Nauka o Aniołach

1. Nauka o Aniołach Mgr Bolesław Dúllek Angelologia

2. Miejsce angelologii w dogmatyce Stworzyciela nieba i ziemi, wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych.

3. Nazwa • Angielskie angel • Francuskie ange • Niemieckie engel • Włoskie angelo • Polskie anioł Posłaniec, zwiastun, wysłannik Łacińskie angelus Greckie a;ggeloj

4. Znaczenie i określenia Istota duchowa posyłana przez Boga z nieba na świat, aby uczestniczyć w Bożym dziele stwarzania i zbawiania. • Anioł Jahwe • Anioł Pana (Pański) • Synowie Boży • Aniołowie Boży • Sługi • Święci • Pełni mocy • Pełni chwały • Wojsko niebieskie • Anioł wybrany

5. Aniołowie w apokryfach • Niezwykle bogaty zestaw imion aniołów • Opis stworzenia aniołów • Obecność aniołów w raju • Obecność aniołów podczas przejścia przez Morze Czerwone • Twórcza obecność aniołów podczas zwiastowania • Obecność aniołów podczas Sądu Ostatecznego List apostołów, Protoewangelia Jakuba, Ewangelia Piotra, Apokalipsa Piotra, 4 Księga Ezdrasza, Księga Henocha

6. Znaczenie imienia i funkcja anioła • Michał – hebr. מיכאל (Michael) – któż jak Bóg, któż podobny do Boga (Dn 10,13.21; 12,1; Jud 9; Ap 12,7-9). Książę aniołów, pogromca szatana. • Gabriel – hebr. גבריאל (Gabriel) – mąż Boży, moc Boża (Dn 8,13-27; 9,21-27; Jr 25,11; 29,10; Łk 1,19.26; Ap 8-9). Ukazuje najgłębsze tajemnice dziejów zbawienia. • Rafał – hebr. רפאל (Raphael) – Bóg leczy, uzdrawia, zbawia (Tb 3,17; 5,22; 6,9; 12,15; 1 Krn 26,7; J 5,1-9). Anioł podróży, pomocnik w podstawowych życiowych sprawach.

7. Imiona aniołów znane z apokryfów • Uriel – herb. אוריאל – Bóg jest światłością (4 Ezdr 4,1). Anioł roznoszący światłość, dający wyższe poznanie, darzący życiem wiecznym. • Sariel – hebr. שריאל – Minister Boga (Hen gr 20). Zanosi wyroki Boże. • Jofiel vel Zofiel– strzeże Raju po wygnaniu Adama i Ewy. • Chamael vel Chemuel– umacniał Jezusa podczas modlitwy w Ogrójcu. • Zadkiel – powstrzymał Abrahama przed złożeniem Izaaka w ofierze.

8. Stosunek Kościoła do pozabiblijnych imion aniołów • List Kongregacji Nauki Wiary z 24 września 1983 roku skierowany do kardynała Josepha Höffnera • Dekret Kongregacji Nauki Wiary z 24 września 1992 roku dotyczący praktyk stowarzyszenia Opus Angelorum Zakaz nadużywania pozabibilijnych imion aniołów

9. Angelologia – nauka o aniołach Historia dogmatu

10. Podstawy biblijne – Stary Testament • Nie ma zgodności co do wyglądu aniołów • Strach przed politeizmem angelologicznym • Aniołowie bytami doskonalszymi od ludzi • Istoty osobowe pełniące Boże polecenia, mające szczególny udział w rządach Boga • Mają rozmaite postaci: mężczyzn (Rdz 18,2), skrzydlatych stworzeń o ludzkich twarzach (Wj 25,18-20) lub twarzach zwierzęcych (1 Krl 6,23-28) • Wyjątkowa bliskość między Bogiem a aniołem, do tego stopnia, że trudno ich rozróżnić (Wj 3, 2-6) – kilka różnych interpretacji • W analogii do dworów królewskich mowa jest o dworze niebieskim • Pośrednik między Bogiem a ludźmi; szczególnie w czasie kiedy nie występowali już prorocy (po niewoli babilońskiej)

11. Podstawy biblijne – Nowy Testament • Świat aniołów włączony w zbawcze posłannictwo Chrystusa; aniołowie do Niego należą, są przez Niego i dla Niego stworzeni • Byty rozumne, czyli osobowe • Byty duchowe, ale prócz snów i wizji ukazują się na jawie (angelofanie) • Służą Chrystusowi są Mu podporządkowani • Posługują Bogu, a na Jego rozkaz ludziom • Pełnią misję w zbawczym dziele Chrystusa (od zwiastowania po obwieszczenie zmartwychwstania) • Przy sądzie ostatecznym zbiorą wybranych, a złoczyńców wykluczą z Królestwa Bożego

