Zarządzanie przestrzenią turystyczną

1. Zarządzanie przestrzenią turystyczną dr Eugenia Panfiluk dr Eugenia Panfiluk Katedra Turystyki i Rekrecji Wydziału Zarządzania Politechniki Białostockiej

2. Wybrane koncepcje badawcze przestrzeni turystycznej Wykład 3

3. Zakres treści • koncepcja terytorialnych systemów turystycznych, • koncepcja cyklu ewolucji obszaru turystycznego wg Butlera 1980, • koncepcja przestrzeni turystycznej wg Liszewskiego 1995, • koncepcja regionu turystycznego wg Leszczyckiego, • koncepcja krajobrazu, • koncepcje rozwoju przestrzeni w ujęciu gospodarki przestrzennej (teoria lokalizacji, teoria ośrodków centralnych, teoria peryferii, teoria biegunów wzrostu, teoria klastrów, koncepcja „festival market place”), • koncepcja zrównoważonego rozwoju,

4. Literatura:

5. Koncepcja terytorialnych systemów rekreacyjnych (wg Preobreżenski, Wiedenin 1971) • W ogólnym rozumieniu system to zorganizowana liczba elementów powiązanych wzajemnie i pełniących określone funkcje.[1] W innym ujęciu system zdefiniowany jest jako wyodrębniona część otaczającej nas rzeczywistości, mająca pewną wewnętrzną strukturę, a więc składającą się z części uporządkowanych według ustalonych reguł badawczych, określających ich wzajemne relacje.[2] • [1] S. Beer, Cybernetyka a zarządzanie, Warszawa 66, za: T. Chudoba, Teoria turystyki a zarządzanie turystyką, Wydawnictwo Difin, Warszawa , s32. • [2] W. Gacparski, Pojęcie systemu, w: Projektowanie maszyn i systemów cyfrowych, Warszawa, za T. Chudoba, Teoria turystyki…op.cit, s.32.Za system uznaje się zbiór wzajemnie powiązanych elementów

6. Za system uważa się zbiór wzajemnie powiązanych elementów, wyodrębnionych z otoczenia ze względu na te powiązania. Powiązania (relacje) pomiędzy elementami systemu tworzą jego strukturę.[1] W systemie turystycznym zachowanie każdego elementu wpływa na zachowanie całości, lecz żaden element nie ma wyłączności w oddziaływaniu na całość. Ponadto każdy wyodrębniony podzbiór elementów według przyjętego kryterium ma wpływ na funkcjonowanie systemu, ale żaden z nich nie ma wyłącznego wpływu na jego funkcjonowanie. Oznacza to, że system jest niepodzielną całością. • Zgodnie z teorią koncepcji terytorialnych systemów rekreacyjnych w systemie turystycznym można wyodrębnić pięć podsystemów: • uczestnicy wypoczynku (turyści), • walory turystyczne, • infrastruktura techniczna, • kapitał ludzki, • instytucje zarządzające systemem.[2] • [1] W.S. Preobreżański, J. A. Wiedienin (za krzymowska – kostrowicka 1980) • [2] W. Kurek, M. Mika, Turystyka jako przedmiot badań naukowych, wybrane koncepcje badawcze, w: Turystyka, red.W. Kurek, PWN, Warszawa 2008, s.43.

7. W literaturze przedmiotu do podstawowych cech przestrzennych systemów turystycznych zalicza się: • brak stabilności, wynikający z dynamizmu zjawisk turystycznych i ich cyklicznego rozwoju w czasie, • duża różnorodność, zarówno w zakresie środowiska przyrodniczego, cech kulturowych, jak i form zagospodarowania turystycznego, • rozproszenie elementów w przestrzeni powiązanych ze sobą funkcjonalnie.[3] • Można też przestrzenny system turystyczny zdefiniować jako określoną przestrzeń i jej elementy, wśród których występują elementy węzłowe, rdzeniowe i obiekty powiązane są one zależnościami funkcjonalnymi. System ten cechują procesy koncentracji, dyfuzji, ekspansji, specjalizacji, hierarchizacji i regionalizacji. • [3] Liszewski 1995, Warszyńska, Jackowski 1978.

