Program rolnośrodowiskowy na obszarach Natura 2000 - w ramach warsztatu „Jak żyć z Naturą 2000?”

1. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Program rolnośrodowiskowy na obszarach Natura 2000- w ramach warsztatu „Jak żyć z Naturą 2000?” Agnieszka KucharskaBarbara MożarynDorota Urbanowska Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju WsiDepartament Płatności BezpośrednichWydział działań rolnośrodowiskowych i bioróżnorodności Kielce, 21 kwietnia 2012 r.

2. Wstęp • Natura 2000 - forma ochrony środowiska • W Polsce zajmuje ok. 6 mln ha lądowej powierzchni kraju, z czego: • ok. 36% stanowią obszary rolnicze • w tym grunty orne ok. 1 mln ha, • trwałe użytki zielone (TUZ) ok. 0,8 mln ha • Rolnik gospodarujący na obszarze Natura 2000 ma możliwość skorzystania z dopłat rolnośrodowiskowych w ramach PROW 2007-2013

3. PROW 2007-2013 Działania Osi 2 Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich - Program rolnośrodowiskowy

4. Cele programu rolnośrodowiskowego Poprawa środowiska przyrodniczego i obszarów wiejskich, a w szczególności: przywracanie walorów lub utrzymanie stanu cennych siedlisk użytkowanych rolniczo oraz zachowanie różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich; promowanie zrównoważonego systemu gospodarowania; odpowiednie użytkowanie gleb i ochrona wód; ochrona zagrożonych lokalnych ras zwierząt gospodarskich i lokalnych odmian roślin uprawnych. 4

5. PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY 2007-2013 • Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone • Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne • Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone – od 2011 r. na obszarach Natura 2000 • Pakiet 4. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000 • Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 • Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie • Pakiet 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie • Pakiet 8. Ochrona gleb i wód • Pakiet 9. Strefy buforowe 5

6. Program rolnośrodowiskowyPROW 2007 - 2013 79 229 gospodarstw 1 485 035,64 ha • Rolnictwo zrównoważone – 17 639 gospodarstw, 577 347,10 ha • Rolnictwo ekologiczne – 18 047 gospodarstw, 499 550,63 ha • Ekstensywne trwałe użytki zielone – 38 916 gospodarstw, 252 452,35 ha (w tym 16 573 gospodarstw na Natura 2000) • Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000 – 3 105 gospodarstw, 38 580,69 ha • Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 – 3 677 gospodarstw, 66 305,82 ha • Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie – 2 504 gospodarstw, 11 850,68 ha • Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie – 2 506 gospodarstw • Ochrona gleb i wód – 37 990 gospodarstw, 451 563,84 ha • Strefy buforowe – 127 gospodarstw, 160,41 ha

7. Liczba wniosków złożonych w ramach PROW 2007-2013 w odniesieniu do poszczególnych kampanii (wg stanu na dzień 31 maja 2011 r.) 7

8. Podstawowe wymagania dla rolnika Zadania określone w ramach poszczególnych pakietów i wariantów; Podstawowe wymagania jako niepłatne minimum rolnośrodowiskowe; Plan rolnośrodowiskowy – doradca; Dokumentacja przyrodnicza – ekspert przyrodniczy – Pakiet 4. i 5.; Rejestr działalności rolnośrodowiskowej; Zachowanie występujących w gospodarstwie trwałych użytków zielonych oraz elementów krajobrazu rolniczego nieużytkowanych rolniczo, tworzących ostoje dzikiej przyrody. 8

9. Zobowiązanie rolnośrodowiskowe 2007-2013 Dobrowolne; Na okres 5 lat; Łączna powierzchnia działek rolnych min 1 ha; Plan działalności rolnośrodowiskowej; Weryfikacja płatności w następstwie kontroli przez ARiMR: Przyznanie, Zmniejszenie, Nie przyznane, Podlegająca zwrotowi. 9

