MIKROEKONOMICZNE PODSTAWY MAKROEKONOMII – ZACHOWANIA KONSUMENTÓW. 1. NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI

1. MIKROEKONOMICZNE PODSTAWY MAKROEKONOMII – ZACHOWANIA KONSUMENTÓW. 1. NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI Studiując podstawy ekonomii, zakładalismy, że konsumpcja, Cpl, w sposób liniowy zależy od dochodu do dyspozycji, Yd: Cpl = Ca+KSK•Yd. gdzie: KSK – krańcowa skłonność do konsumpcji (0<KSK<1).

2. Dla Stanów Zjednoczonych: Cpl = -753 + 0,94•Yd. Analiza danych statystycznych ujawnia, że zwiększeniu się docho-du do dyspozycji o 1 $ towarzyszy wzrost konsumpcji o 0,94 $. Jednak WYNIKI OBSERWACJI NIE POTWIERDZA-JĄ W PEŁNI TEORII...

3. Rzeczywiście, zmiany dochodu do dyspozycji per capita oraz wy-datków na konsumpcję per capita są PODOBNE, LECZ NIE TA-KIE SAME. Poniższy rysunek dotyczy Stanów Zjednoczonych. Realne wydatki na konsumpcję per capita a dochód do dyspozycji (USA, 1957-2002) Mimo silnej zależności obu zmiennych zmiany wydatków na konsumpcję wahają się słabiej niż wielkość dochodu do dyspozycji. W szczególności zwykle konsumpcja słabo reaguje na chwilowe skrajne wychylenia dochodu. Źródło: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 336. Analiza danych statystycznych ujawnia również, że nie przemijające w długim okresie (trwałe) zmiany dochodu powodują bardzo podobne zmia-ny wielkości konsumpcji (KSKD, dotycząca dochodu długookresowego, jest znaczna). Jednak w przypadku dochodu krótkookresowego jest inaczej (KSKK, dotycząca trwających krótko zmian dochodu, jest mała).

4. Dalej, obserwacja ujawnia również, że wielkość wydatków na kon-sumpcję per capita w okresie „t-1” i w okresie „t” są prawie iden-tyczne. Poziom wydatków konsumpcyjnych per capita w danym kwartale jest niemal równy konsumpcji w poprzednim kwartale skorygowanej o niewielką wartość, odpowiadającą wzrostowi gospodarczemu. Dla Stanów Zjednoczonych: Ct=22,75$+1,004Ct-1*. Okazuje się, że prywatne WYDATKI KONSUMPCYJNE SĄ BARDZO STABILNE... Zmodyfikowany o skutki wzrostu gos-podarczego poziom konsumpcji w poprzednim okresie niemal do-kładnie wyjaśnia bieżący poziom konsumpcji. ---------- * Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 336.

5. Te wyniki obserwacji były przyczyną powstania teorii konsumpcji alterna-tywnych w stosunku do teorii tradycyjnej. Chodzi o: 1. TEORIĘ CYKLU ŻYCIA KONSUMENTA (Franco Modigliani). 2. TEORIĘ DOCHODU PERMANENTNEGO (Milton Friedman). Ich autorzy podkreślali znaczenie (odpowiednio): Decyzji konsumentów, chcących – mimo wahań dochodu - w ciągu całego życia UTRZYMAĆ STAŁY POZIOM DOBROBYTU. oraz: Przewidywania przez konsumenta POZIOMU DOCHODU W CIĄGU JEGO CAŁEGO ŻYCIA. W praktyce teorie te zostały SCALONE. Powstała w ten sposób „HIPO-TEZA CYKLU ŻYCIA I DOCHODU PERMANENTNEGO”, czyli tzw. NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI.

6. Zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIA KONSUMPCJI gospodarstwa domo-we planują konsumpcję i oszczędności długookresowo, chcąc znaleźć NAJ-LEPSZĄ CZASOWĄ STRUKTURĘ KONSUMPCJI W CIĄGU CAŁEGO ŻYCIA. Ludzie cenią sobie przy tym STABILNOŚĆ. Nie chcą konsumować bardzo dużo w jednych latach i bardzo mało w innych latach i starają się utrzymy-wać wydatki konsumpcyjne na stałym poziomie. To się nazywa „WYGŁA-DZANIE KONSUMPCJI” (ang. consumption smoothing). Przecież wzrost konsumpcji o daną wielkość mniej cieszy niż boli spadek konsumpcji o taką samą wielkość. (Przyczyną jest malejąca krańco-wa użyteczność konsumpcji).W efekcie w długim okresie LUDZIE PRÓBU-JĄ UTRZYMYWAĆ STABILNY POZIOM KONSUMPCJI.