8. Szczególną zaletą badań systemowych w turystyce jest traktowanie zjawisk turystycznych jako systemów złożonych, wewnętrznie spójnych, które wchodzą w powiązania funkcjonalne z systemami obszarów metropolitarnych. Ponadto w takim ujęciu systemami tymi można sterować, jednocześnie wpływając na ich jakość.

9. Koncepcja cyklu ewolucji obszaru turystycznego wg Butlera 1980 Koncepcja opiera się na: • teorii peryferii Christallera, • dyfuzji innowacji, • ekonomicznej teorii cyklu życia produktu. Założenia koncepcji: • obszary turystyczne są dynamiczne i ulęgają zmianom, • zmiany są uwarunkowane czynnikami zewnętrznymi (potrzeby i preferencje turystów). • obszar podlega ewolucji

10. Teoria peryferii Christallera, Założenie teorii peryferii w turystyce: • Uczestnicy ruchu turystycznego pragnąc zaspokoić swoje potrzeby wypoczynkowe kierują się walorami przyrodniczymi, • Odwiedzający miasta realizują potrzeby handlowe lub poznawcze, • Na podstawie analizy ruchu turystycznego oraz analizy społeczno – ekonomicznej ośrodków do których ten ruch był skierowany stwierdził, iż ruch turystyczny skierowany jest do ośrodków peryferyjnych. Teorię te rozwinął Gormsen [1997] stwierdzając, iż o wyborze miejsca wypoczynku decyduje środowisko możliwie daleko różniące się od warunków panujących w miejscu zamieszkania

11. Teoria dyfuzji innowacji w turystyce • Innowacje to wszelkie nowości, które mogą mieć charakter obiektów, elementów, procesów lub też nowe z punktu widzenia podmiotu, z którym się styka. • Nośniki innowacji: kapitał ludzki, obiekty turystyczne, podmioty turystyczne, procesy zarządzania. • Dyfuzja innowacji to rozprzestrzenianie się zjawisk kulturowych, społecznych, gospodarczych, politycznych w czasie i przestrzeni. • Charakter dyfuzji: ekspansywny (rozprzestrzenianie się na obszarze od źródła), relokacyjny (poprzez przenoszenie źródła na inny obszar i tworzenie centów wtórnych)

12. Typy i sposób rozprzestrzeniania się dyfuzji • ekspansja obiektów bazy turystycznej w miejscowościach i regionach turystycznych, • przenoszenie przez turystów kapitału i własnych wzorców kulturowych na obszary recepcyjne, • wprowadzanie nowych rozwiązań organizacyjnych w przedsiębiorstwach turystycznych, • Rozprzestrzenianie się falowe (poprzez kontakt ze źródłem) i hierarchiczne (skokowe – od większych miejscowości do mniejszych) • Bariery innowacji: • ograniczoność przestrzenna (zagospodarowanie), • kapitał ludzki i finansowy, • mentalność kulturowa,

13. Ekonomiczna teoria cyklu życia produktu

14. Założenia koncepcji: • obszary turystyczne są dynamiczne i ulęgają zmianom, • zmiany są uwarunkowane czynnikami zewnętrznymi (potrzeby i preferencje turystów). • obszar podlega ewolucji