12. Świadectwo tradycji patrystycznej • Bezsporne uznawanie istnienia; przy czym nikłe zainteresowanie tematem • Św. Justyn, Orygenes, Tacjan, Atenagoras, św. Klemens, Euzebiusz z Cezarei, św. Jan Chryzostom, św. Augustyn, św. Leon Wielki, Laktancjusz, św. Grzegorz z Nyssy, św. Grzegorz Wielki, Tertulian, Grzegorz z Nazjanzu, Bazyli, Fulgencjusz, św. Jan Damasceński • Przeciwstawianie aniołów półbogom i herosom (przeciw mitologii greckiej) • Obrona duchowej natury aniołów (przeciw gnostykom), są bezcielesne, choć niektórzy twierdzili, że posiadają ciało, ale subtelne, eteryczne • Anioły to stworzenia obdarzone wolną wolą, rozumem (czyli są osobowe) oraz nieśmiertelnością

13. Średniowieczny rozwój angelologii • Bonawentura (Komentarz do Sentencji), Anioł został stworzony prze Boga z niczego na Jego obraz; byty proste; numerycznie różnią się od innych aniołów; posiadają rozum, wolę i pamięć; mają zdolność wyboru dobra lub zła • Tomasz z Akwinu (Suma teologiczna, O duchowych stworzeniach), Aniołowie są czystą formą (bezcieleśni, duchowi, nieśmiertelni; każdy tworzy rodzaj-gatunek – jednostka nie jest przedstawicielem gatunku)

14. Współczesne poglądy • Karl Rahner, Paul O’Sullivan, Walter Kasper, Tadeusz Dionizy Łukaszuk, Jerzy Buxakowski, Zdzisław Józef Kijas, HugolinLangkammer, Stanisław Mędal, Alfons J. Skowronek, Jan Paweł II • Ścisły związek aniołów z Chrystusem i ludźmi • Funkcja służebna aniołów w dziele zbawienia • Angelologia jest nauką o pozaludzkim, historiozbawczym środowisku i otoczeniu człowieka, która stanowi część teologicznej antropologii, ale którą współokreśla wewnętrzny związek między antropologią teologiczną i chrystologią • Aniołowie są niżej w hierarchii bytów od człowieka • Aniołowie przewyższają doskonałością wszystkie stworzenia widzialne (KKK 330) • Są najbliższym „środowiskiem” Boga (JP II, KŚ 9.7.1986)

15. Angelologia – nauka o aniołach Angelologiczna metafizyka

16. Stworzenie i istnienie aniołów • Sobór Laterański IV (1215), (przeciw katarom): Bóg […] wszechmocną swoją potęgą równocześnie, od początku czasu, stworzył z nicości jeden i drugi rodzaj stworzeń, duchowe i cielesne, to znaczy anielskie i ziemskie […]. • Powtórzył to Sobór Watykański I w Konstytucji DeiFilius(1870) • Pius XII Humanigeneris(1950) • Anioły nie są literackimi personifikacjami działań Boga • Katechizm Kościoła Katolickiego (1992): Istnienie istot duchowych, niecielesnych, które Pismo Święte nazywa zazwyczaj aniołami, jest prawdą wiary.

17. Natura aniołów • Stworzony, duchowy, osobowy • Nie są to istoty boskie niższego rzędu (błąd gnostyków; Ireneusz z Lyonu) • Anioły nie zradzają aniołów (błąd Ormian; Benedykt XII) • Anioły są wciąż stwarzane (Cz. Bartnik; problem czasu) • Stworzeni przed człowiekiem; stworzeni równo ze światem (Sobór Laterański IV) • Są duchami, nie mają ciała (w naszym tego słowa rozumieniu), ale mogą ukazywać się w snach wizjach a także na jawie (dogmat); mogą posiadać subtelne eteryczne ciało • Są nieśmiertelni (bliskie dogmatu) • Mają wolną wolę (bliskie dogmatu) • Są czystymi duchami, czyli istotami bezcielesnymi (wniosek teologicznie pewny); nie posiadają nawet subtelnego eterycznego ciała; nie są złączeni z materią • Są niematerialni i nieśmiertelni (Jan Paweł II, audiencja generalna 6 czerwca 1986) • Są stworzeniami czysto duchowymi (Katechizm Kościoła Katolickiego n. 330) • Są między sobą równi (wniosek teologicznie pewny) • Posiadają rozum, wolną wolę – są osobowe (KKK 330) • Są nieśmiertelne (KKK 330; Humanigeneris Piusa XII)

