ULAŞABİLİRLİK MEVZUATI

1. ULAŞABİLİRLİK MEVZUATI Ayşegül BADUR, Peyzaj Mimarı ULAŞILABİLİRLİK BÖLGESEL PAYLAŞIM TOPLANTISI 17 Mart 2012, İZMİR

2. İÇİNDEKİLER 3194 sayılı İmar Kanunu ve Yönetmelikleri İmar Mevzuatı 1 Özürlüler ile İlgili Mevzuat 2 Yerel Yönetimler Mevzuatı 3 Yerel Yönetimle İlgili Mevzuat İlgili Türk Standartları 4 Ulaşılabilirlik Stratejisi ve Eylem Planı 5 Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları 6

3. 1 İmar Mevzuatı 572 sayılı Kanun Hükmünde Kararname 6 Haziran 1997 tarihli 23011 Mükerrer Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 572 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 3194 sayılı İmar Kanununa maddeler eklenmiştir.

4. 1 İmar Mevzuatı Ek Madde 1 – (Ek : 30/5/1997 - KHK - 572/1 md.) Fiziksel çevrenin özürlüler için ulaşılabilir ve yaşanılabilir kılınması için, imar planları ile kentsel, sosyal, teknik altyapı alanlarında ve yapılarda, Türk Standartları Enstitüsünün ilgili standardına uyulması zorunludur. 3194 sayılı İmar Kanunu

5. 1 İmar Mevzuatı İmar Kanununa göre; 1997 yılından bu yana; Belediye, Valilik ve Kaymakamlıklar yaptıkları tüm planlama, proje, uygulama, ruhsatlandırma, denetleme faaliyetlerinde ulaşılabilirliği göz önünde bulundurmak zorundadır. 3194 sayılı İmar Kanunu

6. 1 İmar Mevzuatı Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği(02.09.1999, 13.07.2000 tarihli düzenlemeler) Plansız Alanlar İmar Yönetmeliği(02.09.1999 tarihli düzenleme) Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik(02.09.1999 tarihli düzenleme) Gecekondu Kanunu Uygulama Yönetmeliği(02.09.1999 tarihli düzenleme) Otopark Yönetmeliği(02.09.1999 tarihli düzenleme) Sığınaklarla İlgili Ek Yönetmelik(02.09.1999 tarihli düzenleme) Özürlülere Yönelik Düzenlemelerin Yapılmasını Öngören İmar Yönetmelikleri

7. Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği İlk kez tanımı da verilerek özürlü kavramından,ulaşılabilirlikten ve Türk Standartları Enstitüsü’nün özürlülerle ilgili standartlarından bahsedilerek, belediyelere özürlülerle ilgili mevzuat ve standartlara uyma, bunları uygulama ve diğer gerekli önlemleri alma yükümlülükleri getirilmiştir. Yönetmelik ile; yapılarda, açık alanlarda (yol, otopark, park, yaya bölgesi, meydan ve kaldırımlarda), bunlar üzerindeki ulaşım ve haberleşme noktalarında ve peyzaj elemanlarında özürlülerin ulaşabilirliğinin sağlanması için TSE standartlarına uygun düzenleme yapılması koşulu getirilmiştir.

8. Plansız Alanlar Tip İmar Yönetmeliği Bu Yönetmelikte de ulaşılabilirliğin sağlanması için TSE standartlarına uyulması yükümlülüğü getirilerek bazı ölçülerde ve ticari kullanımlara ilişkin maddelerde düzenlemeler yapılmıştır.

9. Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelik Planlarda özürlülerin • kentsel kullanımlar, • sosyal ve teknik alt yapı alanlarında ulaşabilirliğini sağlayıcı tedbirlerin alınması amacıyla özürlülere yönelik her türlü mevzuat ve TSE standartları dikkate alınır” hükmü ile kentsel, sosyal ve teknik alt yapı standardını belirleyen tabloya, sosyal tesis alanlarının “rehabilitasyon merkezleri”ni kapsaması hususu eklenmiştir.