7. PRZYKŁAD: Oto przypadek dwudziestolatka, który zamierza pracować do 65 roku życia, sądzi, że umrze w wieku ok. 80 lat, a przewidywany przezeń roczny dochód z pracy wynosi 30 000$. Zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji planowane roczne wydatki konsumpcyjne kogoś takiego wyniosą: Cpl = (WL/NL)•YL, gdzie: Cpl – planowane roczne wydatki na konsumpcję. WL – liczba planowanych dalszych lat pracy. NL – liczba planowanych dalszych lat życia. YL – przewidywany roczny dochód z pracy. A zatem: Cpl = (WL/NL)•YL = (65-20)/(80-20)•30 000$ = (45/60)•30 000$ = 22 500 $.

8. A zatem , zgodnie z nowoczesną teoria konsumpcji poziom wydatków na konsumpcję nie zmienia się w ciągu całego „dorosłego” życia konsumenta. W trakcie pracy zawodowej, która trwa WL lat, konsument oszczędza, gromadząc aktywa. Po zaprzestaniu pracy wykorzystuje je przez (NL–WL) lat. Wartość jego aktywów spada do zera w momencie śmierci.

9. C=WL/NL•YL=(65-20)/(80-20)•30 000$=45/60•30 000$=22 500 $. Zauważmy, że KSK = WL/NL! Wynika stąd, że przeciętna dla całej gospodarki WL/NL, czyli KSK zmienia się zależnie od struktury wiekowej społeczeństwa. Wszak WL i NL zależą od wieku konsumenta. Popatrzmy: KSK z dochodu permanetnego naszego 20-latka wynosiła WL/NL = 45/60 = 0,75. Gdyby decyzję o wielkości rocznej konsumpcji tej samej osobie przyszło podejmowac w wieku 50 lat, KSK tej osoby wyniosłaby WL/NL = 15/30 = 0,5. Uwaga! Zakładamy, że konsumenci podejmują decyzje o wielkości wydatków wielokrotnie, uwzględniając nowe informacje na temat WL, NL i YL.

10. Zauważmy, że zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMP-CJI KSK z dochodu permanentnego jest duża, a z dochodu krót-kookresowego – mała. WSZAK DOCHÓD KRÓTKOOKRESO-WY ZWIĘKSZA DOCHÓD „PERMANENTNY” W MAŁYM STOPNIU. W efekcie w roku, w którym doszło do chwilowego wzrostu dochodu, wydatki konsumpcyjne wzrastają w niewielkim stopniu...

11. Po wzroście dochodu krótkookresowego o A dochód permanentny wzrasta o A/WL, więc wydatki konsumpcyjne rosną o (WL/NL)• A/WL=A/NL. (Wszak: Cpl=(WL/NL)•YL). Zatem po wzroście dochodu krótkookresowego wielkość wzrostu rocznej konsumpcji znajdziemy, DZIELĄC WZROST DOCHODU KRÓTKOOKRE-SOWEGO PRZEZ POZOSTAŁĄ KONSUMENTOWI DO PRZE-ŻYCIA LICZBĘ LAT.

12. Ustaliliśmy wlasnie, że zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KON-SUMPCJI KSKD z dochodu permanentnego jest duża, a KSKK z dochodu krótkookresowego – mała. Nic dziwnego, że w krótkim okresie dochód do dyspozy-cji zachowuje się inaczej niż wydatki konsumpcyjne. Otóż TYL-KO TRWAŁE ZMIANY DOCHODU POWODUJĄ ANALO-GICZNE ZMIANY KONSUMPCJI, PONIEWAŻ TYLKO ONE ZOSTAJĄ UZNANE ZA ZMIANY DOCHODU PERMANENT-NEGO.

13. Dalej, zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMPCJI także KSKW z majątku (ang. wealth) jest równa KSKK z dochodu przej-ściowego (krótkookresowego), czyli – mała. Wzrost wartości ma-jątku ma przecież charakter jednorazowy i nie ma żadnej gwaran-cji, że będzie się powtarzał.

14. NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI wyjaśnia zmiany wy-datków na dobra konsumpcyjne nietrwałego użytku (np. strzyże-nie, chleb). Natomiast wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku (np. samochód, komputer, meble) wymagają osobnego wy-tłumaczenia. Dlaczego?

