Finansowanie rozwoju Polski w kryzysie Krzysztof Rybiński 11 luty 200 9

1. Finansowanie rozwoju Polski w kryzysieKrzysztof Rybiński11luty 2009

2. Pierwsze prognozy wskazują na globalną recesję w 2009 roku – według IIF Źródło: IIF, 28 stycznia 2009

3. Potwierdzone przez wskaźniki wyprzedzające OECD Wskaźniki wyprzedzające OECD, sygnalizują zmiany koniunktury z około 6-miesięcznym wyprzedzeniem, niebieski obszar to okres od szczytu do dna aktywności gospodarczej Źródło: OECD

4. Awersja do ryzyka spowoduje dramatyczny spadek napływu kapitału na rynki wschodzące Prognozy napływu kapitału netto na rynki wschodzące Napływ kapitału netto z banków do krajów Europy Środkowej i Wschodniej wyniósł 217 mld dolarów w 2007 roku, spadł do 128 mld dolarów w 2008 roku. IIF prognozuje, że w 2009 roku nastąpi odpływ netto w wysokości 27 mld dolarów Źródło: IIF, 28 stycznia 2009

5. Olbrzymie emisje papierów skarbowych krajów o wysokim ratingu • Stany Zjednoczone – 2 biliony dolarów (pre-Obama) • Kraje strefy euro – ekwiwalent 1 biliona dolarów • Wszystkie kraje odnotują znaczący wzrost deficytów budżetowych, ponieważ niskie ceny aktywów nie będą wspierały prywatyzacji, to oznacza olbrzymi globalny wzrost popytu rządów na finansowanie … • … w momencie gdy n.p. aktywa funduszy arbitrażowych spadły z 2 bln dolarów o prawie połowę, a skala wykorzystanej dźwigni finansowej (zwykle x4) jest radykalnie mniejsza, trwa obkurczanie bilansów banków • Czy istnieje ryzyko gwałtownego zastoju na rynku obligacji krajów o wielkich deficytach?

6. Co robi rząd USA aby uniknąć wielkiej depresji?

7. Wnioski • W krajach Europy Środkowo-Wschodniej pojawi się zjawisko nagłego zastoju (ang. sudden stop), czyli zatrzymania napływu kapitału • Bez podjęcia szczególnych starań rząd będzie miał trudności z emisjami zagranicznymi, ich wielkość będzie ograniczona a procentowanie wysokie (efekt wypychania krajów rozwijających się przez kraje rozwinięte) • Polskie firmy będą miały jeszcze większe problemy, kwestią otwartą pozostaje finansowanie w ramach międzynarodowych grup kapitałowych • Należy podjąć nadzwyczajne działania mające na celu pozyskanie zewnętrznego finansowania

8. Perspektywy dla możliwości finansowania inwestycji w Polsce Sytuacja wewnętrzna

9. Najpopularniejsze formy pozyskiwania kapitału w Polsce • Najpopularniejsze formy pozyskiwania kapitału w Polsce to: • Kredyty bankowe • Kapitał własny • Fundusze Unijne • Leasing • Fuzje • IPO Najpopularniejsze formy pozyskania kapitału w Polsce (odsetek odpowiedzi „bardzo popularne”) Źródło: „Raport Kapitał dla Firm 2008”, IPO, 2008.

10. IPO – po rekordowym 2007 r. znaczne spowolnienie Wartość IPO na GPW w latach 2000-2008 * 2008 r. – prognoza. Źródło: GPW w Warszawie, Eurostat.

11. Europejski rynek fuzji i przejęć znajduje się w trendzie spadkowym Fuzje i przejęcia w Europie Środkowej i Wschodniej oraz WNP (lewy panel: wartość – w mln EUR, prawy panel: wolumen) Źródło: „Monthly M&A Insider A mergermarket report on global M&A activity”, Listopad 2008

12. Leasing –spowolnienie z lat 2000-2002 już jest odczuwalne Leasing (w mld zł – lewy wykres; dynamika nominalna – prawy wykres) i wzrost gospodarczy Źródło: Związek Polskiego Leasingu, Eurostat.

13. Fundusze Unijne – dużo środków, ale trudno dostępnych dla sektora MŚP • Środki przeznaczone na realizację programów operacyjnych w latach 2007-2013: około 85,6 mld euro; • Duży stopień skomplikowania i czasochłonność procedur związanych z pozyskiwaniem funduszy unijnych stanowi istotną barierę dla tej formy finansowania, zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw. • Niska aktywność Polski w pozyskiwaniu środków z EBI Źródło: „Raport Kapitał dla Firm 2008”, IPO, 2008.