10. Gecekondu Kanunu Uygulama Yönetmeliği Özürlülerin ulaşabilirliğinin sağlanması için TSE standartlarına uyulması zorunluluğu getirilmiş, binaların çeşitli bölümleriyle ilgili ölçülendirmelerde ve özelliklerde düzenlemeler yapılmıştır.

11. Otopark Yönetmeliği Otoparkların yapımında TSE standartlarına uyulması, • umumi bina, • bölge otoparkları ve • genel otoparklarda, %1’den az olmamak şartıyla park yerlerinin %5’inin özürlü işareti koyularak özürlülere ayrılması şartları getirilmiştir.

12. Sığınaklarla İlgili Ek Yönetmelik Sığınakların yapımında TSE standartlarına uyulması hükmü getirilmiştir.

13. 1 İmar Mevzuatı Türk Ceza Kanununda İmar Mevzuatı ile İlgili Cezalar İmar kirliliğine neden olma Madde 184 1) Yapı ruhsatiyesi alınmadan veya ruhsata aykırı olarak bina yapan veya yaptıran kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. • Kişinin, ruhsatsız ya da ruhsata aykırı olarak yaptığı veya yaptırdığı binayı imar planına ve ruhsatına uygun hale getirmesi halinde, bir ve ikinci fıkra hükümleri gereğince kamu davası açılmaz, açılmış olan kamu davası düşer, mahkûm olunan ceza bütün sonuçlarıyla ortadan kalkar.

14. Özürlülerle İlgili Mevzuat 2 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Yapılarda Özürlülerin Kullanımına yönelik Proje Tadili Komisyonları Teşkili, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 2006/18 sayılı 12.07.2006 tarihli Başbakanlık Genelgesi 12.08.2008 tarihli Başbakanlık Talimatı Sürücü Koltuğuna İlave Olarak Sekizden Fazla Koltuğu Bulunan ve Yolcu Taşıma Amacıyla Kullanılan Araçların Özel Hükümleri ile İlgili Tip Onayı Yönetmeliği (2001/85/AT) Şehiriçi Toplu Taşıma Hizmetlerinde Yer Alan Otobüslerin Özürlülerin Kullanımına Uygun Duruma Getirilmesi ile İlgili Genelge

15. 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kanunun 19 uncu maddesi ile 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanununun 42 nci maddesinin birinci fıkrasından sonra gelmek üzere şu madde eklenmiştir; “Özürlülerin yaşamı için zorunluluk göstermesi hâlinde, proje tadili kat maliklerinin en geç üç ay içerisinde yapacağı toplantıda görüşülerek sayı ve arsa payı çoğunluğu ile karara bağlanır.

16. 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Toplantının bu süre içerisinde yapılamaması veya tadilat talebinin çoğunlukla kabul edilmemesi durumunda; ilgili kat malikinin talebi üzerine bina güvenliğinin tehlikeye sokulmadığını bildirir komisyon raporuna istinaden ilgili mercilerden alınacak tasdikli proje değişikliği veya krokiye göre inşaat, onarım ve tesis yapılır. İlgili merciler, tasdikli proje değişikliği veya kroki taleplerini en geç altı ay içinde sonuçlandırır. Komisyonun teşkili, çalışma usulü ile özürlünün kullanımından sonraki süreç ile ilgili usûl ve esaslar Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından müştereken hazırlanacak yönetmelikle belirlenir.”

17. 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Geçici 2 nci madde; • Kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevcut resmî yapılar, • mevcut tüm yol, kaldırım, • yaya geçidi, • açık ve yeşil alanlar, • spor alanları ve benzeri • sosyal ve kültürel alt yapı alanları ile • gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılmış ve umuma açık hizmet veren her türlü yapılar bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yedi yıliçinde özürlülerin erişebilirliğine uygun duruma getirilir.”