18. Przymioty aniołów • Przymioty umysłu: • Poznanie jest ograniczone • Wiedza wlana (wiedza została im dana wraz z naturą) • Zdolnościami poznawczymi przewyższają ludzi • Nie potrafią czytać w myślach i przewidywać przyszłości • Poznają Boga, bo mają Jego podobieństwo w swojej naturze; nie widzą Boga bezpośrednio, ponieważ to nie jest dane żadnemu bytowi stworzonemu • Poznają siebie nawzajem bezpośrednio • Poznają świat duchowy i materialny • Przymioty woli: • Panują nad ludzką wyobraźnią i mają wpływ na ludzkie zmysły • Mogą kształtować „zjawę” widoczną dla człowieka • Mogą kreować fakty niezwykłe ponieważ lepiej znają prawa przyrody, ale nie są to cuda, bo poza te prawa nie wykraczają • Nie wpływają na ludzką wolę i rozum • Nie przyczyniają się do stworzenia

19. Angelologia – nauka o aniołach O aniołach – część Szczegółowa

20. Boże posłannictwo aniołów • Duchy przeznaczone do usług • W pewnym sensie pośrednicy między Bogiem a ludźmi (dwukierunkowo): • Przekazują wolę Bożą człowiekowi • Przekazują prośby ludzi Bogu • Są posłani na pomoc ty, którzy mają posiąść zbawienie • Są świadkami na sądzie Bożym

21. Kult aniołów • Aniołowie nie są półbogami, herosami • Jeżeli otaczamy ich kultem to tylko ze względu na związek z Bogiem • Od pierwszych wieków czczono archaniołów Michała i Gabriela • W tekstach liturgicznych jest wiele wzmianek o aniołach • Aniołom może być oddawany jedynie kult czci i pochwały (wyłączając uwielbienie i adorację – Bóg; i szczególną cześć – Maryja) Wszelki kult religijny jest z Boga, na Nim się opiera i do Niego prowadzi

22. Istnienie i rola aniołów stróżów • Każdy człowiek posiada swego anioła stróża (prawda teologicznie pewna, ale nie dogmat) • Stanowi on konkretyzację Opatrzności Bożej • Święto Aniołów Stróżów ustanowił w 1608 roku papież Paweł V • Przekonanie o istnieniu Aniołów Stróżów wyrosło ze Starego Testamentu (Ps 91,11; 34,7) • Naród Wybrany wierzył także w istnienie anioła państwa, rodu, domu, wojska • W Nowym Testamencie każdy Kościół ma swojego anioła (Ap 1,20; 2,8.12.18) • Anioł jest szczególnie dany ludziom sprawiedliwym (będącym w stanie łaski uświęcającej); wynika z tego szczególny związek dzieci z aniołami stróżami • Ich misją jest obrona przed atakami Złego (dlatego grzesznicy też mają takiego anioła) • Każdy wierny ma u swego boku anioła jako opiekuna i stróża, by prowadził go do życia (KKK 336) • W wieczności człowiek ogląda oblicze Boga w towarzystwie anioła • Aniołów stróżów mają również niechrześcijanie • Anioł stróż przedkłada nasze prośby przed Boży Tron, służy dobrym natchnieniem, umacnia nasz związek z Chrystusem • Przed działaniem anioła stróża stoi jeszcze nasza wolna wola • Aniołowie stróżowie nie istnieją dla człowieka, ale dla Boga • Chrystus stanowi centrum świata anielskiego (KKK 331)

23. Aniołowie a Chrystus i Kościół • Centrum świata anielskiego stanowi Chrystus • Aniołowie są nierozerwalnie związani z Chrystusem, który wyznacza im zadania na niebie i na ziemi • Służba aniołów Chrystusowi nie kończy się na Wniebowstąpieni ale rozciąga się na Jego mistyczne ciało – Kościół • W ojczyźnie niebieskiej Kościół ziemski i Wspólnota Aniołów będą stanowiły królestwo Boże