15. Otóż wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku są jak in-westycje. Jak w przypadku inwestycji ich efektem jest długookre-sowy strumień usług dobra świadczonych na rzecz jego posiada-cza. Nie ma sensu równomiernie rozkładać w czasie („wygładzać”) wydatków na zakup takich dóbr Z powodu ich RÓŻNEJ (czasem nieprzewidywalnej) „długości życia” „wygładzenie” wydatków nie ustabilizuje poziomu użyteczności czerpanej przez właściciela z nabytych dóbr. Skoro tak, to wydatki te nie są równomiernie roz-kładane w czasie. W efekcie wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku zależą od podobnych czynników jak wydatki inwestycyjne. Na przykład, na ich wielkość silnie wpływają zmiany stopy procen-towej. Dotyczy to zwłaszcza krajów, w których można łatwo za-ciągnąć kredyt.

16. 2. KONSUMPCJA I OSZCZĘDNOŚCI A NIEPEW-NOŚĆ. Teraz rozbudujemy nowoczesną teorię konsumpcji, uwzględniając różne dodatkowe aspekty zachowania konsumentów, które mają związek z nie-pewnością...

17. 2. KONSUMPCJA I OSZCZĘDNOŚCI A NIEPEW-NOŚĆ. • 2.1. Przyczyny stabilności wydatkow konsumpcyjnych. • Zauważmy , że – JEŚLI TYLKO DOCHÓD PERMANENTNY DA SIĘ USTALIĆ - zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji wydatki na kon-sumpcję nie zmieniają się w ciągu całego „dorosłego” życia konsumenta. Zmiany poziomu wydatków konsumpcyjnych są powodowane wyłącznie przez NIEOCZEKIWANE zmiany dochodu permanentnego. • Innymi słowy: • Clc-pih = , • gdzie: • Clc-pih -zmiana wydatków konsumpcyjnych wyjaśniana przez nowoczes- • ną teorię (ang. life cycle and permanent income hypothesis). • - losowa zmiana wielkości wydatków konsumpcyjnych. • = Clc-pih jest losowa, bo powodująca ją zmiana dochodu permanentnego, ΔYL, także jest losowa (Clc-pih=KSKD•ΔYL). • Wyjaśnilismy oto zaskakującą stabilność konsumpcji, opisaną wczesniej („poziom konsumpcji w poprzednim okresie, zmodyfikowany o skutki wzrostu, niemal dokładnie wyjaśnia bieżący poziom konsumpcji”).

18. Jednak obserwacja pokazuje także, że wydatki konsumpcyjne reagu-ją ZA MOCNO na przewidywalne zmiany dochodu. To się nazywa „nadmierna wrażliwość” (ang. excess sensitivity) konsumpcji. Zgod-nie z nowoczesną teorią konsumpcji takie zmiany dochodów powin-ny zostać uwzględnione przy szacowaniu dochodu permanentnego. W dodatku wyniki obserwacji świadczą także o ZBYT SŁABEJ reakcji konsumpcji na nieoczekiwane zmiany dochodów. Tym razem chodzi o „nadmierne wygładzenie” (ang. excess smooth-ness) konsumpcji... „Nadmierna wrażliwość” i „nadmierne wygładzenie” zda-ją się świadczyć, że DOCHÓD PERMANENTNY NIE JEST JEDY-NYM CZYNNIKIEM WYJAŚNIAJĄCYM ZACHOWANIE WY-DATKÓW KONSUMPCYJNYCH.

19. DOCHÓD PERMANENTNY NIE JEST JEDYNYM CZYNNI-KIEM WYJAŚNIAJĄCYM ZACHOWANIE WYDATKÓW KONSUMPCYJNYCH. Oto wyjaśnienie tego zjawiska: C=Ctrad+Clc-pih=λ•KSK•YD+(1-λ)•, (1) gdzie: C - cała zmiana konsumpcji w danym okresie. Ctrad -część tej zmiany wyjaśniana przez tradycyjną teorię konsumpcji. Clc-pih -część tej zmiany wyjaśniana przez nowoczesną teorię konsumpcji. YD - zmiana dochodu bieżącego. KSK - krańcowa skłonność do konsumpcji. λ - (lambda) odsetek populacji zachowujący się zgodnie z modelem tra- dycyjnym. (1-λ) - odsetek populacji zachowujący się zgodnie z modelem nowoczesnym.  - losowa zmiana wielkości wydatków konsumpcyjnych. Po 2000 r. w Stanach Zjednoczonych estymacja równania (1) daje wynik C=0,523•YD, co sugeruje, że OKOŁO POŁOWY zachowania wydatków konsumpcyjnych da się wyjaśnić zmianami bieżącego dochodu, a nie zmiana-mi dochodu permanentnego.* ----- *Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 346.1