10. PZO/PO dla obszarów NATURA 2000 • Rozwój systemu zarządzania siecią ekologiczną Natura 2000 w Polsce następuje poprzez opracowanie planów zadań ochronnych lub planów ochrony. Zgodnie z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Siedliskowej, państwa członkowskie ustalają konieczne środki ochronne, w tym odpowiednie plany zagospodarowania dla obszarów Natura 2000. • Rolników gospodarujących na Obszarach Natura 2000 obowiązują dodatkowe wymogi ustanowione wyłącznie dla danego obszaru, wynikające z planów zadań ochronnych lub planów ochrony (PZO/PO).

11. PZO/PO dla obszarów NATURA 2000, a program rolnośrodowiskowy • Obecnie w trakcie zatwierdzania są projekty rozporządzenia Ministra Środowiska: • 1) zmieniające rozporządzenie w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000, oraz • 2) zmieniające rozporządzenie w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000, • mają one umożliwić rolnikom korzystanie z dopłat rolnośrodowiskowych, dzięki podziałowi na działania obligatoryjne i fakultatywne.

12. Płatności dla obszarów Natura 2000 w nowym okresie programowania - po 2013 r. • Cel: • zrekompensowanie poniesionych kosztów i dochodów utraconych w wyniku niedogodności na danych obszarach. • Wymagania szczegółowe: • Wsparcie związane z Natura 2000 na obszarach rolnych wyłącznie wykraczające poza wymogi zasady dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska.

13. Art. 31: Płatności dla obszarów Natura 2000 i płatności związane z Ramową Dyrektywą Wodną(1) Zakres Wsparcie w celu rekompensacji poniesionych kosztów i utraconych dochodów wynikających z niedogodnościami na danych obszarach (Dyrektywa Ptasia i Siedliskowa, Ramowa Dyrektywa Wodna) Wsparcie może być udzielone tylko dla wymagań wykraczających poza odpowiednie obowiązkowe normy Beneficjenci Rolnicy Prywatni właściciele lasów Stowarzyszenia właściciel lasów Inne osoby gospodarujące gruntami, w uzasadnionych przypadkach Poziom wsparcia €500 na hektar rocznie max w pierwszym roku do 5 lat € 200 na hektar max € 50 na hektar min dla Płatności RDW Maksymalna kwota może wzrosnąć w uzasadnionych przypadkach 13

14. Art. 31: Podstawa dla Płatności Natura 2000 Płatności Natura 2000 Utracony dochód i dodatkowy koszt w wyniku niedogodności na danym obszarze Podstawa Natura 2000 Zasady dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska 14

15. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Realizacja programu rolnośrodowiskowego na obszarach Natura 2000

16. O czym będzie mowa? • Program rolnośrodowiskowy - Pakiet 5; • Wymogi i stawki płatności • Przykłady gospodarstw realizujących Program rolnośrodowiskowy na obszarach Natura 2000 • PZO – obligatoryjne i fakultatywne; • Nowe działanie w nowym okresie programowania dla obszarów Natura 2000.

17. Wstęp • Natura 2000 - forma ochrony środowiska • W Polsce zajmuje ok. 6 mln ha lądowej powierzchni kraju, z czego: • ok. 36% stanowią obszary rolnicze • w tym grunty orne ok. 1 mln ha, • trwałe użytki zielone (TUZ) ok. 0,8 mln ha • Rolnik gospodarujący na obszarze Natura 2000 ma możliwość skorzystania z dopłat rolnośrodowiskowych w ramach PROW 2007-2013

18. PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY 2007-2013 Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone – od 2011 r. na obszarach Natura 2000 Pakiet 4. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000 Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Pakiet 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Pakiet 9. Strefy buforowe

19. Pakiety przyrodnicze (Pakiet 4. i 5.) • PAKIET 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 • 10 wariantów: m.in. ochrona siedlisk lęgowych ptaków, mechowiska, szuwary wielkoturzycowe, łąki trzęślicowe i selernicowe, murawy ciepłolubne, półnaturalne łąki wilgotne i świeże. • CEL: ZACHOWANIE WALORÓW PRZYRODNICZYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH ORAZ OCHRONA CENNYCH GATUNKÓW PTAKÓW I SIEDLISK PRZYRODNICZYCH.