14. Pakiet antykryzysowy EBI – wybrane elementy • Dodatkowe wsparcie dla MSP – 3,5 mld EUR rocznie • Dodatkowe wsparcie dla firm średniej wielkości – 1 mld EUR rocznie • Energia i zmiany klimatyczne – 4 – 9 mld EUR rocznie • Efektywność energetyczna i wykorzystanie źródeł energii odnawialnej • Przyjazne dla środowiska wykorzystanie paliw kopalnych (na przykład wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla) • Zwiększone wsparcie dla mniej uprzywilejowanych regionów i nowych państw członkowskich -2,5 mld EUR rocznie • RSFF – wspieranie gospodarki opartej na wiedzy dzięki wykorzystaniu instrumentów podwyższonego ryzyka Źródło: NBP, Sytuacja na rynku kredytowym, ankieta przewodniczących komitetów kredytowych, styczeń 2009

15. Kapitał własny – w czasach spowolnienia trudny kanał finansowania inwestycji • Nadchodzące spowolnienie gospodarcze pogorszy wyniki finansowe przedsiębiorstw, a tym samym ograniczy możliwości wewnętrznego finansowania inwestycji Przewidywana zdolność do bieżącego regulowania zobowiązań finansowych* Finansowanie wewnętrzne w latach 2005-2008 (w mld PLN) * w przypadku budownictwa: przewidywana sytuacja finansowa. Źródło: GUS.

16. Wiele wskazuje na to, że w 2009 r. polskie firmy czeka kredytowa susza • Znaczna część nowych kredytów bankowych w Polsce była w ostatnim czasie finansowana zagranicą. Istnieje niebezpieczeństwo, że finansowanie to „wyschnie” (nie tylko brak nowych środków, ale także problemy z rolowaniem zapadających pożyczek) Zannualizowany przyrost wybranych agregatów pieniężnych oraz zadłużenia zagranicznego polskiego sektora bankowego (w mld zł). * Roczny przyrost zobowiązań sektora bankowego wobec podmiotów zagranicznych. ** Roczny przyrost zobowiązań MIF wobec krajowego sektora niefinansowego. *** Roczny przyrost należności MIF od krajowego sektora niefinansowego. Źródło: NBP, Raport o stabilności systemu finansowego, 2008.

17. Kryteria przyznawania kredytu zostały zaostrzone • „We wszystkich segmentach rynku kredytowego doszło do silnego ograniczenia podaży kredytu. Banki silnie zaostrzyły kryteria udzielania wszystkich rodzajów kredytu oraz podniosły marże kredytowe. W przypadku kredytów dla przedsiębiorstw i kredytów mieszkaniowych banki wymagały wyższego poziomu zabezpieczenia kredytu niż miało to miejsce do III kwartału 2008 r. Takie zmiany w polityce kredytowej wynikały z bardzo wysokiej niepewności co do przyszłego stanu koniunktury, która utrudnia bankom poprawną wycenę ryzyka kredytowego. Dodatkowo wiele banków musiało ograniczyć tempo wzrostu akcji kredytowej ze względu na nasilające się ograniczenia kapitałowe” Źródło: NBP, Sytuacja na rynku kredytowym, ankieta przewodniczących komitetów kredytowych, styczeń 2009

18. Kryteria przyznawania kredytu zostały zaostrzone Źródło: NBP, Sytuacja na rynku kredytowym, ankieta przewodniczących komitetów kredytowych, styczeń 2009

19. Popyt na kredyty słabnie Źródło: NBP, Sytuacja na rynku kredytowym, ankieta przewodniczących komitetów kredytowych, styczeń 2009

20. Wzrost premii za ryzyko, w kraju … Spread pomiędzy oprocentowaniem nowo udzielonych kredytów złotowych dla przedsiębiorstw oraz stopą WIBOR 3M Spread pomiędzy oprocentowaniem nowo udzielonych kredytów hipotecznych w CHF oraz stopą LIBOR CHF 3M. Źródło: NBP, Reuters Ecowin.