20. A zatem w USA około połowy zachowania wydatków konsumpcyjnych da się wyjaśnić zmianami bieżącego dochodu, a nie zmianami dochodu per-manentnego. Dlaczego tak jest? Oto przyczyny: • 1. • „BARIERA PŁYNNOŚCI”, z którą mają do czynienia konsumenci (ang. liquidity constraint). • „Bariera płynności” - chcący utrzymać bieżący poziom kon- sumpcji konsument nie jest w stanie zaciągnąć pożyczki, która • ma zostać spłacona z wyższych dochodów przyszłych. • 2. • „KRÓTKOWZROCZNOŚĆ KONSUMENTÓW” (ang. myopia). „Krótkowzroczność” konsumentów - konsumenci często nie interesują się zdarzeniami, które mogą wpłynąć na poziom ich przyszłego dochodu. Oczywiście już samo zagrożenie wystąpieniem „bariery płynności” sprawia, że rośnie wpływ bieżącego dochodu na bieżącą konsumpcję. Tak-że „krótkowzroczność” konsumentów spowodowana jest m. in. niepewnoś-cią przyszłych zdarzeń, od których zależy poziom dochodu.

21. 2.2. Przyczyny oszczędzania. W jakim celu konsumenci gromadzą oszczędności? Aby sfinansować kon-sumpcję na emeryturze, odpowiada nowoczesna teoria konsumpcji... Jed-nak obserwacja pokazuje, że emeryci rzadko zużywają oszczędności nag- romadzone w trakcie lat pracy. Wyjaśnieniem może być: 1. Oszczędzanie dla dzieci (chęć zgromadzenia spadku). 2. Niepewność co do długości życia. 3. Przezorność i chęć zabezpieczenia się przed nieoczekiwanym spadkiem do-chodów (młodzi Amerykanie zapobiegliwie gromadzą takie „buforowe” oszczędności, obawiając się np. przejściowej utraty pracy; podobnie, za-troskani o własne zdrowie emeryci obawiają się wysokich wydatków na drogie usługi medyczne).

22. Podsumujmy! Oto, UWZGLĘDNIAJĄC NIEPEWNOŚĆ, ULEPSZYLIŚMY NOWO-CZESNĄ TEORIĘ KONSUMPCJI, CZYNIĄC Z NIEJ LEPSZE NARZĘ-DZIE WYJAŚNIANIA I PROGNOZOWANIA ZJAWISK GOSPODAR-CZYCH.

23. 3. INNE ASPEKTY ZACHOWAŃ KONSUMEN-TÓW. Konsumenci nie tylko konsumują, lecz również oszczędzają... 3.1. STOPA PROCENTOWA, A POZIOM KONSUMPCJI I OSZCZĘD- NOŚCI. Obserwacja pokazuje, że oszczędności (a skoro tak, to i konsumpcja) zas-kakująco słabo reagują na zmiany stopy procentowej. Wyjaśnienie tego stanu rzeczy jest następujące: Otóż kiedy dochodzi do zmiany stopy procentowej, efekt docho-dowy mniej więcej równoważy efekt substytucyjny. (Mamy tu do czynienia z analogią do zjawiska „zawracającej krzywej podaży na rynku pracy”).

24. Kiedy dochodzi do zmiany stopy procentowej, efekt dochodowy mniej wię-cej równoważy efekt substytucyjny. (Mamy tu do czynienia z analogią do zjawiska „zawracającej krzywej podaży na rynku pracy”). EFEKT SUBSTYTUCYJNY WZROSTU STOPY PROCEN-TOWEJ: rośnie „cena” bieżącej konsumpcji, czyli jej koszt alternatywny (wszak za każdą jednostkę niedoszłej bieżącej konsumpcji można mieć więcej przyszłej konsumpcji). Powoduje to zastępowanie konsumpcji bieżącej konsumpcją przyszłą. EFEKT DOCHODOWY WZROSTU STOPY PROCENTO-WEJ działa w przeciwnym kierunku: na skutek wzrostu stopy procentowej rośnie dochód oszczędzającego konsumenta (np. wyższe odsetki od banko-wych lokat), czyli jego zapotrzebowanie na bieżącą kosumpcję.