20. Zdjęcia

21. Warunki przystąpienia do Pakietu 5. • działki rolne na obszarze Natura 2000 • rozpoznanie obszaru i sporządzenie przez eksperta przyrodniczego dokumentacji przyrodniczej siedliskowej lub ornitologicznej • Koszty sporządzenia dokumentacji (tzw. koszty transakcyjne) są zwracane rolnikowi jednorazowo, wraz z pierwszą płatnością rolnośrodowiskową. • realizowanie wymogów zgodnie z rozporządzeniem rolnośrodowiskowym

22. Wymogi dla Pakietu 5. 1) zakaz przeorywania, wałowania, podsiewu, stosowania ścieków i osadów ściekowych; 2) zakaz włókowania w okresie od dnia 1 kwietnia do dnia 1 września; 3) zakaz budowy i rozbudowy urządzeń melioracji wodnych szczegółowych tworzących system melioracji wodnych, z wyłączeniem urządzeń mających na celu utrzymanie lub poprawę wartości przyrodniczej (nie dotyczy bieżącej konserwacji);

23. Wymogi dla Pakietu 5. 4) niestosowanie środków ochrony roślin, z wyjątkiem selektywnego i miejscowego niszczenia uciążliwych chwastów z zastosowaniem odpowiedniego sprzętu (np. mazaczy herbicydowych), po uzgodnieniu z ekspertem przyrodniczym • zakaz nawożenia. Ponad to w ramach wariantów określono wymogi dodatkowe tj. m.in. opóźniony termin koszenia, określona wysokość i technika koszenia, ograniczony wypas lub zakaz wypasu, pozostawienie części powierzchni nieskoszonej, zakaz odwadniania, zakaz wydobywania piasku i torfu.

24. Stawki płatności w Pakiecie 5.

25. PAKIET 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 Dane pochodzą z wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową wg stanu na dzień 31 grudnia 2011 r.  ARiMR

26. PAKIET 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 Dane wg stanu na dzień 31 grudnia 2011 r.  ARiMR

27. Przykłady gospodarstw realizujących Pakiet 5. BENEFICJENT • Marian Rak • Samotwór, gmina Kąty Wrocławskie (woj. dolnośląskie) • Realizuje Program rolnośrodowiskowy od 2008 r. Pakiety i warianty programu rolnośrodowiskowego: • Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarze Natura 2000: • Wariant 5.3. Szuwary wielkoturzycowe, • Wariant 5.4. Łąki trzęślicowe i selernicowe, • Pakiet 8. Ochrona gleb i wód: • Pakiet 9. Strefy buforowe:

28. Całkowita powierzchnia gospodarstwa wynosi 67,15 ha • Głównym kierunkiem działalności rolniczej jest produkcja roślinna. W gospodarstwie uprawiane są głównie zboża, w tym pszenica, kukurydza oraz mieszanki motylkowatych z trawami. • W gospodarstwie dużą wagę przywiązuje się do ochrony przyrody i zachowania elementów krajobrazu nieużytkowanych rolniczo. Założone strefy buforowe i śródpolne, nasadzenia drzew wzdłuż dróg i cieków wodnych, pozostawione zakrzaczenia i zadrzewienia oraz oczka wodne i stawy stanowią miejsce schronienia i życia wielu gatunków płazów, ptaków i ssaków.