15. Odrodzenie Stagnacja Konsolidacja Upadek Rozwój Wprowadzenie Eksploracja

20. Koncepcja przestrzeni turystycznej (według podejścia nauk geograficznych) • Przestrzeń ma swoją strukturę, wewnętrzną organizację, posiada elementy pierwotne (ze względu na pochodzenie genetyczne dzielą się na składniki środowiska przyrodniczego traktowane jako użyteczność turystyczna oraz ukształtowanie historycznie elementy materialne i duchowe cechu kulturowe) stanowiące o jej pierwotnej wartości do celów turystycznych i elementy wtórne warunkujące lub ułatwiające realizację potrzeb turystycznych. W przestrzeni zachodzą zjawiska turystyczne. • Motorem rozwoju przestrzeni są potrzeby wypoczynku, poznania i doznania przeżyć turystów, pozwala to wyodrębnić trzy rodzaje przestrzeni: realną, formalną (zagospodarowanie turystyczne), funkcjonalną (aktywność turystyczna) percepcyjną lb percepcyjno – mentalną (wyobrażenie realnej przestrzeni turystycznej. • W tak rozumianej przestrzeni występuje brak stabilności (wynikająca z dynamizmu zjawisk turystycznych i ich cykliczności), różnorodność, nieciągłość (zbiór rozproszonych elementów, powiązanych funkcjonalnie).

21. Ze względu na funkcje przestrzeni, charakter działalności turystycznej i stopień kształtowania przez turystykę przestrzeni geograficznej i społecznej przestrzeń turystyczną dzieli się na (Liszewski 1995):

22. Koncepcja regionu turystycznego (wg Mileskiej 1963 ) • Obszar o dużych walorach turystycznych, na którym koncentruje się ruch turystyczny [Milewska 1663], • Obszar pełniący funkcję turystyczną na zasadzie pewnej jednorodności cech środowiska geograficznego oraz wewnętrznych powiązań usługowych [Warszyńska, Jackowski 1978], • Obszar, który charakteryzuje się atrakcyjnymi walorami turystycznymi, głównie naturalnymi oraz odpowiednim zagospodarowaniem, na którym koncentruje się ruch turystyczny. Ważną cecha charakteryzującą każdy region, w tym również turystyczny, jest jego wewnętrzna spójność i powiązania, których intensywność wyznacza granicę regionu [Liszewski 2002], • Są to większe obszary o jednakowym typie środowiska geograficznego. Wydzielona w ich obrębie mniejsze jednostki nazywa się dla odróżnienia rejonami turystycznymi Lijewski 1985]. • Jedna z form regionu ekonomicznego [Zmyślny 2003],

23. Cechy regionu turystycznego • Ruch turystyczny, zwartość przestrzenna, spójność i powiązania wewnętrzne [Liszewski 2003], • Skład, otoczenie i struktura [Zmyślny 2003],

24. Elementy regionu

25. Podział regionów [wg Liszewskiego 2003] ze względu na położenie: • turystyczny region metropolitarny • turystyczny region peryferyjny ze względu na formę przestrzenną: • węzłowy, pasmowy, wielkoprzestrzenny, ze względu na funkcję ruchu turystycznego: • region wyspecjalizowany, • region wielofunkcyjny.

26. Koncepcja krajobrazu turystycznego • Koncepcja krajobrazu turystycznego nawiązuje do badań w obszarze przekształceń funkcjonalno – przestrzennych pod wpływem turystyki. • W tym ujęciu krajobraz jest definiowany jako krajobraz przyrodniczy, który został przekształcony w wyniku działalności człowieka na potrzeby rozwoju turystyki [Duim 2007],

27. Proces przekształcenia krajobrazu przyrodniczego w krajobraz turystyczny zachodzi w wyniku przystosowania tego krajobrazu do obsługi ruchu turystycznego, czyli w wyniku zagospodarowania turystycznego. W swojej specyfice proces ten odpowiada procesowi urbanizacji przestrzeni i bliski jest koncepcji przestrzeni turystycznej zarówno interpretowanej przez Liszewskiego jak i Włodarczyka

28. Koncepcje rozwoju przestrzeni przyjęte w turystyce • Teoria lokalizacji, • Teoria ośrodków centralnych, • Teoria klastrów, • Koncepcja „festival market place”

