EKONOMIKA PREDUZEĆA šesto predavanje Sredstva i upravljanje sredstvima

1. EKONOMIKA PREDUZEĆAšesto predavanjeSredstva i upravljanje sredstvima Nastavnik: doc. dr. Jasmin Halebić E-mail: jasmin.halebic@ef.unze.ba Kabinet: 103, Konsultacije ponedjeljak: 11:00-12:00 Asistentica: dipl. oec. Saliha Čabro-Arnautović E-mail: saliha.cabro@yahoo.com

2. Sredstva i upravljanje sredstvima preduzeća Prilikom registracije preduzeća osnivači su dužni obezbijediti osnivačka sredstva. Osnivačka i druga sredstva preduzeće koristi za poslovanje i ona postaju imovina preduzeća. Sredstva su neophodna za preduzeće radi njihove transformacije, namjenske upotrebe. Postoji stalno kruženje sredstava u preduzeću iz jednog oblik u drugi. Kretanja i mjenjanje oblika sredstava preduzeća na prelasku iz jedne faze u drugu – metamorfoza (preoblikovanje) N1 – R1 – P – R2 – N2 (N2 > N1; R2 > R1) Ekonomika preduzeća

3. Sredstva i upravljanje sredstvima preduzeća Sredstva u preduzeću se prema funkciji i ulozi u procesu poslovanja dijele na SzR i PR. U procesu poslovanja ova sredstva se ne podudaraju sa ciklusom reprodukcije u potpunosti pa se uvijek nalaze u svim oblicima, njihova metamorfoza nije istovremena. RS potpomaže ili izvodi metamorfozu sredstava. Ishod tog procesa je rezultat poslovanja iz kojeg na tržištu nastaje finansijski rezultat (dobit ili gubitak) Preduzeće ne može funkcionisati be odgovarajuće vrste, obima i kvaliteta sredstava, jer su ona nužan instrument i komponenta poslovanja preduzeća. Ekonomika preduzeća

4. Sredstva i upravljanje sredstvima preduzeća Sredstva se u preduzeću najprije nalaze u novčanom obliku (N1), potom prelaze u robnu fazu (zgrade, mašine, sirovine, repromaterijal, oprema) (R1). U tehnološkoj fazi sredstva se javljaju kao SzR i PR u procesu pdnje (P). Iz tehnološkog procesa sredstva izlaze u obliku poluproizvoda, gotovih pda, u novom materijalnom obliku (R2). Prodajom na tržištu sredstva ponovo mijenjaju oblik pretvarajući se u novčana, čime se zatvara jedan ciklus kruženja sredstava (N2) Ekonomika preduzeća

5. Sredstva i upravljanje sredstvima preduzeća Ekonomika preduzeća

6. Oblici sredstava Preduzeće istovremeno ima sredstva u gotovo svim oblicima (N1, R1, P, R2, N2). Sredstva u procesu reprodukcije mogu biti: • Slobodna- u novčanom obliku, tada nisu vezana za neki proces rada pa su raspoloživa za izvršenje svake funkcije u poslovanju. Ostaju slobodna sve dok se ne vežu za neku konkretnu fazu poslovanja. • Vezana- angažovana u procesu poslovanja u nekom namjenskom obliku. Time su ona blokirana ili vezana za određenu (horizontalnu) funkciju. Vezivanje sredstava počinje prelaskom N1 u R1 i traje sve do prelaska R2 u N2, odnosno prodaje na tržištu. Vezana sredstva mogu biti u upotrebi (funkciji) ili izvan upotrebe (funkcije). Ekonomika preduzeća

7. Oblici sredstava Vezana sredstva mogu biti: • u upotrebi (funkciji)- poželjno stanje sredstava u preduzeću je njihovo kretanje u procesu poslovanja. Određeni zastoj je uobičajen (zalihe, gotovi pdi, rezervi dijelovi). Stalni je izazov kako skratiti vremenski period njihovog kruženja u cilju ubrzanja reprodukcije. • izvan upotrebe (funkcije)- ispadanje iz upotrebe može biti prolazno, privremeno i trajno. Kada izostane djelovanje RS na sredstva u smislu prelaska iz jedne faze u drugu onda nastaje zastoj koji se nakon nekog vremena otklanja a sredstva se ponovno vraćaju u upotrebu. Sredstva koja su trajno izvan upotrebe propadaju (neprodana roba, neiskorišteni repromaterijal) i ona se na tržištu mogu deblokirati prodajom (kada nisu gotov pd). Ocjena upotrebe sredstava je odnos veličine, obima sredstava i brzine njihovog kruženja, to je koeficijent obrta. Ekonomika preduzeća

8. Naturalni (materijalni) oblici sredstava Sredstva za proizvodnju se mogu pojaviti u obliku: • stalni materijal za tehnološki proces- to je supstanca, suština novog pda. To je predmet rada koji svojim obilježjima daje tehničke k-ke pda (trajnost, kvalitet). • Pomoćni materijal- supstanca mu ne ulazi u novi pd ali se omogućava i potpomaže njihova pdnja. • Sredstva za rad- predstavljaju grupu tehnički različitih vrsta sredstava kao što su: -mašine, postrojenja -alati za ručno obavljanje operacija -građevinski objekti i instalacije Specifičnost SzR je njihov način trošenja. Ona se troše fizički i ekonomski. Ekonomika preduzeća