24. Liczba i hierarchie aniołów • Jest ich wiele (niezliczona liczba) • Klasy bytów anielskich: Zwierzchności, Władze, Panowania, Trony (Rz 8,38) • Wśród duchów jedne są większe od drugich pod względem wiedzy i siły woli • Pseudo-Dionizy Areopagita: dziewięć zastępów niebieskich podzielonych na trzy triady (1. Cherubini, Serafini, Trony; 2. Panowania, Cnoty, Władze; 3. Zwierzchności, Archaniołowie, Aniołowie)

25. nauka o demonach Demonologia

26. Upadek moralny niektórych aniołów • Diabeł oraz inne demony zostały przez Boga stworzone wprawdzie jako dobre z natury, ale sami uczynili się złymi (Sobór Laterański IV 1215) • Aniołowie szatana, to niegdyś aniołowie Boga, którzy utracili łaskę uświęcającą • Aniołowie (podobnie jak ludzie) w związku z wolną wolą zostali poddanie próbie; ci którzy z własnej woli oddalili się od Boga zostali pozbawieni łaski uświęcającej; Bóg szanując wolną wolę zaaprobował taki wybór • Istnieje wiele hipotez co do rodzaju tej próby. Bodaj najciekawsza jest hipoteza FraniciscoSuáreza (1548-1617): aniołom podczas wizji został przedstawiony wcielony Syn Boży – Jezus Chrystus, któremu mieli oni oddać pokłon; grupa aniołów pod przewodnictwem Lucyfera nie chciała ze względu na naturę ludzką tego pokłonu złożyć (Non servium) lekceważąc tym samy Druga Osobę Boską; powodem tego była pycha i brak posłuszeństwa; ta decyzja była nieodwołalna ze względu na doskonały rozum i wolę jakimi aniołowie dysponują • Analogicznie do Królestwa Niebieskiego istnieje królestwo szatana • Moc szatana jest ograniczona. Jest on tylko stworzeniem. (KKK 395)

27. Nomenklatura • Szatan –wróg, przeciwnik, adwersarz, fałszywy oskarżyciel, potwarca • Diabeł – ktoś, kto staje w poprzek, przeciwstawia się, przeciwnik, oskarżyciel, wróg osobisty, oszust, zwodziciel • Belzebub – pan ofiar bałwochwalczych, pan much, pan gnoju • Lucyfer – jaśniejący, syn jutrzebnki, król Babilonu, król Tyru, symbol największego zła, wódz zbuntowanych aniołów • Demon – istota wyższa od ludzi a niższa od Boga potrzebująca wyzwolenia; istota złowroga człowiekowi • Polskie nazwy: czart, zły, kaduk, licho, bies, kusy, zły duch, kuternoga, paskudnik, piekielnik, kudłacz, kosmaty • Określenia teologiczne: kusiciel, wróg, kłamca, oskarżyciel, zabójca, duch nieczysty, zły, wielki smok, starodawny wąż, anioł (posłaniec) szatana, antychryst, książę tego świata, Bóg tego świata, mocarz, anioł ciemności

28. Szatan w świetle Biblii • Początkowo działanie szatana nie było rozróżniane od działania Boga, a tym bardziej od anioła dobrego • Pierwsze wzmianki w Rdz (3,1) • Wyraźny obraz szatana w Mdr (2,24) • Wyraźnie o szatanie mowa w Hi (V wiek przed narodzeniem Chrystusa) • Wzmianki w Za (3,2) • W NT obecny szczególnie w opisach Ewangelii i Apokalipsie • Ukazany jako nieprzyjaciel Boga i człowieka, ale już pokonany, choć ludzkość musi z nim walczyć do końca swoich dni • Motywem postępowania szatana (jak i Mesjasza) jest osobowa więź z Bogiem (podchodzą do niej z różnych stron)

29. Natura i osobowy charakter szatana • Szatan z natury jest dobry (stworzony przez Boga) ale z własnej woli jest złą osobą i jest moralnie zły • Cechuje go to wszystko co aniołów prócz łaski uświęcającej • Szatan jest osobą ponieważ ma rozum i wolną wolę; nie jest symbolem, czy metafizycznym grzechem, złem; jest osobą • Szatan nie jest stwórcą „świata złego” w opozycji do Boga – Twórcy „świata dobrego”; tylko Bóg jest Stwórcą – On wszystko stworzył, i to stworzył dobre; szatan to niszczy