29. Teoria lokalizacji (wykorzystywana do prognozowania zjawisk gospodarczych) • W ujęciu makroekonomicznym stanowi teorię gospodarki przestrzennej, stosowanej podczas poszukiwania dla gospodarki danego obszaru efektywnych struktur przestrzennych, • W ujęciu mikroekonomicznym biorąc pod uwagę cenę i stan równowagi stanowi teorię poszukiwania najlepszego, z punktu widzenia kosztów i korzyści miejsca działalności gospodarczej,

30. Model przestrzennej organizacji produkcji rolniczej Thunena • Model lokalizacji pojedynczego przedsiębiorstwa produkcyjnego Webera, • Model lokalizacji przedsiębiorstw pozostających względem siebie w sytuacji stabilnej konkurencji Losha, • Model układu terytorialnego lokalizacji działalności gospodarczej, różnych wzajemnie konkurujących ze sobą przedsiębiorstw Isarda, Pondsarda

31. w turystyce • model przestrzennej lokalizacji zagospodarowania i ruchu turystycznego dotyczy on wypoczynku mieszkańców wielkich aglomeracji miejskich [Clawson i in. 1990]

32. Teoria ośrodków centralnych Christallera • teoria ośrodków centralnych tzw. Centralność produkowanych w danym miejscu dóbr i usług określa pozycję tego miejsca w hierarchicznej strukturze ośrodków osadniczych oraz przyporządkowuje mu rynek odpowiedniej skali przestrzennej. Według tej teorii ośrodki większe dysponujące większymi zasobami dóbr i usług centralnych (ich siły rozwojowe) mają większe szanse rozwojowe i większą skalę oddziaływania. • W turystyce teoria ta jest wykorzystywana do wyjaśnienia rangi miast o rozwiniętych funkcjach w zakresie np. turystyki biznesowej i handlowej

33. Teoria klastrów • Klaster to przestrzenna koncentracja przedsiębiorstw, instytucji i organizacji wzajemnie powiązanych rozbudowaną siecią relacji o formalnym, jak i nieformalnym charakterze, opartych o wspólną trajektorię rozwoju (np: technologiczną, wspólne rynki docelowe) jednocześnie konkurujących i kooperujących w pewnych aspektach działania [Stasiak 2007] w takim ujęciu klaster postrzegany jest jako struktura przestrzenno ekonomiczna funkcjonująca w usługach turystycznych. W odniesieniu do zagospodarowania turystycznego przybiera on formę struktury przestrzenno – funkcjonalnej.

34. Koncepcja „festival market place • Koncepcja miejsca rozrywkowo – handlowego wypracowana w USA dotyczy głównie wielkich miast, w których w zdekapitalizowanych w sensie technicznym i zdegradowanych w sensie społecznym dzielnicach, śródmieścia zaczęto wznosić nowoczesne obiekty użyteczności publicznej, hotele, sale koncertowe, centra handlowo – rozrywkowe, sale koncertowo – kongresowe (Baltimore, Boston, Chicago, Miami, Nowy York…),

35. Rola funkcji turystycznej w rozwoju przestrzeni turystycznej • Funkcja turystyczna to wszelka działalność społeczno – ekonomiczna regionów i miejscowości skierowana na obsługę turystów, z której wynika jej zdolność do zaspokajania określonych potrzeb turystycznych. Rozwój ruchu turystycznego pobudza działalność usługową skierowaną na obsługę turystó. Im większy jest ruch turystyczny tym ważniejszą rolę odgrywa turystyka w systemie gospodarczym miejscowości. Dochodzi do rozwoju funkcji turystycznej. Im wyższy wskaźnik funkcji turystycznej tym wyższa konkurencyjność wobec innych funkcj społeczno – gospodarczych i tym wyższą pozycję zajmuje w strukturze funkcjonalnej. Może ona pełnić funkcję główną, równożędną, uzupołniającą bądź dodatkową.

36. Mierniki funkcji turystycznej: • Wielkość bazy noclegowej (liczba miejsc noclegowych na 100 mieszkańców stałych) • Wielkość ruchu turystycznego (liczba przyjezdnych na 100 mieszkańców) • Wielkość zatrudnienia w sektorze turystycznym.