25. 3.2. SPORY WOKÓŁ „RÓWNOWAŻNOŚCI RICARDIAŃSKIEJ” (ang. • Ricardian equvalence) • Powiedzmy, że państwo zwiększa wydatki na zakup dóbr, G, finansując je pożyczką wewnętrzną. Co dzieje się wtedy w gospodarce? • ODPOWIEDŹ TRADYCYJNA: rosną zagregowane wydatki, AEpl (wszak zwiększają się wydatki państwa, G, a potem - pod wpływem procesów mnożnikowych - także wydatki konsumentów, C), podnosi się stopa pro-centowa, i, „wypierane” są prywatne inwestycje, I. • ARGUMENTACJA • W takiej sytuacji przyrost wydatków państwa, ΔG, NATYCHMIAST zwięk-sza zagregowane wydatki, AEpl. Natomiast skutki ewentualnego spadku wkładów oszczędnościowych w bankach (powiedzmy, że ludzie oszczędza-li, kupując państwowe papiery wartościowe ZAMIAST lokować w ban-kach), czyli zmniejszenie ilości udzielanych kredytów konsumpcyjnych i inwestycyjnych), pojawią się Z ODROCZENIEM.

26. Powiedzmy, że państwo zwiększa wydatki na zakup dóbr, G, finansując je pożyczką wewnętrzną. Co dzieje się wtedy w gospodarce? 2. ODPOWIEDŹ „NOWYCH EKONOMISTÓW KLASYCZNYCH” (np. Robert Barro, który nawiązuje do Davida Ricarda): KONSUMPCJA się nie zmienia... ARGUMENTACJA Na skutek wydatków państwa YD przeciętnej rodziny rośnie o – powiedz-my – 100. Jednak jednocześnie jej zasoby maleją o pożyczone państwu 100.* Finansowa sytuacja tej rodziny nie ulega zmianie, więc nie zmieniają się jej konsumpcja i oszczędności.** Co się tyczy wartych 100 państwowych papierów, posiadanych teraz przez tę przeciętną rodzinę, to nie mają one wpływu na jej zachowa-nia. Wynika to wprost z nowoczesnej teorii konsumpcji. Przecież „przewi-dujący” konsumenci wiedzą, że kiedy nadejdzie czas wykupu przez państ-wo wyemitowanych teraz obligacji, podatki wzrosną o wartość tych papie-rów. Zatem obligacje, o których mowa, nie są przez konsumentów trakto-wane jak składnik majątku i nie wpływają na ich zachowania. ------------------------ * Załóżmy, że nie ma podatków... ** W rzeczywistości w takiej sytuacji zagregowane wydatki, AEpl, wzrastają nieco, co - w gospodarce „keynesowskiej” - uruchamia mnożnik i powoduje (jednak) także wzrost konsumpcji, C. Przecież w takiej sytuacji wydatki państwa, G, rosną bardziej niż – na skutek państwowej pożyczki – maleją wydatki na konsumpcję, C. (Rzeczy-wiście, założono, że pożyczka zmniejszy YD, a część YD i tak zostałaby zaoszczędzo-na...). Innymi słowy, działa tu mechanizm analogiczny do „mnożnika zrównoważone-go budżetu” (zob. następna strona).

27. DYGRESJA MNOŻNIK ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU W gospodarce zamkniętej państwo o tyle samo zwiększa wydatki na zakup dóbr, ΔG, i podatki netto, ΔNT (ΔG=ΔNT). Ma to następujące BEZPOŚ-REDNIE skutki: 1. Zagregowane wydatki, AEPL, rosną o ΔG. 2. Zagregowane wydatki, AEPL, maleją o KSK·ΔNT=KSK·ΔG (przecież ΔG=ΔNT). (KSK odnosi się do dochodu do dyspozycji, YD). Skoro tak, to POCZĄTKOWO zagregowane wydatki, AEPL, rosną o ΔAEPL’= (ΔG-KSK·ΔG). W gospodarce „keynesowskiej” procesy mnożnikowe „wzmac-niają” ten przyrost zagregowanych wydatków, AEPL’.W efekcie CAŁKO-WITY przyrost zagregowanych wydatków, AEPL wynosi: AEPL= M·ΔAEPL’= M·(ΔG-KSK·ΔG), gdzie „M” to mnożnik w zamkniętej gospodarce „keynesowskiej”. MNOŻNIKIEM ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU, MZB, nazywamy liczbę informująca, ile razy całkowity przyrost zagregowanych wydatków, ΔAEPL przewyższa w takiej sytuacji (ΔG=ΔNT!) przyrost wydatków pańs-twa, który jest jego przyczyną, ΔG. Otóż: MZB=ΔAEPL/ΔG=M·ΔAEPL’/ΔG=M·(ΔG-KSK·ΔG)/ΔG=M·ΔG·(1-KSK)/ΔG =M·(1–KSK). Ponieważ M=1/(1-KSK’), to ostatecznie: MZB = (1-KSK)/(1-KSK’). KONIEC DYGRESJI