29. Dzięki świadomym działaniom na rzecz przyrody, gospodarstwo p. Mariana Raka jest dowodem na to, iż można pogodzić intensywną produkcję rolną z jej ochroną. Wieloletnie praktyki środowiskowe przyczyniły się do pojawienia się na terenie gospodarstwa wielu rzadkich i cennych gatunków płazów w tym: ropuchy szarej, żaby zielonej, traszki zwyczajnej i grzebieniastej, gadów: zaskrońca zwyczajnego, jaszczurki zwinki i żyworodnej, ptaków: zimorodka, pójdźki, płomykówki, kokoszki wodnej, kuropatwy, czajki, a nawet derkacza czy ssaków: lisa, borsuka, sarny oraz nietoperzy (karlik, borowiec, nocek rudy).

30. BENEFICJENT: • Stanisław Lewandowski • Kiewry, gmina Świątki (woj. warmińsko-mazurskie) • Realizuje Program rolnośrodowiskowy od 2008 roku Pakiety i warianty programu rolnośrodowiskowego: • Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 • wariant 5.1. Ochrona siedlisk lęgowych ptaków • Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne • Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone

31. Jest to duże gospodarstwo o powierzchni 206,61 użytków rolnych, o zróżnicowanej jakości gleb (od kl. III b do kl. VI), nastawione na produkcję ekologicznych zbóż oraz mleka. Większość trwałych użytków zielonych, które stanowią około 22% powierzchni gospodarstwa leży w pradolinie rzeki Pasłęki na obszarze sieci Natura 2000 (PLB 28002 i PLH 28006). • Ponieważ teren, na którym położone jest gospodarstwo należy do tych najcenniejszych przyrodniczo, a rolnik posiada wystarczającą ilość ziemi dla zapewnienia utrzymywanym zwierzętom odpowiedniej ilości paszy, postanowił obszar położony bezpośrednio nad rzeką objąć wariantem 5.1.

32. Obszar ten sprzyja występowaniu rzadkich ptaków wodno-błotnych. Stwierdzono na nim występowanie czajki, derkacza, kszyka, pokląskwy, świergotka łąkowego.Prawidłowa realizacja pakietów rolnośrodowiskowych zaplanowanych dla gospodarstwa przyczynia się w znacznej mierze do poprawy stanu środowiska: ochrona gatunków i siedlisk. Ponadto dzięki swym działaniom rolnik uzyskuje dodatkowy dochód oraz satysfakcję z pracy na roli.

33. BENEFICJENT: • Barbara Przywecka • Ostrowiec, gmina Wałcz (woj. zachodniopomorskie) • Realizuje Program rolnośrodowiskowy od 2009 r. Pakiety i warianty programu rolnośrodowiskowego: • Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne • Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone • Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków Ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 • Wariant. 5.2 Mechowiska • Wariant. 5.3 Szuwary wielkoturzycowe • Wariant. 5.6 Półnaturalne łąki wilgotne • Wariant. 5.10 Użytki przyrodnicze

34. Całkowita powierzchnia gospodarstwa to 15,59 ha. Głównym kierunkiem produkcji jest hodowla bydła rasy Jersey oraz konika polskiego. • W gospodarstwie znajdują się cenne trwałe użytki zielone: mechowiska (0,94 ha), szuwary wielkoturzycowe (0,2 ha) i półnaturalne łąki wilgotne (4.52 ha). Na łąkach znajdują się stanowiska lęgowe kszyka i derkacza.

35. Realizacja programu rolnośrodowiskowego w gospodarstwie zapewniła stabilizację cennych stanowisk roślin zagrożonych wyginięciem, a także zwiększenie powierzchni ich występowania. Ponadto, zaobserwowano zwiększenie populacji różnych gatunków motyli, w tym bogato wybarwionych rusałki żałobnika, rusałki pokrzywnika, rusałki admirała i rusałki pawika. Stwierdzono też częstsze występowanie padalca i jaszczurki zwinki szczególnie wrażliwej na niekorzystne zmiany środowiska.

36. Dziękuję za uwagę