests alleen geraken we er niet.Er is veel impliciete kennis! • Impliciete kennis wordt in het onderwijs/gezondheidszorg zelden benut • Die impliciete kennis is echter aanwezig bij een aantal actoren waar tot nu toe niets mee gedaan werd • Leerling: wat is moeilijk/niet moeilijk, wat helpt, … • Ouders: hebben al een heel traject afgelegd • Leerkracht: wat helpt bij die lln/ bij de meeste lln/STICORDI… • Zorgcoördinator: wat helpt/niet… • Therapeuten • Nood aan een mixed design (tests + impliciete kennis bevragen)

27. Kwalitatief onderzoek + tests: Leerling  Ouders Lk/ Zorgcoördinator/ CLB

28. tests vanuit 4 cognitieve fenotypes: hoofdrekenen, getallenkennis, automatisatie van rekenfeiten, SVS

29. Spellenvaak comorbide problemen J. Geelhoed & P. Reitsma, 2000

30. Lezen KLEPEL (vanden Bos e.a., 1993) Een minuut test (EMT) Brus & Voeten (1999)

31. Concreet • interview bij kinderen en hun ouders • interview bij zorgcoördinatoren en de CLB-medewerker (samen) • tests lezen, spellen (comorbiditeit), rekenen (cognitieve fenotypes)

32. Interview Interview Diepteinterview CLB medewerker leerlingen ouders Zorgcoördinator Leraar wiskunde Diepteinterview Rekenen, lezen, spellen testen

33. Interview kinderen/ouders ALGEMEEN Zichzelf voorstellen, gezinssituatie, hobby’s , medicatie? … Historiek problemen … ZELFBEELD Goede/zwakke kanten … IMPACT OP TOEKOMSTPERSPECTIEF Beroep later? HOE KIJKT MEN NAAR WISKUNDE OP SCHOOL Perceptie wiskunde op school: leuk/moeilijk ... ZIJN ALLE DEELHANDELINGEN VAN HET REKENEN GETROFFEN? Kloklezen, hoofdrekenen, tafels, getallenkennis, visuospatiële vaard.? Breuken… IMPLICIETE KENNIS VAN WAT HELPT EN WAT NIET HELPT Geschiedenis hulp/comorbide problemen/ welke aanpak slaat aan/slaat niet aan? … HOE KIJKT MEN NAAR LEREN LEREN/ HUISWERK Aanpak huiswerk (leren leren)

34. Interview ‘opnemen’ Bv. interview mama Stefanie

35. Interview opnemen • Bv. interview Stefanie (ll. met rekenproblemen)

36. Transcriberen interviews bv. Interview mama Stefanie Interview ouder … Als je nu drie dingen zou moeten opnoemen waar Stefanie goed in is, wat zou je zeggen? Waar ze goed in is? Ja. Drie dingen. Taal, schooltaal… euh… ik moet wel denken,ze. Op de computer is ze ook wel redelijk goed. Is er dan nog iets? Ah, kaarten. Als je nu drie dingen zou moeten opnoemen die niet zo goed lukken, wat zou je zeggen? Rekenen alleszins al, euh niet goed… ja… het instuderen van lessen heeft ze vree veel tijd nodig. En haar grote mond houden als ik iets zeg, is ze ook niet goed in. …Wat vindt zij leuk aan wiskunde op school? Ze maakt vree graag bewerkingen. En wat vindt ze minder leuk aan wiskunde op school? Meetkunde en metend rekenen omdat ze dat heel slecht kan. Wat is er gemakkelijk of moeilijk in de rekenles/wiskundeles? Ik zou het eigenlijk niet weten. Cijferen, maar ja, zij zegt dat. Ik zou het niet weten. Oké. Wat heeft men al geprobeerd om het rekenen/wiskunde gemakkelijker te maken? Geprobeerd… eum… als Stefanie problemen heeft met iets dat ze niet begrijpt ofzo, dan zou ik haar dat soms vragen aan de juffrouw. Meestal leggen ze het dan nog eens uit op school. En wat lukt volgens jou en wat niet? Eum… die dingen… vorig jaar was dat met een andere juffrouw. Ze hadden zo gelijk een beetje bijles ofzo van juffrouw Jacqueline op school en dat hielp wel. En zo herhaling en dingen, lessen zo. …Oké. Kan Stefanie goed het uurwerk lezen? Nee. Kan ze dan op tijd zijn? Ze kan wel op tijd zijn, maar ik moet haar dan wel specifiek zeggen van 13u25 thuis. Ze moet het echt wel kunnen zien, op haar GSM ofzo, van dan moet ik thuis zijn. …Aan welk beroep denk je voor later voor Stefanie? Ik weet het echt niet. Zij wil iets doen met masseren, maar ik weet tot nu toe… ik denk dat het zal afhangen van de testen en zo. En op basis van interesses dat ze heeft, over wat praat ze dan? Zo van later zou ik…?Awel, ze zou vree graag iets doen met masseren of model zijn, als ze haar lijntje houdt.