28. Z punktu widzenia „przewidujących” (ang. forward looking) gospodarstw domowych wartość wyemitowanych przez państwo w celu sfinansowania deficytu budżetowego papierów wartościowych odpowiada wartości przy-szłych podwyżek podatków, więc – netto – wynosi zero. • KONTRARGUMENTACJA • Jest możliwe, że podniesione podatki będą spłacać przyszłe pokolenia, a nie te gospodarstwa domowe, które pożyczyły państwu pieniądze... Wiedząc o tym, gospodarstwa domowe uznają państwowe papiery za pełnowartosciowy składnik swojego majątku i – zwiększą wydatki na konsumpcję. • 2. Jest możliwe, że finansowana emisją długu publicznego ekspansywna po-lityka fiskalna przyjmie formę nie wzrostu wydatkow państwa, G, lecz obniż-ki podatków netto, NT. Może to osłabić „barierę płynności”, z którą mają do czynienia gospodarstwa domowe, zachęcając konsumentów do zwiększenia wydatków. • *** • DANE STATYSTYCZNE RACZEJ NIE POTWIERDZAJĄ TEZY O RÓW-NOWAŻNOŚCI RICARDIAŃSKIEJ...

29. 3.3. MIĘDZYNARODOWE ZRÓŻNICOWANIE SKŁONNOŚCI DO OSZCZĘDZANIA Pamiętamy, że oszczędności NARODOWE, SN, składają się z oszczędności PUBLICZNYCH, (NT-G), i PRYWATNYCH, S: SN = (NT-G) + S. Pamiętamy również, że wielkość narodowych oszczędności, SN, jest ważna, ponieważ – w długim okresie - zależy od niej wielkość inwesty-cji, a więc równiez tempo wzrostu gospodarczego, czyli dobrobyt różnych narodów [SN=(X-Z)+I]. Otóż oszczędności prywatne, S, składają się z oszczędności OSOBISTYCH, Sp, plus oszczędności PRZEDSIĘBIORSTW, Sb, czyli tej części zysku, której firmy nie wypłacają właścicielom, lecz którą bezpoś-rednio finansują swoje inwestycje. S= Sp+Sb. Ostatecznie zatem: SN = (NT-G) + Sp + Sb.

30. U schyłku XX w. np. Stany Zjednoczone nie należały do oszczęd-nych narodów... Tablica. Stopy brutto oszczędności publicznych i prywatnych w latach 90-tych (w % PKB). SN (NT-G) S Źródło: OECD, Economic Outlook. (Za: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 354).

31. U schyłku XX w. np. Stany Zjednoczone nie należały do oszczęd-nych narodów... Struktura oszczędności narodowych w Stanach, 1987 i 2002 (w % PKB) SN (NT-G) Sb Sp Źródło: Bureau of Economic Analysis. (Za: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 354).

32. U schyłku XX w. np. Stany Zjednoczone nie należały do oszczęd-nych narodów. Oszczędności w Stanach Zjednoczonych jako odsetek PKB, 1959–2002. Na rysunku widzimy oszczędności całkowite, osobiste i publiczne w USA. Źródło: Bureau of Economic Analysis. (Za: Dornbusch, Fischer, Startz, Mac-roeconomics, McGrawHill 2003, s. 355).

33. Dlaczego Amerykanie oszczędzają mniej od innych narodów? 1. Przyczyną są czynniki demograficzne; amerykańskie społeczeństwo starze-je się, a oszczędzają (z myślą o emeryturze) raczej ludzie młodzi. 2. Swoje znaczenie ma również amerykański System Ubezpieczeń Emerytal-nych. Zasada pay-as-you-go powoduje, że gromadzone w nim środki są na bieżąco wypłacane, a nie oszczędzane. (MOŻNA BY ZLIKWIDOWAĆ TEN SYTEM lub ZREZYGNOWAĆ Z ZASADY pay-as-you-go, na rzecz kont kapitałowych.* cdn

34. Dlaczego Amerykanie oszczędzają mniej od innych narodów? cd. 3. Amerykański system finansowy jest bardzo dobrze rozwinięty, więc łatwo jest tu pożyczać pieniądze np. na zakup mieszkania lub dóbr konsumpcyj-nych trwałego użytku. Skoro tak, to Amerykanie nie muszą w tym celu oszczędzać. (MOŻNA BY PODNIEŚĆ PODATKI ZAPOŻYCZAJĄCYM SIĘ, A OBNIŻYĆ OSZCZĘDZAJĄCYM...). 4. Istotna jest również - po prostu –„skłonność” różnych narodów do oszczę-dzania. Wygląda po prostu na to, że np. Japończycy są o wiele bardziej oszczędni niż Amerykanie i Europejczycy (zob. s. 30). [Lekarstwem mogło-by być zwiększenie oszczędności państwa, (NT-G)...].

