FINANSE MIĘDZYNARODOWE

1. FINANSE MIĘDZYNARODOWE WYKŁADY Dr Piotr SZCZEPANKOWSKI

2. LITERATURA DO WYKŁADÓW • P. Kowalik, A. Pietrzak, Finanse międzynarodowe. Zbiór zadań, WN PWN, Warszawa 2005. • E. Najlepszy, Zarządzanie finansami międzynarodowymi, PWE, Warszawa 2000 • K. Zabielski, Finanse międzynarodowe, WN PWN, Warszawa 1994 • K. Lutkowski, Finanse międzynarodowe. Zarys problematyki, WN PWN, Warszawa 2007. Dr Piotr Szczepankowski

3. ZAKRES MATERIAŁU • Międzynarodowe transfery finansowe i kapitałowe • Bilans płatniczy i bilans handlowy • Instrumenty zagranicznej polityki handlowej i finansowej • Kurs walutowy, rynki i systemy walutowe • Zarządzanie ryzykiem kursowym • Inwestycje zagraniczne – finansowanie inwestycji zagranicznych, ocena inwestycji zagranicznych • Finansowanie bieżących operacji zagranicznych • Rozliczanie transakcji zagranicznych • Międzynarodowe instytucje finansowe i międzynarodowe centra finansowe (off-shores) • Środowisko finansów międzynarodowych i zarządzania finansami międzynarodowymi Dr Piotr Szczepankowski

4. Temat 1Międzynarodowe przepływy kapitału • Istota (pojęcie) międzynarodowych przepływów kapitału (MPK) • Cechy i główne rodzaje MPK • Szczegółowa klasyfikacja MPK i ich charakterystyka FINANSE MIĘDZYNARODOWE badają rodzaje, kierunki i skutki ekonomiczne przepływów kapitałowych (m.in. ich wpływ na bilans płatniczy i handlowy kraju, poziom kursu walutowego itd.) Dr Piotr Szczepankowski

5. Pojęcie MPK • MPK to transfer towarów, usług i kapitału za granicę, wskutek czego powiększają się należności i (lub) zobowiązania zagraniczne ujmowane w bilansie płatniczym kraju. • MPK tworzą m.in.: a) zagraniczne kredyty handlowe i pożyczki finansowe b) zakładanie przedsiębiorstw w jednym kraju przez rezydentów kraju drugiego c) płatności odszkodowań z zagranicy d) zakup i sprzedaż zagranicznych papierów wartościowych Dr Piotr Szczepankowski

6. Cechy MPK • ZWROTNOŚĆ – kraj przekazujący kapitał żąda jego zwrotu • ODPŁATNOŚĆ – jest otrzymywane wynagrodzenie za przekazanie pewnej wartości kapitału za granicę Dr Piotr Szczepankowski

7. Główne rodzaje MPK TRANSFERY NIEODPŁATNE I BEZZWROTNE • Są to tzw. jednostronne ruchy kapitału • Np. bezzwrotna pomoc materialna • Np. konieczność wyrównywania strat zawinionych przez kraj dokonujący transferu (np. odszkodowania wojenne) Dr Piotr Szczepankowski

8. Główne rodzaje MPK (c.d.) TRANSFERY NIEODPŁATNE I ZWROTNE • Nieoprocentowane pożyczki finansowe udzielane np. na cele rekonstrukcji gospodarki kraju, na rozwój ekonomiczny kraju itp. TRANSFERY ODPŁATNE I BEZZWROTNE • Świadczenia bardzo rzadkie • To tzw. wieczny kredyt – np. brytyjskie konsole Dr Piotr Szczepankowski

9. Główne rodzaje MPK (c.d.) TRANSFERY ODPŁATNE I ZWROTNE • Najbardziej typowe i występujące najczęściej • Są to m.in. kredyty międzynarodowe, lokaty majątkowe za granicą. Dr Piotr Szczepankowski

10. Szczegółowy podział MPK Szczegółowa klasyfikacja MPK realizowana jest w oparciu o następujące kryteria: • Motywy przepływu kapitału • Okres przepływu kapitału • Podmioty sprawcze i sposoby przemieszczania się kapitału • Charakter przepływu kapitału • „Normalność” ruchu kapitału • Wpływ ruchu kapitału na równowagę bilansu płatniczego • Kierunek przepływu kapitału Dr Piotr Szczepankowski