18. 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Geçici 3 üncü madde; Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler, şehir içinde • kendilerince sunulan ya da • denetimlerinde olan toplu taşıma hizmetlerinin özürlülerin erişilebilirliğine uygun olması için gereken tedbirleri alır. Mevcut özel ve kamu toplu taşıma araçları, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yedi yıliçinde özürlüler için erişilebilir duruma getirilir.”

19. Yapılarda Özürlülerin Kullanımına yönelik Proje Tadili Komisyonları Teşkili, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 22.04.2006 tarihli Yönetmelik ile tadilat talebinde bulunan kat malikinin diğer kat malikleriyle yapacağı toplantıda talebinin reddedilmesi durumunda kurulacak olan komisyonla ilgilidir. Kat maliki, tadilat yapılacak olan binanın ruhsat işlemlerinin yapıldığı kuruluşa başvuru yaparak bir komisyon oluşturulmasını talep edebilir. Bu komisyonun söz konusu talebin gerekliliği ve bina güvenliği açısından bir değerlendirme yapmasının koşulları Yönetmelik kapsamında ele alınmaktadır.

20. 2006/18 sayılı 12.07.2006 tarihli Başbakanlık Genelgesi 5378 sayılı Kanunun geçici 2 nci maddesinde, belirtilen uygulamaların gerçekleştirilmesi için tanınan 7 yıllık sürenin 07.07.2005 tarihinde başladığını hatırlatarak, bu konudaki en büyük görevin yerel yönetimlere düştüğü belirtilmektedir. Genelgeye göre, bu düzenlemeler, hazırlanacak eylem planları doğrultusunda gerçekleştirilecektir. Eylem planları, kısa vadeli (2005-2007), orta vadeli (2008-2010) ve uzun vadeli (2011-2012) olarak belirlenecek, belediyeler bu düzenlemelerin Türk Standardları Enstitüsünün ilgili standartlarına uygun olmasına dikkat edecekler, satın alacakları, kiralayacakları veya denetimlerinde bulunan toplu taşıma araçlarının özürlülerin kullanımına uygun olmasını sağlayacaklardır.

21. 12.08.2008 tarihli Başbakanlık Talimatı Yapılı çevredeki uygulamaların standartlara uygun olmadığına değinilerek • yeni yapılaşma alanlarında veya • yeniden düzenleme yapılan alanlarda ve • kamu binalarının veya kamunun kullanımına tahsis edilmiş bulunan diğer yapılarda, mevzuata uygun şekilde düzenlemelerin yapılması için gereken önlemlerin alınması zorunluluğu talimatlandırılmıştır.

22. Sürücü Koltuğuna İlave Olarak Sekizden Fazla Koltuğu Bulunan ve Yolcu Taşıma Amacıyla Kullanılan Araçların Özel Hükümleri ile İlgili Tip Onayı Yönetmeliği (2001/85/AT) Toplu taşıma konusunda Ulusal Tip Onayı Belgesi alacak veya daha önce Ulusal Tip Onayı Belgesi almış araçların 13 Şubat 2009 tarihinden itibaren bu yönetmeliğe göre Tip Onayı alma zorunluluğu getirilmiştir. Aksi takdirde bu araçların Araç Tip Onayı Belgelerinin iptal edileceği hükmü getirilmiştir.

23. Şehiriçi Toplu Taşıma Hizmetlerinde Yer Alan Otobüslerin Özürlülerin Kullanımına Uygun Duruma Getirilmesi ile İlgili Genelge 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun Geçici 3 üncü maddesinin uygulanmasına bazı hususlarda açıklık getirilmesi amacıyla yayımlanmıştır.

24. Şehiriçi Toplu Taşıma Hizmetlerinde Yer Alan Otobüslerin Özürlülerin Kullanımına Uygun Duruma Getirilmesi ile İlgili Genelge 1- 02/07/2004 tarih ve 25510 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sürücü Koltuğuna İlave Olarak Sekizden Fazla Koltuğu Bulunan ve Yolcu Taşımak Amacıyla Kullanılan Araçların Özel Hükümleri İle İlgili Tip Onayı Yönetmeliğinin (2001/85/AT) VII Nolu eki hareket engelli yolcuların araca giriş-çıkışlarını kolaylaştıran teknik donanımla ilgili şartları içermektedir.