35. ZRÓB TO SAM! Tak czy nie? 1. Zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji gospodarstwa domowe długookresowo pla-nują wielkość konsumpcji i „wygładzają konsumpcję”. 2. Nowoczesna teoria konsumpcji wyjaśnia zmiany wydatków konsumpcyjnych na dobra konsumpcyjne trwałego użytku (np. samochody, komputery, meble). 3. Przed przejściem na emeryturę w miarę upływu czasu relacja wydatków konsump-cyjnych do nagromadzonych oszczędności rośnie, a po przejsciu na emeryturę maleje. 4. Z równania Cpl=WL/NL•YL wynika, że bardziej schorowany z dwóch równych wie-kiem pracowników, którzy mają takie same zarobki i przechodzą na emeryturę w tym samym momencie, będzie wydawał więcej na konsumpcję. 5. W pracy nieoczekiwanie wypłacono „nagrody z zysku”! Zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji w nadchodzącym miesiącu wydatki konsumpcyjne pracowników wzrosną znacznie. 6. „Nadmierna wrażliwość” (ang. excess sensitivity) konsumpcji polega na nieoczekiwa-nie silnej reakcji konsumpcji na oczekiwane zmiany poziomu bieżącego dochodu. 7. Skuteczny system ubezpieczeń emerytalnych zmniejsza skłonność do oszczędzania na starość.

36. ZRÓB TO SAM! Zadania. 1. a) Pewien konsument za permanentny uważa swój średni dochód z ostatnich 3 lat. Oto funkcja konsumpcji tego konsumenta: Cpl = 0,8•YP. Jego dochód przez ostatnie 5 lat wynosił 10 000. a) Ile wynosi jego dochód permanentny? b) Po roku okazało sie, że dochód tego konsumenta wzrósł do 13 000. Ile teraz wynosi jego dochód permanen-tny? c) O ile wzrosła jego roczna konsumpcja? d) Oblicz jego krótkookresową i dłu-gookresową krańcową skłonność do konsumpcji.

37. 2. a) Co to znaczy: C=Ctrad+Clc-pih=λ•KSK•YD+(1-λ)•? b) Dlaczego taka „żywot-ność” tradycyjnej teorii konsumpcji wyjaśnia „nadmierną wrażliwość” konsumpcji? c) Dlaczego „żywotność” tradycyjnej teorii konsumpcji wyjaśnia „nadmierne wygła-dzenie” konsumpcji? [Odpowiadając na pytania b) i c) wykorzystaj wzór z pytania a)].

38. 3. a) Załóż, że 80% obywateli zachowuje się zgodnie z tradycyjnym modelem konsump-cji, a ich KSK z dochodu bieżącego wynosi 0,6. Zachowanie pozostałych 20% obywa-teli opisuje nowoczesna teoria konsumpcji, a ich KSK z dochodu krótkookresowego równa się 0,1. a) Dlaczego nowoczesna teoria konsumpcji nie sprawdza się w tym kra-ju? Podaj możliwe powody. b) Dochód gospodarstw domowych nieoczekiwanie zwięk-szył się o 100 mln. O ile zmieni się konsumpcja w tym samym okresie? c) A teraz za-łóż, że 20% ludności zachowuje się zgodnie z tradycyjnym modelem konsumpcji, a za-chowanie pozostałych 80% obywateli opisuje nowoczesna teoria konsumpcji. O ile tym razem zmieniłaby się konsumpcja?

39. 4. Pewien konsument żyje 3 lata. W 2 pierwszych latach zarabia – odpowiednio – 30 i 70. Następnie przechodzi na emeryturę i nie ma żadnego dochodu. (Stopa procentowa wynosi 0). a) Ile wyniosą roczne wydatki konsumpcyjne kogoś takiego w poszczegól-nych latach jego życia? (Załóż, że ten konsument zachowuje się zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji i że nie występuje „bariera płynności”). b) Istnieje „bariera płyn-ności”. Jeszcze raz odpowiedz na pytanie (a). c) „Bariera płynności” ciagle istnieje; obniżono podatki, więc na początku pierwszego okresu (i tylko wtedy!) dochód nasze-go konsumenta wzrósł o 32. Jeszcze raz odpowiedz na pytanie (a).