11. Szczegółowa klasyfikacja MPK I. Motywy przepływu kapitału: • Polityczne lub humanitarne • Ekonomiczne II. Okres przepływu kapitału: • Transfery krótkoterminowe • Transfery długoterminowe Dr Piotr Szczepankowski

12. Szczegółowa klasyfikacja MPK III. Podmioty sprawcze i sposoby przemieszczania się kapitału: • Między krajowymi a zagranicznymi przedsiębiorstwami • Międzybankowe • Między instytucjami rządowymi • Między podmiotami krajowymi a międzynarodowymi instytucjami finansowymi • Między podmiotami krajowymi a zagranicznymi rynkami papierów wartościowych Dr Piotr Szczepankowski

13. Szczegółowa klasyfikacja MPK IV. Charakter przepływu kapitału: • Przepływy autonomiczne – dokonywane niezależnie od innych transakcji wyodrębnionych w bilansie płatniczym (np. ruch kapitału wywołany przez prywatnych przedsiębiorców, którzy inwestują kapitał za granicą w celu osiągnięcia wyższej stopy zwrotu) • Przepływy indukowane (wyrównawcze) –wszelkie transakcje, które stanowią pasywne dopasowanie określonych pozycji w bilansie kapitałowym do transakcji bieżących (np. transakcje dewizowe banku centralnego w celu wyrównania podaży i popytu na waluty). Dr Piotr Szczepankowski

14. Szczegółowa klasyfikacja MPK V. „Normalność” MPK: • Normalne – wolny kapitał kieruje się z kraju o niskich stopach procentowych do krajów o stopach wyższych • Anormalne – odwrotny kierunek MPK, np. wówczas, gdy w danym kraju jest recesja gospodarcza, obniża się kurs papierów wartościowych, spadają rezerwy walutowe. Są to symptomy, które mogą spowodować tzw. „ucieczkę” kapitału. Dr Piotr Szczepankowski

15. Szczegółowa klasyfikacja MPK VI. Wpływ ruchu kapitału na równowagę bilansu płatniczego: • Przepływy stabilizujące – z kraju o nadwyżce bilansu płatniczego do kraju o jego deficycie • Przepływy destabilizujące – z kraju o deficycie w bilansie płatniczym do kraju o nadwyżce bilansowej Dr Piotr Szczepankowski

16. (7) VII. Kierunek transferu kapitału: • Transfery aktywne – eksport kapitału • Transfery pasywne – import kapitału Obroty kapitałowe netto = = transfery aktywne – transfery pasywne 1) Kraj jest eksporterem netto kapitału, gdy: transfery aktywne > transfery pasywne 2) Kraj jest importerem netto kapitału, gdy: transfery aktywne < transfery pasywne Dr Piotr Szczepankowski

17. Temat 2Bilans płatniczy i handlowy • Istota bilansu płatniczego • Części bilansu płatniczego • Pozycje bilansu płatniczego • Równowaga i nierównowaga w bilansie płatniczym • Pojęcie i pozycje bilansu handlowego Dr Piotr Szczepankowski

18. Istota bilansu płatniczego • Jest to usystematyzowane zestawienie transakcji ekonomicznych dokonanych w ściśle określonym czasie między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi • Wyraża w sposób bezpośredni poziom i strukturę obrotów płatniczych z zagranicą. • Odzwierciedla: a) więzi gospodarcze danego kraju z rynkami zagranicznymi b) obroty z zagranicą, które określają stopień otwarcia gospodarki na zagranicę c) strukturę obrotów z zagranicą, co wskazuje na rodzaj powiązań danego kraju z zagranicą Dr Piotr Szczepankowski

19. Typy transakcji ujmowanych w bilansie płatniczym • Odpłatne – kupno i sprzedaż towarów (usług) za gotówkę lub w kredycie, zamiana towarów i usług na inne towary lub usługi, wymiana jednego aktywa finansowego na inne (np. zakup obligacji zagranicznej za gotówkę z rachunku dewizowego) • Nieodpłatne – nieodpłatne pozyskanie lub dostarczenie towaru lub usługi, nieodpłatne otrzymanie lub przekazanie elementu finansowego (np. opłata składki na rzecz organizacji międzynarodowej) • Autonomiczne – dokonywane przez różne podmioty z motywów ekonomicznych • Przystosowawcze (wyrównawcze) – ruch kapitału krótkoterminowego, zmiany stanu zagranicznych rachunków bankowych i kredytu krótkoterminowego Dr Piotr Szczepankowski