25. Şehiriçi Toplu Taşıma Hizmetlerinde Yer Alan Otobüslerin Özürlülerin Kullanımına Uygun Duruma Getirilmesi ile İlgili Genelge Anılan Yönetmelikte 26/08/2006tarihli ve 26271 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan bir Yönetmelikle değişiklik yapılarak, Ulusal Tip Onayı Belgesi alacak veya daha önce Ulusal Tip Onayı Belgesi almış araçların 13 Şubat 2009 tarihinden itibaren bu yönetmeliğe göre Tip Onayı alma zorunluluğu getirilmiştir. Bu kapsamda Belediyelerin Sınıf I ve Sınıf II araç satın almaları durumunda, söz konusu Yönetmeliğin VII Nolu ekinde ifade edilen şartlara uygun teknik şartnameler hazırlatarak satın almaya ilişkin işlemlerini bu doğrultuda yapmaları, ayrıca kendi denetimlerinde kullanılan Sınıf I ve Sınıf II araçlar için de aynı şartları aramaları zorunludur.

26. Şehiriçi Toplu Taşıma Hizmetlerinde Yer Alan Otobüslerin Özürlülerin Kullanımına Uygun Duruma Getirilmesi ile İlgili Genelge 2- Belediyeler tarafından hizmete sunulmuş veya belediyelerin denetimlerinde olan, 13 Şubat 2009 tarihinden sonra imal edilen ve şehir içi toplu taşımacılıkta kullanılan araçların, 5378 sayılı Kanunun Geçici 3 üncü maddesinde öngörülen sürenin bitimine kadar özürlülerin kullanımına uygun hale getirilmesi amacıyla Sürücü Koltuğuna İlave Olarak Sekizden Fazla Koltuğu Bulunan ve Yolcu Taşımak Amacıyla Kullanılan Araçların Özel Hükümleri İle İlgili Tip Onayı Yönetmeliğinin (2001/85/AT) VII Nolu ekine uygun biçimde tadil edilmesi gerekmektedir. Belirtilen kapsamda olup 13 Şubat 2009 tarihinden önce imal edilmiş araçların ise 5378 sayılı Kanunun Geçici 3 üncü maddesinin amir hükmüne uygun olarak 07/07/2012 tarihine kadar özürlüler için erişilebilir hale getirilmesi gerekmektedir.

27. Şehiriçi Toplu Taşıma Hizmetlerinde Yer Alan Otobüslerin Özürlülerin Kullanımına Uygun Duruma Getirilmesi ile İlgili Genelge 3- Şehir içi otobüs durak yerlerinin ulaşılabilir güzergahta seçilmesi, otobüse biniş ve inişler için gerekli fiziksel koşulların sağlanması ve toplu taşımaya ait bilgilendirme için gerekli sesli ve görsel donanımların eklenmesi; diğer yandan özürlüler için ayrı otobüs, ayrı güzergah belirlenmesi gibi ayrımcılığa neden olacak uygulamalardan kaçınılması gerekmektedir. 4- Konuya ilişkin denetim faaliyetlerini yürüten kamu kurumlarının yaptıkları denetimlerde yukarıda yer alan hususları göz önünde bulundurmaları gerekmektedir.

28. Yerel Yönetimler Mevzuatı 3 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu (10.07.2004) 5302 Sayılı Özel İdare Kanunu (22.02.2005 tarihli) 5393 Sayılı Belediye Kanunu (03.07.2005 tarihli) Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve esaslara İlişkin Yönetmelik (31.07.2009 tarihli)

29. Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve esaslara İlişkin Yönetmelik Özürlülerle İlgili Tedbirler başlıklı 7 nci maddede; “İdare, sunduğu kamu hizmetlerinin özürlüler tarafından kolayca erişilebilir olması için gerekli tedbirleri alır.” hükmü bulunmaktadır.

