Democratisering van het hoger onderwijs in Vlaanderen: trends en beleidsvragen

1. Democratisering van het hoger onderwijs in Vlaanderen: trends en beleidsvragen Ides Nicaise en Steven GroenezHIVA (K.U. Leuven)Hearing Vlaams Parlement 12/5/2010

2. Overzicht • Democratisering: • stand van zaken • verklaringen sociale ongelijkheid en sporen voor beleid • Financiering van HO • rendementen voor student, overheid en maatschappij • evenwicht publiek-private financiering • outputfinanciering • Andere topics

3. Onderwijsexpansie in 20°eeuw (Vlaanderen) mannen (links) vrouwen (rechts) Geboortejaar

4. Onderwijsexpansie algemeen arbeider mannen bediende hogere bediende

5. Conclusies lange termijn evoluties • Democratisering 1: Onderwijskansen van alle sociale groepen zijn sterk verbeterd als gevolg van een structurele onderwijsexpansie. • Democratisering 2: zijn de relatieve kansen verbeterd, is de kloof kleiner geworden? • LSO: mannen en vrouwen vóór WOII • HSO: mannen vanaf jaren ’60, vrouwen vanaf jaren ’80 • HO: mannen nog niet, vrouwen vanaf jaren ’90 ? • Kenniseconomie: Race tussen technologie en scholing • Kan het onderwijs tegemoet komen aan de stijgende vraag naar hooggeschoolden? • De onderwijsexpansie vertraagt: recrutering HO vertraagt en de ongekwalificeerde uitstroom stagneert (stijgt) • Nee: stijgende loonkloof naar scholingsgraad • Keerzijde: Toenemende werkdruk bij hooggeschoolden; laaggeschoolden verliezen aansluiting, groeiende sociale ongelijkheid • Toekomst: Sociale ongelijkheid aanpakken is niet enkel een kwestie van sociale rechtvaardigheid maar wordt ook een maatschappelijkenoodzaak

6. Stagnerende recruteringskracht van HOmannen vrouwen ∆ Recruteringsvijver HO = % gediplomeerden HSO ◊Recruteringskracht HO = %HO/%HSO-gediplomeerden Vader= arbeider Vader= Hogere bediende/kaderlid Kloof in recruteringsvijver verkleint, kloof in recruteringskracht blijft Gevolg van een verschillende expansie in het SO naar onderwijsvorm

7. Het rendement van hoger onderwijs • Privaat rendement van een jaar HO • meeropbrengst en meerkost tov diploma HSO • puur monetair: Vlaanderen 8,9 % België 7,44% • tal van niet-monetaire opbrengsten • Sociaal rendement ≈ privaat rendement • Fiscaal rendement 3,9% dus 100 € in 103,90€ terug • Effect overheidsingrijpen: subsidiëring van het privaat rendement • Het feit dat de overheid zowel een positief fiscaal rendement boekt als het rendement van HO-participanten subsidieert, impliceert dat het de niet-participanten zijn die de rekening betalen. • De huidige balans tussen private en publieke financiering van hoger onderwijs verbergt een belangrijke omgekeerde inkomenstransfer (van niet-participanten naar participanten).

8. Bestedingen aan hoger onderwijs

9. Evenwicht private - publieke financiering • Privaat rendement HO is hoog en zal nog stijgen. • Publieke uitgaven per student liggen boven het Europese gemiddelde. • Privaat rendement van HO wordt gesubsidieerd door overheid. • De meerkost van een jaar HO behoort tot laagste in Europa. • Rechtvaardigheidsargument: omgekeerde inkomenstransfer → Ruimte voor verhoging van private bijdrage (inschrijvingsgeld)? • Extra middelen voor een vroegtijdig ondersteuningsbeleid. • Mag de participatie aan het hoger onderwijs niet ondergraven. • Prijsgevoeligheid van studenten? • Is laag • Neemt toe naarmate het inschrijvingsgeld stijgt. • Is aanzienlijk hoger bij de lagere inkomensgroepen. →Studietoelagestelsel omvormen tot een selectiever (lees krachtiger) instrument: hogere bedragen voor minder begunstigden.

10. Te verkennen ? ‘Equity participation schemes’ • Verhoogde inschrijvingsgelden én studieleningen (mét verzekeringselementen). • Afbetaling lening is inkomensafhankelijk • idee: terugbetalen als je genoeg verdient • risico (niet slagen of niet genoeg verdienen): wordt gedragen dr overheid of met risicopremie • Tov subsidies • Doelmatiger: toegankelijk voor alle studenten en kan ook leefkosten dekken. Vgl. met subsidies: minder publieke middelen voor bereiken van zelfde doel. • Rechtvaardiger • inkomensongelijkheid: de omgekeerde inkomenstransfer • intergenerationeel perspectief (het tijdelijk financieringsprobleem). • Aandacht voor • studievoortgang • leenaversie: aan schuld zijn ‘psychologische kosten’ verbonden. • daarom belangrijk om subsidie-element te laten bestaan (voor doelgroepen).

11. Financiële implicaties van de massificatie (1) Stelling 1: Om duurzame kwaliteit van hoger onderwijs te verzekeren in context van massificatie én financiële crisis zijn nieuwe middelen nodig => Verhoging inschrijvingsgelden (profijtbeginsel) gekoppeld aan verhoging studietoelagen en studieleningen (gelijke kansen). Studietoelagen zouden ook (een deel van) de indirecte studiekosten moeten dekken

12. Financiële implicaties van de massificatie (2) Stelling 2: outputfinanciering wakkert marktwerking in het hoger onderwijs aan => hoe polarisatie en afromingsgedrag bij instroom tegengaan ? • Recht op inschrijving verankeren in HO ? • Gewichtenregeling in subsidiëring studenten ?

13. Andere topics • Sociale voorzieningen:wapen in de concurrentie op de quasi-markt, of hefboom van democratisering? • Flexibilisering van curricula • Element van ‘zalm-model’… • …mits voldoende trajectbegeleiding • Toelatingsexamens ‘selectie-instrument versus signaal’ • Sociale vorming van het HO-personeel • i.v.m. sociale ongelijkheid in het HO • i.v.m. visie op / strategieën voor democratisering