20. Technika tworzenia bilansu płatniczego • Formalnie bilans płatniczy jest zawsze zgodny, ale ekonomicznie NIE • Formalnie każda transakcja zapisywana jest dwustronnie – po stronie „Winien” i po stronie „Ma”; przykładowo eksportowi towarzyszy wzrost rezerw dewizowych, importowymi towarzyszy spadek rezerw dewizowych lub wzrost zobowiązań zagranicznych • Po stronie „Wn” zapisuje się te transakcje, które powodują zwiększenie rzeczowych lub finansowych aktywów kraju (np. należności z tytułu importu) • Po stronie „Ma” zapisuje się te transakcje, które prowadzą do zmniejszenia aktywów rzeczowych i finansowych kraju (np. wartość eksportu, zmniejszenie rezerw dewizowych, wzrost zobowiązań zagranicznych) Dr Piotr Szczepankowski

21. Bilans płatniczy i jego części Można wyodrębnić dwie główne części bilansu płatniczego: • Bilans obrotów bieżących, • Bilans obrotów kapitałowych. Dr Piotr Szczepankowski

22. Składniki bilansu obrotów bieżących • BILANS HANDLOWY obejmujący należności z tytułu eksportu i zobowiązania z tytułu importu towarów. • BILANS USŁUG  zestawienie obrotów zagranicznych wiążących się z usługami transportowymi, bankowymi, ubezpieczeniowymi, telekomunikacyjnymi, licencjami, patentami, prawami autorskimi, usługami turystycznymi itp. • BILANS PROCENTÓW I DYWIDEND obejmujący wszystkie należności i zobowiązania związane z bieżącą obsługą kapitału ulokowanego za granicą i kapitału obcego znajdującego się na obszarze danego kraju (oprocentowanie kredytów i pożyczek zagranicznych, zyski z ulokowanych za granicą inwestycji), przy czym nie wlicza się tutaj spłaty rat kredytów oraz wartości wycofywanych lokat bezpośrednich i portfelowych (są one uwzględnione w bilansie obrotów kapitałowych). • BILANS TRANSFERÓW NIEODPŁATNYCH dotyczy transakcji, które polegają na jednostronnym dostarczaniu zagranicznemu odbiorcy towaru, usługi lub kwoty pieniężnej bez rekompensaty (darowizny, przekazy pieniężne, spadki, stypendia dla cudzoziemców, renty i emerytury, dary rządowe, umorzenia długów zagranicznych i in.). Dr Piotr Szczepankowski

23. Składniki bilansu obrotów kapitałowych • KAPITAŁY  obejmuje inwestycje bezpośrednie, inwestycje portfelowe oraz inne kapitały (wartość zagranicznych kredytów kupieckich, bankowych i rządowych, krótko i długoterminowych). • REZERWY DEWIZOWE  obejmujące: złoto monetarne, dewizy banku centralnego, SDR (specjalne prawa ciągnienia, czyli substytut złota, jednostka rozliczeniowa państwa przyznana mu darmowo przez MFW), rezerwy w MFW (kredyt będący do dyspozycji danego kraju). Dr Piotr Szczepankowski

24. Części bilansu płatniczego wg wzorca NBP • RACHUNEK BIEŻĄCY: a) Towary: wpływy z eksportu (wg cen FOB, czyli bez kosztów dostawy i ubezpieczenia poza granicami kraju) i wydatki na import (wg cen CIF) wg statystyk celnych b) Usługi: wpływy z usług za granicą i wydatki na usługi zagraniczne (fracht, ubezpieczenie, transport) c) Dochody: wpływy i wydatki związane z podróżami zagranicznymi, dochody z inwestycji zagranicznych, dochody z papierów wartościowych d) Inne obroty bieżące: prywatne i rządowe transfery nieodpłatne, wydatki dyplomatyczne Dr Piotr Szczepankowski