30. İlgili Türk Standartları 4 TS 9111: Özürlüler ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Kişiler İçin Binalarda Ulaşılabilirlik Gerekleri TS 12576: Şehir İçi Yollar- Özürlü ve Yaşlılar İçin Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapısal Önlemler ve İşaretlemelerin Tasarım Kuralları TS 12460: Şehir İçi Yollar- Raylı Taşıma Sistemleri- Özürlü ve Yaşlılar İçin Tesislerde Tasarım Kuralları

31. TS 9111: Özürlüler ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Kişiler İçin Binalarda Ulaşılabilirlik Gerekleri Tüm binalar ve yakın çevresinde özürlüler ve hareket kısıtlılığı bulunan bireyler için ulaşılabilirliği sağlayacak fiziki düzenlemelere ait kural ve esasları kapsar.

32. TS 12576: Şehir İçi Yollar- Özürlü ve Yaşlılar İçin Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapısal Önlemler ve İşaretlemelerin Tasarım Kuralları Şehir içi yollarda özürlüler dahil tüm yayaların, kaldırımları, yaya yollarını, alt ve üst geçitleri ve kavşakları, güvenli ve rahat kullanabilmeleri için sağlanacak yapısal önlemlerin ve işaretlemelerin tasarım kurallarına dairdir. TST 12576 : Şehir İçi Yollar- Özürlü ve Yaşlılar İçin Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapısal Önlemler ve İşaretlemelerin Tasarım Kuralları

33. TS 12460: Şehir İçi Yollar- Raylı Taşıma Sistemleri- Özürlü ve Yaşlılar İçin Tesislerde Tasarım Kuralları Bu standard, şehir içi yollarda yapılacak raylı toplu taşıma sistemlerdeki yer altı, hemzemin ve yer üstünde yükseltilmiş istasyon tesislerinde özürlü insanlar için mimari açıdan yapılacak düzenlemelerin tasarım kurallarını kapsar.

34. Ulaşılabilirlik Stratejisi ve Eylem Planı 5 Uygulama Mevzuat düzenlemeleri Toplumsal bilinçlendirme Yüksek Planlama Kurulu’nun 25.10.2010 tarihinde 2010/35 sayılı Kararı ile kabul edilmiş ve 12 Kasım 2010 tarihli ve 27757 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

35. Ulaşılabilirlik Temel Bilgiler Teknik El Kitabı (2011) Ulaşılabilir Türkiye Broşürleri 1-2-3 Açık Alanlar Tespit Formu Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları 6 Binalar Tespit Formu

36. Ulaşılabilirlik Temel Bilgiler Teknik El Kitabı (2011) Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları 6 El kitabı TS 12576’yı temel alarak yerel yönetimler ve teknik elemanlara kentsel mekanların engelsiz olarak düzenlenmesinde yararlı olması amacıyla hazırlanmıştır.

37. Ulaşılabilirlik Temel Bilgiler Teknik El Kitabı (2011) Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları 6 Hissedilebilir Yüzey Çalıştayları (I ve II) Değerlendirme Raporu oluşturulduktan sonra Aralık 2011 tarihinde ‘Yerel Yönetimler Teknik El Kitabına eklenmiş ayrıca web sitemizde de ulusal kullanıma sunulmuştur.

38. Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları 6 Bu broşür; • özürlülük ve engellilik tanımlarını • kentsel ölçekte engelsiz fiziksel çevre tasarımında dikkate alınması gereken kuralları içermektedir.

39. Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları 6 Bu broşür; • yaya geçitleri, • kaldırımlar, • otoparklar, • rampalar, • merdivenler, • oyun alanları ve • sokak mobilyaları başlıkları altında herkes için engelsiz tasarım ilkesini incelemiştir.

40. Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları 6 Bu broşürde; • herkese uygun binalarda olması gereken genel özellikler belirtilmiştir.

41. TEŞEKKÜRLER… abadur@aile.gov.tr / 0312 229 55 11- dahili-1512