9. Ekonomski oblici sredstava Trošenje sredstava za pdnju vodi ka nastanku nove vrijednosti (ekonomske i upotrebne) Vrijednost utrošenih sredstava se prenosi na vrijednost novog pda. U tom smislu sredstva se dijele na: • Obrtna- u jednom reprodukcionom ciklusu potpuni izgube svoju upotrebnu vrijednost. stalna (stalna)- dio ukupnih sredstava preduzeća koja se postepeno troše u procesu poslovanja, u dužem vremenskom procesu i kroz više radnih ciklusa. Najveći dio stalnih sredstava čini oprema. Ekonomika preduzeća

10. stalna (stalna) sredstva Stalna sredstva imaju trajni, materijalni oblik, dio su ukupnih sredstava preduzeća. U toku korištenja ne mijenjaju svoj materijalni oblik. Trošenje stalnih sredstava (iskazano u novčanom obliku) je amortizacija. Novčana sredstva prikupljena od amortizacije služe za nabavku novih ili reprodukovanje stalnih sredstava preduzeća. Javljaju se u sljedećim oblicima: • Stalna sredstva u pripremi To su: investicije u toku (za proširenje osvnovne djelatnosti) • Stalna sredsva u upotrebi To su: zemljište, građevinski objekti, • Stalna sredstva izvan upotrebe To su: neupotrebljiva sredstva, namijenjena za rashodovanje Ekonomika preduzeća

11. stalna sredstva – pojavni oblici Ekonomika preduzeća

12. Izvori stalnih sredstava (SS) Preduzeće vrši zamjenu dotrajalih ili zastarjelih sredstava radi obavljanja ciklusa reprodukcije. stalni izvor finansiranja osn sred je dobit preduzeća. Izvori finansiranja SS su: *sopstveni (vlastiti)- to su: osnivački kapital (dionički kapital, udjeli), rezerve (kapitalne, revalorizacione), neraspoređena dobit, donacije. Elaborat o ekonomskoj opravdanosti – odluka o investiranju. *kreditni- od banaka *izvori solidarnosti Ekonomika preduzeća

13. Kapaciteti stalnih sredstava • Kapacitet- proizvodna moć sredstva za rad. Kapacitet se utvrđuje u određenim uslovima (potreban predmet rada, obučenost RS, nivo organizacije) • Kapacitet se javlja kao: -ugrađeni, instalirani k-tet -radni (mogući) k-tet -optimalni k-tet -minimalni k-tet -planirani k-tet -ostvareni k-tet. Kapacitet preduzeća je zbir postojećih k-teta. Uska grla u poslovanju i njihovo otklanjanje. Neiskorišćeni k-tet. Stepen iskorišćenosti k-teta. Ekonomika preduzeća

14. Vrijednost stalnih sredstava • Pokazuje se putem naturalnih indikatora (popis i evidencija) i vrijednosnih (novčano). • Vrijednost stalnih sredstava je osnovna vrijednost preduzeća. • Vrste vrijednosti stalnih sredstava: -nabavna -amortizovana -sadašnja -revalorizovana Ekonomika preduzeća

15. Trošenje stalnih sredstava – amortizacija • Stalna sredstva se neprekidno troše u reprodukciji i poslovanju što dovodi do smanjenja viejka upotrebe i vrijednosti. • Za iznos smanjenja vrijednosti se umanjuje vrijednost stalnog sredstva i taj iznos se prenosi na novi pd kao trošak tekućeg poslovanja. • Amortizacija je novčani izraz trošenja stalnih sredstava • Amortizacioni fond za prostu ili proširenu reprodukciju. Ekonomika preduzeća

16. Trošenje stalnih sredstava – amortizacija • Stepen iskorištenosti SS je odnos amortizovane i nabavne vrijednosti ili Vam/Vnb * 100 • Evidencija SS se vodi putem knjigovodstva. Na kraju poslovne godine se vrši popis svih sredstava, imovine i obaveza. • Računovodstveni softveri pružaju analitičku evidenciju SS Ekonomika preduzeća

17. Obrtna sredstva (OS) • OS- sredstva koja se troše jednokratnom upotrebom u posl procesima preduzeća u toku jedne godine. • To su predmeti rada, novčana sredstva, gotovi pdi, kratkoročna potraživanja, sitan inventar Ekonomika preduzeća

18. Kruženje obrtnih sredstava (OS) Ekonomika preduzeća

19. Vrste i klasifikacija OS • Prema ulozi u ciklusu poslovanja (materijalni, novčani, prava) • Prema izvorima • Prema načinu pribavljanja • Vremenskom angažmanu Ekonomika preduzeća

20. Koeficijent obrta • Iz potrebe ekonomičnosti poslovanja i finansiranja preduzeća nameće se neophodnost brzine u poslovanju. • Trajanje obrta- vrijeme od momenta ulaganja novč sred do trenutka naplate gotovih pda. • Prosječno korišćena OS • Koeficijent obrta • Vrijeme trajanja obrtanja ukupnih OS • Veći KO i manje trajanje obrta – veća efikasnost i ekonomičnost u poslovanju. Ekonomika preduzeća

21. Trošenje i angažovanje sredstava • Proces trošenja sredstava se posmatra: a) Obavljanje reprodukcije preduzeća- u funkciji trošenja RS. SzR mogu da zastarjevaju i u ekonomskom smislu. b) Vrijeme trošenja- c) Utjecaj tržišta- Ekonomika preduzeća

22. Hvala. Ekonomika preduzeća