25. Części bilansu płatniczego (c.d.) B. RACHUNEK KAPITAŁOWY I FINANSOWY: a) Inwestycje bezpośrednie b) Inwestycje portfelowe c) Krajowe należności za granicą d) Krajowe zobowiązania wobec zagranicy e) Pochodne instrumenty finansowe C. SALDO BŁĘDÓW I OPUSZCZEŃ D. POZYCJE FINANSUJĄCE: a) Oficjalne aktywa rezerwowe b) Kredyty z MFW Dr Piotr Szczepankowski

26. Równowaga i nierównowaga w bilansie płatniczym • Równowaga ekonomiczna w bilansie płatniczym występuje wtedy, gdy zapisane są w nim tylko transakcje autonomiczne oraz podstawowe • Deficyt bilansu płatniczego jest wtedy, gdy transakcje autonomiczne i podstawowe wykazują saldo ujemne • Transakcje podstawowe to: bieżące obroty handlowe i usługowe z zagranicą oraz ruch kapitału długoterminowego • W wielu krajach rozmiary deficytu bilansu płatniczego w ujęciu ekonomicznym określa się jako sumę następujących pozycji: a) zmniejszenie rezerw dewizowych i rezerw złota w banku centralnym b) zmniejszenie płynnych zagranicznych należności netto sektora banków komercyjnych c) zmniejszenie nie wykorzystywanej transzy rezerwowej w MFW Dr Piotr Szczepankowski

27. Czynniki zakłócające równowagę w bilansie płatniczym • Zmiany w strukturze i rozmiarze dochodu narodowego • Zmiana relacji cen krajowych i zagranicznych • Zmiany wzajemnych cen towarów eksportowanych i importowanych przez dany kraj (terms of trade) • Zmiany stopy procentowej za granicą w stosunku do stopy krajowej • Klęski naturalne • Przyczyny polityczne • Zmiany w popycie zagranicznym na eksportowane produkty Dr Piotr Szczepankowski

28. Jak ograniczać deficyt w bilansie płatniczym? • Przez subwencje eksportowe • Przez ograniczanie importu (cła, kontyngenty, podatki graniczne) • Reglamentację dewiz • Przez dewaluację pieniądza krajowego • Przez obniżanie stóp procentowych – presja inwestycyjna na produkcję eksportową Dr Piotr Szczepankowski

29. Bilans handlowy • Bilans obrotów towarowych z zagranicą. • Zestawienie eksportu i importu, sporządzane najczęściej za okres roku, obejmujące wartość towarów (czasami z kosztami transportu i ubezpieczenia) wg cen FOB (eksport) lub wg cen CIF (import) • Bilans handlowy stanowi część bilansu płatniczego • Gdy eksport przewyższa import, mówimy o nadwyżce w bilansie handlowym lub o dodatnim saldzie w obrotach bieżących. Jest to tzw. czynny (aktywny) bilans handlowy • Gdy import jest większy od eksportu, mówimy o deficycie bilansu handlowego lub o deficycie w obrotach bieżących, lub o ujemnym saldzie w bilansie handlowym. Jest to tzw. bierny (pasywny) bilans handlowy Dr Piotr Szczepankowski

30. Temat 3Instrumenty polityki handlowej • Istota i cele polityki handlowej • Środki zagranicznej polityki ekonomicznej • Typy polityki handlowej • Instrumenty polityki handlowej Dr Piotr Szczepankowski

31. Istota polityki handlowej • Polityka handlowa to kształtowanie przez państwo obrotów towarowych z zagranicą poprzez użycie instrumentów pośredniego i bezpośredniego oddziaływania na wielkość i wartość wymiany towarowej. • Główne cele polityki handlowej: - właściwe ukształtowanie stosunków gospodarczych danego kraju z zagranicą, - osiągnięcie odpowiedniego salda obrotów bieżących wykazywanych w bilansie płatniczym oraz w bilansie handlowym kraju. Dr Piotr Szczepankowski

32. Cele cząstkowe polityki handlowej Celami cząstkowymi polityki handlowej są: • wzrost eksportu, • równowaga płatnicza kraju, • poprawa struktury wymiany towarowej, • wzrost udziału kraju w handlu światowym, • ułatwienie podmiotom wejścia na nowe rynki, • obsługa zadłużenia zagranicznego kraju, • pozyskiwanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDI). Dr Piotr Szczepankowski