30. Demonologia – nauka o demonach Wpływ złych duchów na ludzi

31. Pokusy szatańskie • Szatan działa przez kuszenie ludzi do złego; będzie tak do Sądu Ostatecznego; pomocą służą nam Sakramenty • Bóg dopuszcza kuszenie człowieka, by ofiarować mu jeszcze większe dobro, o ile człowiek będzie w stanie oprzeć się pokusie (Hi) • Szatan kusił także Chrystusa; kusi również Kościół (stąd podziały i niezgoda) • Szatan kusi poprzez wpływ na wyobraźnię i wyższe władze ludzkiej duszy • Działalność szatana nie jest nakazana prze Boga, a jedynie dopuszczona • Chrystus jest ostatecznym zwycięzcą szatana

32. Możliwość napaści i opętań • Możliwe są opętania (circuminsessio)i napaści (obsessio) szatana • Napaść – szatan od wewnątrz dokucza człowiekowi • Opętanie – szatan opanowuje władze zmysłowe; ograbienie człowieka z wolności; śmierć duchowa • Opętania są wydarzeniami niezwykłymi i należy do nich podchodzić ostrożnie jak do cudów (czy nie jest to przejaw patologii) • Przemawianie w nieznanym języku, pełne zrozumienie nieznanego języka, oznajmianie o rzeczach dalekich i ukrytych, okazywanie ponadnaturalnych sił rozumiane łącznie są objawami opętania (Rytuał Rzymski)

33. Egzorcyzmy • Egzorcyzm – gr. εξορκισμος – zaprzysięgać, zaklinać • Obrzęd mający na celu wyjęcie rzeczy lub człowieka spod władzy szatana • Poza egzorcyzmami nad opętanymi stosuje się je przy chrzcie, poświęceniu wody, soli, oleju, dla ochrony osób i rzeczy od wpływów szatana (profilaktycznie), modlitwa wprowadzona przez Leona XIII odmawiana po Mszy św., formuła Eccecrucem Domini wieńcząca obelisk przed bazyliką św. Piotra w Rzymie • Egzorcyzmy praktykował już Jezus • Egzorcyzmować może tylko kapłan za zgodą biskupa

34. Wywoływanie duchów i magia • Nie wolno człowiekowi wchodzić w to co się dzieje poza granicami śmierci • Mediumizm, spirytyzm, okultyzm, parapsychologia są ostro potępione przez Pismo Święte • Podobnie magia, paktowanie z szatanem, wróżbiarstwo, przywoływanie zmarłych horoskopy, astrologia, chiromancja, jasnowidztwo, amulety są przez Kościół uważane za złe • Czyny te są złe bez względu na skutek

35. Osobowe zło naprawdę istnieje • Prawda o istnieniu szatana jest niekwestionowana • Szatana odrzucił prawdę o Bogu i jego decyzja jest nieodwołalna (nie ma dla niego nawrócenia) • Szatan działa, ale nie należy wszędzie upatrywać działania złego; pamiętajmy, że dobry Bóg jest mocniejszy • Diabłu ulega tylko ten kto tego chce (wolna wola), bowiem wszyscy zostaliśmy odkupieni przez Chrystusa i mamy siłę, by szatańskie pokusy odpierać

36. Angelologia – nauka o aniołach Zakończenie

37. Literatura uzupełniająca • Katechizm Kościoła Katolickiego n. 328-336. • M. Kowalczyk, Traktat o Stworzeniu w: Dogmatyka, t. 6, Warszawa 2007, s. 132-202. • A. Zuberbier, Wierzę… Dogmatyka w zarycie, Katowice 1969, s. 107-109. • Jan Paweł II, Katechezy środowe, 7 lipca 1986 - 20 sierpnia 1986.

38. Lektura do przeczytania Encyklika Jana Pawła II Fides et ratio z 14 września 1998 roku Po jej lekturze odbędzie się spotkanie w formie dyskusji panelowej której termin zostanie jeszcze ustalony

39. W przyszłym tygodniu katecheza dla dorosłych nie odbędzie się Następna Katecheza Odbędzie się 7 października (poniedziałek) o godzinie 19.00 Maryja Królową Aniołów nauka o Maryi Październik miesiącem Maryjnym mgr Bolesław Dúllek Mariologia

40. Literatura wprowadzająca – dokumenty Kościoła • Encyklika RedemptorisMater Jana Pawła II • AdhortacjaMarialiscultusPawła VI • Rozdział VIII Konstytucji Lumen Gentium Soboru Watykańskiego II (Błogosławiona Maryja Dziewica, Boża Rodzicielka, w misterium Chrystusa i Kościoła • List apostolski MulierisdignitatemJana Pawła II

41. Różaniec Osoby uczęszczające na katechezę dla dorosłych poprowadzą w miesiącu październiku jeden różaniec (jako grupa istniejąca przy parafii)