UVOD

1. UVOD Otkrivanje cene osnovnih finansijskog instrumenta

2. Sadržaj • Osnovne funkcije finansijskog tržišta • Osnovni sistemi trgovanja hartijama od vrednosti • Metode otkrivanja cena na različitim modalitetima razvijenih finansijskih tržišta • Optimalni modaliteti utvrđivanja cena hartija od vrednosti na tržištu kapitala • Iskustva istočno Evropskih zemalja • Sistemi trgovanja i metode otkrivanja cene na Beogradskoj Berzi

3. 1. Osnovni zahtevi • Stvaranje likvidnosti • Stvaranje uslova za formiranje objektivne tržišne cene • Indirektna pomoć u finansiranju industrije • Informisanje • Zaštita interesa investitora u hartije od vrednosti

4. 2. Tržište hartija od vrednosti • Tržište sa periodičnim aukcijama zasnovanim na nalozima (order driven – PCM) • Tržište sa kontinuiranim aukcijama zasnovano na nalozima • Kontinuirana dilerska tržišta zasnovana na kotaciji (quote driven markets – QDM)

5. Bazične tehnologije trgovanja • kontinualni model trgovanja • diskontinualni model trgovanja

6. Efikasan sistem trgovanja mora da obezbedi • Otkrivanje cene (price dicovery) • Omogućavanje stabilizacije tržišta • Omogućavnje nadziranja tržišta kroz monitoring celokupnog sistema • Davanje garancije minimuma standarda u pogledu kompetentnosti i integriteta posrednika na tržištu i kod hartija od vrednosti kojima se trguje

7. 2.1 Aukcijska tržišta zasnovana na nalozima • Svi nalozi u interakciji • Generiše stbilniju cenu • jednostavna cirkulacija informacija • veća zaštita investitora Periodična aukcijska tržišta Kontinuirana aukcijska tržišta

8. CENA PONUDA TRAŽNJA PROMET 600 150 350 150 660 300 350 300 740 300 350 300 750 400 200 200 800 550 100 100 Utvrđivanje jedinstvene dnevne cene hartija od vrednosti na periodičnom aukcijskom tržištu

9. Utvrđivanje cene na kontinuiranom aukcijskom tržištu • Prva faza: prikupljanje naloga po limit cenama • Druga faza: moment objavljivanja cene hartije od vrednosti • Treća faza: početk kontinuirane aukcije

10. Osnovne prednosti kontinuiranih aukcijskih tržišta • 1. Niži transakcion troškovi-veći broj transakcija odvija se bez prekida oko neke gravitacione cene, najčešće formirane od strane specijaliste. • 2.Veća transparentnost-omogućava brzu distribuciju informacija o cenama. Osnovni uslov: -visok obim transakcija -visoka frkvencija transakcija

11. Faze trgovanja dužničkim hartijama od vrednosti na Beogradskoj Berzi Prva faza: predotvaranje a) otvorena faza b) bleck-out faza Druga faza: utvrđuje cena otvaranja Treća faza: trgovanje na otvaranju Četvrta faza: kontinuirano trgovanje Peta faza: zatvaranje trgovanja

12. Rukovanje nalozima na kontinuiranim aukcijskim tržištima

13. Rukovanje nalozima na periodičnim aukcijskim tržištima • Ne postoji jasna razlika između tržišnih i limit naloga • Svi nalozi se izvršavaju po jedinstvenoj klirinškoj ceni • Niži troškovi trgovanja

14. 2.2 Dilerski tip tržišta • Visok stepen decentralizacije • Trgovina pregovaranjem • Postojanje više dilera za jednu hartiju od vrednosti

15. Osnovni nedostaci dilerskog tipa tržišta u odnosu na aukcijski model • Slabije analitičko praćenje (kod brokerskh kuća i medija) • Ne mogućnost direktnog sučeljavanja više zainteresovanih za jednu hartiju • Blaži propisi u oblasti prodaje na kratko • Spred kupovne i prodajne cene znatno viši • Veće amplitude promena cena

16. 3. Metode otkrivanja cene na različitim modalitetima razvijenih finansijskih tržišta • NYSE:Kontinuirano aukcijsko tržište zasnovano na nalozima • NASDAQ:Kontinuirano dilersko tržište zasnovana na kotaciji

17. 3.1 Tipovi članstva na NYSE • Broker na parketu (commission house broker, floor brokers) • Nezavisni brokeri (two-dollar, independent brokers) • Specijalisti • Competitive trders • Registred competitive market makers • Priduženi članovi • Bond brokers