33. Grupowanie celów polityki handlowej Cele polityki handlowej mogą być: • Ilościowe dążenie do ukształtowania pożądanych rozmiarów handlu zagranicznego, inwestycji zagranicznych itp., co ma doprowadzić do zachowania właściwego salda bilansu handlowego, • Jakościowe takie jak np.: wydłużanie serii produkcji, poprawa jakości produkcji, poprawa terms of trade. Dr Piotr Szczepankowski

34. Grupowanie celów polityki handlowej Ze względu na horyzont czasu osiągania korzyści z polityki handlowej wyróżniamy cele: • Krótkookresowe np. poprawa salda bilansu handlowego, poprawa terms of trade, • Średniookresowe  np. poprawa produkcji na potrzeby eksportu, ułatwienie importu licencji, technologii, zwiększenie wolumenu FDI, • Długookresowe np. zmiany strukturalne w gospodarce, poprawa salda bilansu płatniczego. Dr Piotr Szczepankowski

35. Typy polityki handlowej Wyróżnia się dwa typy polityki handlowej: • Polityka wolnego handlu: • państwo nie ingeruje w sferę stosunków gospodarczych z zagranicą • nastawienie kraju na działanie sił rynkowych • handel zagraniczny jest wolny od wszelkiego rodzaju ograniczeń taryfowych oraz ekonomicznych (np. polityki kursowej, fiskalnej, budżetowej) Dr Piotr Szczepankowski

36. Typy polityki handlowej (c.d.) 2. Polityka protekcjonizmu państwo aktywnie, pośrednio i bezpośrednio wpływa na współpracę z zagranicą posługując się w tym celu całą gamą instrumentów ekonomicznych i decyzji administracyjnych. Zalety: • Ochrona bilansu płatniczego przed nierównowagą, • Ochrona rynku wewnętrznego przed konkurencją zagraniczną, • Przeciwdziałanie bezrobociu. Wady: • Utrzymywanie nieefektywnej struktury produkcji, • Braki w rozwoju postępu technicznego, • Tendencje do ukształtowania gospodarki autarkicznej. Dr Piotr Szczepankowski

37. Środki zagranicznej polityki ekonomicznej • Środki polityki handlowej to wyrażone wartościowo lub rzeczowo zasoby czynników produkcji służące państwu do osiągania celów zagranicznej polityki ekonomicznej. • Środki polityki handlowej dzieli się na: a) pośrednie są to środki zasilające podmioty gospodarcze i zwiększające ich konkurencyjność na rynkach międzynarodowych (np. subwencje eksportowe, ulgi kredytowe itp.) b) bezpośrednie  dotyczą jedynie tej sfery gospodarki i tych podmiotów, które są własnością państwa. Dr Piotr Szczepankowski

38. Instrumenty polityki handlowej Instrumenty polityki handlowej dzieli się na: • TARYFOWE są to cła, czyli instrument wpływający na cenę importowanego lub eksportowanego towaru, • NIETARYFOWE  które dzielą się na instrumenty: a) parataryfowe – działają podobnie jak cła, a więc służą ograniczaniu wymiany przez podwyższenie ceny dobra, np. podatki importowe, subsydia eksportowe b) pozataryfowe – nie wpływają na cenę towaru, regulują natomiast wolumen i strukturę obrotów z zagranicą, np. kontyngenty. Dr Piotr Szczepankowski

39. Instrumenty taryfowe - cła • Cło jest opłatą pobieraną od towaru zagranicznego w związku z przekroczeniem przez niego granicy celnej. • Jest to najstarszy instrument protekcjonizmu państwowego. • Jest dochodem budżetu państwa. Dr Piotr Szczepankowski

40. Funkcje cła • Ochronna – polega na tym, że obłożone cłem towary importowane stają się droższe, a zatem mniej konkurencyjne na rynku krajowym, przez co chroniony jest podobny wyrób krajowy, • Fiskalna – cło dostarcza budżetowi państwa dochodów (w Polsce jest to ok. 8-10% wpływów do budżetu), • Ochrony bilansu płatniczego – cło zwiększa cenę importowanego dobra, zmniejszając dzięki temu popyt na nie, co powoduje w konsekwencji spadek importu i poprawę salda obrotów bieżących. Dr Piotr Szczepankowski