37. Wat doe je? Luisteren & zoeken naar betekenis in de ‘citaten’ • Wat is het probleem volgens ll/ouders Kind geen probl. probl probl Ouders geen probl

38. verder • Wat helpt volgens ll/ouders Kind Helpt niet helpt helpt Ouders helpt niet

39. We bekijken ook volgende topics: ZELFBEELD ATTRIBUTIE (intern/extern, stabiel/niet stabiel..) IMPACT OP TOEKOMSTPERSPECTIEF HOE KIJKT MEN NAAR WISKUNDE OP SCHOOL ZIJN ALLE DOMEINEN VAN REKENEN GETROFFEN ? IMPLICIETE KENNIS WAT HELPT/ HELPT NIET METACOGNITIE/ HOE LEREN LEREN/ HUISWERK?

40. 1: Oorzaken rekenproblemen? Stressoren Factoren Erfelijkheid Consequen ties Kennis Life-events Vaardigheden Gedrag Beliefs

42. Citaten mama Stefanie (11j): neuropsychologische beschadiging • …”Langzaam, zo een beetje op het gemak bijleren omdat ze een letsel heeft. De mentale toestand staat ze op drie jaar, vier jaar in plaats van acht.” • Oorzaak: letsel

43. GEDRAG: rekenproblemen 2: Gevolg van rekenprobemen? Consequenties Stoornis Mechanisme: Operante Conditioneren C+/C-

44. Consequenties • Hoe help je haar dan? “Gelijk dat ik zeg, maakt ze haar huiswerk eerst alleen. En als er dan iets is, gelijk met taal of met wiskunde van ‘mama, ik begrijp dat niet’ of ‘ik kan dat niet’, dan leg ik haar uit met één voorbeeldje hoe ik het zou doen en dan laat ik haar het volgende doen, dus dat ik kijk en meestal is ze er dan wel mee weg.” • Kun je goed op tijd zijn als je ergens naartoe moet gaan? Ja, maar mijn mama legt dan uit van om dat uur en dat uur moet je thuis zijn, want ik ben ook ne keer bij mijn vriendin gegaan en mama zei van je moet om vijf uur terug zijn en ik wist dat niet zo goed en dan heeft een andere mevrouw mij geholpen.

45. Informatie Gedrag 3:Stoornis gerelateerde “beliefs” “Is er gevaar?” Catastroferen Wat kan ik eraan doen? Sense of control Hypervigilantie Neuropsych.

46. Probl. Catastroferen Angst

47. Citaat: angst? fobie? “Kun je iets vertellen over vorige schooljaren? Hoe verliep school dan?” “Goed. Ik had veel vriendinnen, ze praten altijd met mij.” “En jouw vakken, ging dat goed?” “Ja, behalve mijn rekenen ging niet goed en Frans redelijk. “ “Doe je graag wiskunde op school?” “Ja, maar ook een beetje nee, omdat ik het niet zo goed kan. “ “Oké. Wat vind je leuk aan wiskunde?” “Dat ik cijferen kan doen, want cijferen ben ik echt goed in en euh… en ja… soms die centen en al… zo optellen met elkaar en van die dingen. “ “Wat vind je minder leuk aan wiskunde?” “Metend rekenen en meetkunde. En ook soms een keer dat van de… ja.. ja, eigenlijk niets. “ “Wat is er makkelijk of moeilijk in de wiskundeles?” “Makkelijk cijferen en centen optellen en al, en moeilijk is metend rekenen. “…

48. Vermijden of persisteren? Probleem met rekenen Catastroferen - Angst Vermijden van falen + intact zelfbeeld Doorgaan Verder proberen/ Persisteren Vermijden van rekenactiviteiten

49. Is er vermijden?Is er doorgaan? Bv. extra oefenen … “Ja. Ken je snel je tafels?” “Ja.” “Kun je me eens vertellen hoe je dat doet?” “Meestal hebben we zo kaartjes gekregen van de meester of juffrouw en dan oefen ik soms een keer op mijn tafels en ook op de computer heb ik daar een cd-rom voor om tafels te oefenen.“

50. VERMIJDINGSGEDRAG REMEDIËRING WISK. CATASTROFEREN ‘aangepast’ vrees-vermijdingsmodel Stoornis HANDICAP DEPRESSIE GEEN HANDICAP EXPOSURE +STICORDI ERVARING VAN BEPERKINGEN WISKUNDE-ANGST/VREES, FAALANGST ZIEN ALS UITDAGING Vlaeyen et al., Pain, 1995