18. Uloga specijalista • Broker za članove berze koji trenutno ne mogu da izvrše trgovanje • Diler sa ciljem uspostavljanja efikasnog i kontinuiranog trgovanja sa dodeljenim hartijama

19. Prikaz procesa transakcije na NYSE • Kupac i prodavac daju instrukcije svojim brokerima • Koristeći BBSS ili Super Dot brokerska kuća šalje nalog na berzanski parket • Brokeri na parketu odlaze do šaltera na kome se trguje tom hartijom • Nadmetanje brokera sa ostalim brokerima ispred šaltera • Broker prodavća i broker kupća se usaglašavaju • Radna stanica specijaliste šalje informaćiju brokerskim kućama

20. 3.2 Prikaz procesa trasakcije na NASDAQ-u • Dobijanje kupovnog ili prodajnog naloga od klijenta • Broker preko informacionog sistema pribavlja kotacije date od strane Market Makera • Biranje najpovoljnije ponude i stupanje u kontakt sa ponđačem radi zaključivanja transakcije

21. 4. Optimalni modaliteti utvrđivanja cene hartija od vrednosti na tržištu kapitala

22. 4.1 Troškovi trgovanja i periodično aukcijsko tržište • Troškovi izvršenja i saldiranja su osrednji • Rizik izvršenja može biti visok • Delimična anonimnost učesnika • Velika sposobnost obavljanja transakcije na nestabilnim tržištima • Visoka transparentnost

23. 4.2 Troškovi trgovanja i kontinuirano aukcijsko tržište • Relativno visoki troškovi izvršenja i saldiranja • Visok uticaj na tržište • Mali rizik izvršenja • Slaba sposobnost obavljanja transakcija na nestabilnim tržištima • Visoka anonimnost • Visok stepen transparentnosti

24. 4.3 Troškovi trgovanja i dilerska tržišta • Troškovi izvršenja i saldiranja su minimalni • Ne zadovoljavajuća sposobnost izvršenja transakcije na nestabilnim tržištima • Slaba transparentnost

25. 5. Za finansijska tržišta u razvoju neophodno je obezbediti • Otkrivanje cene mora biti na jednom mestu • Postojanje mehanizama za regulisanje posrednika • Postojanje jednog jedinstvenog centralnog registra svih hartija od vrednosti • Javnost rezultata poslovanja svih preduzeća

26. 5.1 Osnovni poremećaji tržišta kapitala zemalja u tranziciji • Na većini finansijskih tržišta zemlja u tranziciji trguje se hartijama, koje po svojim osobinama ne spadaju u klasične instrumente • prisustvo ovih hartija na tržištu izaziva vrlo snažna oscilovanja njihovih cena • deformacija tržišta se može registrovati i u ponašanju regulatornih i logistickih institucija tržišta (zanemarivanje manjinskih prava vlasnika)

27. 5.2 Finansijska tržišta zemalja u tranziciji susreću sa dve grupe problema. • Problem definisanja intristične vrednosti akcije koje generiše masovna privatizacija. • Problem negativne selekcije.

28. 5.3 Tržište kapitala Poljske Tri metode trgovanja: • Sistem sa jednom aukcijom dnevno • Sistem kontinuiranog trgovanja • Blok trgovanja

29. 5.4 Tržište kapitala Češke Tržište Praške berze podeljeno je na tri segmenta • Glavno tržište-A lista • Spredno-sekundarno tržište-B lista • Slobodno tržište

30. 5.4 Tržište kapitala Češke U zavisnosti od likvidnosti konkretne hartije od vrednosti pravilima berze definišu se pet metoda trgovanja: • trgovanje sa jednom aukcijom dnevno • kontinuirano trgovanje po fiksnoj ceni • direktno blok trgovanje svežnjevima • automatsko trgovanje svežnjevima • kontinuirano trgovanje po višestrukoj ceni

31. 6. Sistemi trgovanja i metode otkrivanja cene na Beogradskoj Berzi Akcijama prvog i drugog AP tržišta trguje se na periodičnim aukcijama metodom: 1.Preovlađujuće cene 2.Metodom minimalne cene i minimalne količine 3. Metodom višestruke cene,

32. 6. Sistemi trgovanja i metode otkrivanja cene na Beogradskoj Berzi Dugoročnim dužničkim hartijama od vrednosti trguje se u okviru berzanske trgovine : 1. metodom preovlađujuće cene 2. metodom kontinuirane trgovine

33. 6.1 Metod preovlađujuće cene • Prva faza, otvorena tabla • Druga faza,zatvorena tabla Osnovni kriterijum pomoću koga se utvrđuje cena je maksimiziranje obima prometa