21. … i za granicą • W styczniu ryzyko kredytowe Polski było oceniane gorzej niż banków będących bankami-matkami największych banków w naszym kraju; • Jest to sytuacja odmienna od tego, co miało miejsce jeszcze ok. trzy miesiące temu. • Wczoraj spread CDS dla Polski wynosił 317 pb Credit Default Swaps – Polska i banki komercyjne (w punktach bazowych) Źródło: Reuters, Markit

22. Ryzyko wypchnięcia firm z rynku kredytowego przez rząd • Silny wzrost potrzeb pożyczkowych netto sektora finansów publicznych (budżet, fundusze celowe) może w jeszcze większym stopniu ograniczyć dostępność kredytu dla firm • Podwójny crowding-out

23. Główne kanały oddziaływania kryzysu

24. Ryzyko recesji po poczwórnym szoku • Zewnętrzny szok popytowy (spadek eksportu) • Zewnętrzny szok inwestycyjny (FDI w dół) • Szok kredytowy (global deleveraging – racjonowanie kredytu, wzrost kosztu kredytu)!!! • Skokowe pogorszenie oczekiwań (zaniechanie inwestycji, zaniechanie konsumpcji) • Negatywny wpływ na wszystkie składowe PKB (od strony popytu)

25. Legenda: ++ istnieje możliwość silnego oddziaływania + istnieje możliwość umiarkowanego oddziaływania -/+ możliwości oddziaływania znacznie ograniczone - brak możliwości oddziaływania system poręczeń jako jeden z możliwych sposobów oddziaływania Spadek eksportu – powody, działania rządu (+/-)

26. Legenda: ++ istnieje możliwość silnego oddziaływania + istnieje możliwość umiarkowanego oddziaływania -/+ możliwości oddziaływania znacznie ograniczone - brak możliwości oddziaływania system poręczeń jako jeden z możliwych sposobów oddziaływania Spadek inwestycji – powody, działania rządu (+/-)

27. Legenda: ++ istnieje możliwość silnego oddziaływania + istnieje możliwość umiarkowanego oddziaływania -/+ możliwości oddziaływania znacznie ograniczone - brak możliwości oddziaływania system poręczeń jako jeden z możliwych sposobów oddziaływania Spadek spożycia indywidualnego – powody, działania rządu (+/-)

28. Legenda: ++ istnieje możliwość silnego oddziaływania + istnieje możliwość umiarkowanego oddziaływania -/+ możliwości oddziaływania znacznie ograniczone - brak możliwości oddziaływania system poręczeń jako jeden z możliwych sposobów oddziaływania Spadek spożycia publicznego – powody, działania rządu (+/-)

29. Legenda: ++ istnieje możliwość silnego oddziaływania + istnieje możliwość umiarkowanego oddziaływania -/+ możliwości oddziaływania znacznie ograniczone - brak możliwości oddziaływania system poręczeń jako jeden z możliwych sposobów oddziaływania Inne ważne obszary – powody, działania rządu (+/-)

30. Przyjęte strategiczne kierunki działania antykryzysowego • Unikanie silnego wzrostu deficytu budżetowego (wobec planowanego zsynchronizowanego zwiększenia deficytu w wielu innych krajach) • Wykorzystanie mechanizmu gwarancji i poręczeń (zwiększenie zobowiązań pozabilansowych budżetu) • Podtrzymanie ścieżki wejścia do strefy euro (sygnalizowanie możliwego opóźnienia poza 2012 rok) • Polska stosuje strategię „jeźdźca na gapę”, która może być skuteczna pod warunkiem, że nie pojawią się działania protekcjonistyczne • Polska jedzie pod prąd (oszczędności, prywatyzacja – na świecie większe wydatki, nacjonalizacja) • To rozsądna strategia, ale obarczona sporym ryzykiem

31. Wejście do ERM2 obecnie politycznie trudne i ryzykowne

32. Najpierw reformy i stabilność, potem ERM2 • Ekstremalnie niestabilny kurs walutowy • Sudden stop w EŚiW • Brak konsensusu politycznego zwiększa ryzyko • Wysokie prawdopodobieństwo niespełnienia kryterium budżetowego • Niegotowa strategia przyjęcia euro w gotówce (przygotowania trwają około 3 lat) • W tej sytuacji wejście do ERM2 należy opóźnić o 1-2 lata (w zależności od sytuacji) a ten czas wykorzystać do przyspieszenia reform, zbudowania porozumienia politycznego i stworzenia strategii wejścia do strefy euro • Okres „łatwego” wejścia do strefy euro minął w 2008 roku.

33. Dziękuję za uwagę.