Trzy układy kultury według Antoniny Kłoskowskiej

1. Trzy układy kultury według Antoniny Kłoskowskiej Socjologia kultury, 5LBD i 5 LBD-GK

2. Antonina Kłoskowska, 1919 – 2001socjolog kultury, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Warszawskiego, pracownik Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, wieloletnia red. nacz. czasopisma „Kultura i Społeczeństwo”

3. Trzy modele kultury • Antonina Kłoskowska, jako naukowiec z krwi i kości, była zwolenniczką poszukiwania obiektywnych, formalnych kryteriów opisu zjawisk kulturowych (kategorii, dziedzin, typów) i unikania kryteriów wartościujących • Biorąc pod uwagę kryteria społecznie określonych nadawców i odbiorców treści kulturalnych, same te treści i proces ich transmisji, zaproponowała trzy modele kultury

4. Uproszczona wersja modelu komunikacji Romana Jakobsona Desygnat Nadawca Przekaz Odbiorca Kod kontakt

5. Model 1 – model kultury aktualnie społecznej • W modelu tym nadawca kieruje przekaz do odbiorcy bezpośrednio, „aktowi symbolizowania towarzyszy (…) percepcja symbolu” (chodzi o związek czasowy i przestrzenny) • Model ten nie ogranicza się do układów mikrostrukturalnych. Techniczne środki komunikowania rozszerzają zakres tej sytuacji także na makrostruktury

6. Model 2 – model kultury potencjalnie społecznej • Nadawca formułuje przekaz w sposób intersubiektywnie dostępny i zgodnie z kodem, którym są reguły i środki porozumienia wspólne dla jakiejś grupy, ale… • Proces komunikowania aktualnie nie zachodzi, przekaz nie jest doraźnie percypowany przez żadnego odbiorcę zdolnego do jego odebrania • Jeśli przekaz został sformułowany w formie nietrwałej, nie stanie się aktem komunikacji; jeśli jednak ma formę trwałą (zapis, obraz, rzeźba, nagranie) – może przekształcić się w model pierwszy, przy przyjęciu szerszych ram czasowych

7. Model 3 – model kultury utajonej • Przekaz sformułowany zgodnie z konwencjonalnie ustalonym kodem, odnosi się do jakiegoś desygnatu różnego od samego przekazu, odnosi się do minionych społecznych doświadczeń • Nie jest jednak sformułowany w sposób intersubiektywnie dostępny • Ma charakter intrasubiektywny (nie ma ani aktualnie, ani potencjalnie postaci komunikowania • Jest to proces charakterystyczny dla etapu twórczości przygotowawczego (zob. wypowiedź Sztompki, zob. dzienniki „utajone”)

8. Trzy układy kultury wg A. Kłoskowskiej • W oparciu o przedstawione modele kultury, • krzyżując dodatkowo dychotomię nietrwałych i trwałych środków przekazu z dychotomią środków bezpośrednich i pośrednich (chodzi o sposób, w jaki nośnik przekazu łączy nadawcę z odbiorcą) oraz… • nakładając na to dodatkowo podział styczności (kontaktów) obu stron sytuacji komunikacyjnej na formalne bądź nieformalne, • Kłoskowska zaproponowała trzy układy kultury.

9. Skrzyżowanie dychotomii dotyczących środków przekazu

10. Trzy układy kultury wg A. Kłoskowskiej • Pierwotny układ kultury • charakteryzują go styczności bezpośrednie (czyli „pierwotne”, podstawowe) nadawców i odbiorców przekazów kulturowych oraz… • brak wyraźnego podziału na twórców i odbiorców (nie jest to sformalizowane; jest spontaniczne, przechodnie) • obejmuje treści oparte na wspólnym kodzie kulturowym (z zakresu obyczajów, wiedzy, twórczości, wierzeń) • jest układem kultury demokratycznej (dostępnej prawie bez kosztów, nie rozgraniczanej na dziedziny kultury, splecionej z codziennymi czynnościami) • występuje w kulturach pierwotnych i kulturach typowych dla wspólnot tradycyjnych (wiejskich, sąsiedzkich, rodzinnych, grup koleżeńskich, kręgów towarzyskich; w takim czy innym sensie odrębnych, autarkicznych)

11. Trzy układy kultury wg A. Kłoskowskiej • Instytucjonalny układ kultury • charakteryzują go styczności bezpośrednie nadawców i odbiorców przekazów oraz (w odróżnieniu od układu pierwotnego)… • formalny charakter kontaktów, zinstytucjonalizowana formuła interakcji (ich uczestnicy występują w ściśle określonych rolach: aktor wobec widza, nauczyciel wobec ucznia, kapłan wobec wiernego i vice versa; w tym przypadku role nadawcy i odbiorcy nie są przechodnie) • twórcy to profesjonaliści, odbiorcy jako tacy – niekoniecznie (ich rola jest czasowa, często incydentalna; kiedy indziej, w innej sytuacji mogą być nadawcami) • obejmuje treści tworzone/odtwarzane i przekazywane w ramach formalnie zorganizowanych instytucji (szkoła, uczelnia, kościół, teatr, filharmonia)

12. Trzy układy kultury wg A. Kłoskowskiej • Trzeci układ kultury [środków masowego przekazu] • styczności pośrednie (zapośredniczone przez trwałe środki przekazu) nadawców i odbiorców przekazów • treści kultury docierają poprzez czas i/lub przestrzeń) • instytucjonalizacja obejmuje wyłącznie nadawców, odbiorcy – jak w pierwszym układzie – znajdują się w sytuacji niesformalizowanej • jednostronność przekazu • mają swobodę wyboru treści, ale niekiedy pozorną; przy tym bywają przedmiotem manipulacji nadawców • typowy dla społeczeństwa masowego; umożliwia dyfuzję kultury, zmniejsza dystans między odbiorcami

13. Czwarty układ kultury (wg Mariana Golki) • Układ „zamiejscowy” • dotyczy kontaktów z wytworami kultury, ich „nosicielami” poza miejscem zamieszkania i pracy odbiorców, ale i samych twórców, nadawców • możliwy dzięki ruchliwości przestrzennej odbiorców i twórców/nadawców • realizowany w ramach turystyki, pielgrzymek, ale i za sprawą technicznych środków przekazu