41. Rodzaje ceł I. Charakter zagranicznej polityki ekonomicznej: • Cła autonomiczne wprowadzane decyzją danego państwa, • Cła umowne  uzgadniane między państwami, określające poziom cła, czas jego obowiązywania, asortyment produktów, których cło dotyczy. Dr Piotr Szczepankowski

42. Rodzaje ceł (c.d.) II. Wysokość cła: • Cła minimalne stosowane w handlu z krajami, które otrzymały tzw. klauzulę najwyższego uprzywilejowania, • Cła maksymalne stosowane wobec państw bez klauzuli najwyższego uprzywilejowania. Dr Piotr Szczepankowski

43. Rodzaje ceł (c.d.) III. Siła oddziaływania cła: • Cła preferencyjne stosowane w grupie krajów unii celnej czy też strefy wolnego handlu, • Cła dyskryminacyjne  występujące w kilku odmianach: a) cła retorsyjne stosowane jako odwet za nieprzyjazne ekonomiczne działanie innego kraju, b) cła wyrównawcze są stosowane w celu neutralizacji efektu subsydiów eksportowych stosowanych przez inny kraj, c) cła antydumpingowe  wprowadzone w celu zniwelowania importu dóbr sprzedawanych na rynkach zagranicznych poniżej kosztu ich wytworzenia. Dr Piotr Szczepankowski

44. Rodzaje ceł (c.d.) IV. Kierunek ruchu towarów: • Cła importowe są nakładane na towary przywożone do danego kraju w celu ochrony bilansu handlowego i płatniczego, poziomu cen krajowych lub ochrony produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną, • Cła eksportowe  służą państwu do kształtowania wielkości i kierunków wywozu produktów, które są deficytowe na rynku wewnętrznym, • Cła tranzytowe są nakładane na towary przywożone przez terytorium danego kraju (aktualnie już nie obowiązują – zakaz międzynarodowy). Dr Piotr Szczepankowski

45. Rodzaje ceł (c.d.) V. Funkcje pełnione przez cło: • Cła ochronne • Cła fiskalne VI. Czas obowiązywania: • Cła ustalone na czas nieograniczony • Cła sezonowe Dr Piotr Szczepankowski

46. Rodzaje ceł (c.d.) VII. Sposób ustalania stawek celnych: • Cła wartościowe ustalane od wartości towaru, • Cła ilościowe  ustalane od ilości sprowadzanego towaru, • Cła kombinowane naliczane częściowo od wartości i częściowo od ilości towaru (np. 20% od wartości, ale minimum 10 USD za tonę). Dr Piotr Szczepankowski

47. Instrumenty parataryfowe • Cechują się większą skutecznością od ceł, bowiem są stosowane selektywnie. • Zalicza się do nich: opłaty wyrównawcze, opłaty specjalne, podatki graniczne, subsydia eksportowe, depozyty importowe, podwyższenie podstawy wymiaru cła, kontyngenty taryfowe, inne (np. opłaty sanitarne). Dr Piotr Szczepankowski

48. Opłaty wyrównawcze • Jest to opłata wnoszona przez importera równa różnicy między ceną towaru importowanego a gwarantowaną przez państwo ceną takiego samego towaru wytwarzanego w kraju, • Cechy opłat wyrównawczych: a) zmienność wysokości, b) stosowanie łącznie z cłem lub zamiast cła, c) wysoka skuteczność stosowania. Dr Piotr Szczepankowski

49. Opłaty specjalne • Opłaty fiskalne dla dóbr luksusowych, których nie produkuje się w kraju importera, • Inne opłaty, np. administracyjne, konsularne, stemplowe, statystyczne itp. Dr Piotr Szczepankowski

50. Subsydia eksportowe • Jest to świadczenie ze strony państwa na rzecz przedsiębiorstw produkujących i sprzedających swoje towary za granicą. • Są to m.in. premie, ulgi i inne ułatwienia, które mają spowodować obniżenie ceny dobra eksportowanego. • Są to dopłaty do różnicy w cenach: wyższej dobra eksportowanego i niższej na rynku zagranicznym. • Mogą być przyznane w formie: a) bezpośredniej  dotacje gotówkowe, b) pośredniej  np. finansowanie badań nad nowym produktem, ulgi podatkowe, preferencyjne kredyty eksportowe. Dr Piotr Szczepankowski