40. 5. W pewnej gospodarce zamkniętej funkcja konsumpcji jest opisana wzorem: C = 0,9 .Yd (Yd to dochód do dyspozycji), popyt inwestycyjny, I = 50, popyt państwa na dobra, G = 50, a stopa podatkowa netto, t = 1/9. Oblicz mnożnik zrównoważonego budżetu, MZB (załóż, że państwo sfinansowało swoje dodatkowe wydatki za pomocą jednora-zowego podatku nadzwyczajnego, który zmniejszył dochód do dyspozycji konsumen-tów, Yd).

41. 6. a) Podaj treść twierdzenia o „mnożniku zrównoważonego budżetu”. b) Podaj treść twierdzenia o „ricardiańskiej równoważności”. c) Opisz towarzyszące sytuacji z twierdzenia o „ricardiańskiej równoważności” zjawisko przypominające „mnożnik zrównoważonego budżetu”. Jak wpływa ono na prawdopodobieństwo wystąpienia „ricardiańskiej równoważności”? Dlaczego? d) Załóż, że finansowana emisją długu dla sektora prywatnego ekspansywna polityka fiskalna tym razem przyjmuje formę obniżki podatków, ΔNT. Czy tym razem także pojawi się zjawisko podobne do „mnożnika zrównoważonego budżetu”?

42. 7. Powiedzmy, że ekspansywna polityka fiskalna przyjęła formę finansowanej emisją długu dla sektora prywatnego obniżki podatków (|ΔNT| = |ΔDpr|). Podaj dwa argumen-ty krytyczne w stosunku do poglądu Barro o występowaniu w takiej sytuacji „ricar-diańskiej równoważności”.

43. Test (Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi) 1. Prawdą jest, że: A. KSK z dochodu permanetnego jest większa niż z dochodu krótkookresowego. B. KSK z dochodu permanetnego zwiększa się w przypadku pojawienia się „bariery płynności”. C. „Bariera płynności” nie wpływa na poziom KSK z dochodu krótkookresowego. D. KSK z dochodu permanetnego jest mniejsza niż z dochodu krótkookresowego. 2. Z nowoczesnej teorii konsumpcji wynika, że: A. Wielkość konsumpcji zmienia się tylko na skutek zaskakujących zmian dochodu. B. Efekt majątkowy wywołany wzrostem cen nieruchomości spowoduje stosunkowo duży wzrost konsumpcji. C. KSK z dochodu permanentnego rośnie wraz z wiekiem konsumentów. D. KSK z dochodu krótkookresowego jest większa niż KSK z dochodu permanentnego. 3. Niepewność: A. Jest jedną z przyczyn „krótkowzroczności” konsumentów. B. Jest jedną z przyczyn „wygładzania konsumpcji”. C. Jest jedną z przyczyn istnienia „oszczędności buforowych”. D. Wzmacnia znaczenie „bariery płynności” jako wyjasnienia zachowań konsumentów. 4. Przyczyną nieoczekiwanie dużej skłonności do oszczędzania osób w podeszłym wieku mogą być: A. Chęć posiadania oszczędności „buforowych”. B. Chęć pozostawienia spadku. C. „Bariera płynności”. D. „Krótkowzroczność” konsumentów.

44. 5. Realistyczność tradycyjnego modelu konsumpcji wzrasta m. in. na skutek: A. Zmniejszenia się niepewności towarzyszącej gospodarowaniu. B. „Krótkowzroczności” konsumentów. C. „Bariery płynności”. D. Starzenia się społeczeństwa. 6. Zgodnie z tezą o równoważności ricardiańskiej: A. Finansowana emisją długu publicznego ekspansywna polityka budżetowa w zasadzie nie zmienia wielkości konsumpcji w gospodarce. B. Obniżka podatków osłabia wpływ „bariery płynności”. C. Państwo spłaca dług zaciągnięty u jednego pokolenia, podnosząc podatki następnemu pokoleniu. D. Finansowana emisją długu publicznego ekspansja fiskalna jest przyczyną silnego makroekono-micznego szoku popytowego. 7. Na wielkość oszczędności narodowych mogą wpływać m. in.: A. „Bariera płynności”. B. Charakter polityki budżetowej. C. Sposób działania systemu ubezpieczeń społecznych. D. Cechy charakteru obywateli .