AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ

1. AZƏRBAYCANDÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ AQRONOMLUQİXTİSASIÜZRƏ FİTOPATOLOGİYA KURSU

2. IIBölmə: Bitki xəstəlikləri • Mövzu 13. Tumluvə çəyirdəkli meyvə • bitkilərinin əsas xəstəlikləri, • onlarla mübarizə • Kənd təsərrüfatı elmləri doktoru, • professor İbrahim Cəfərov

3. P L A N: 13.1 Tumlumeyvə bitkilərinin əsas göbələk xəstəlikləri, onlarla mübarizə 13.2 Tumlumeyvə bitkilərinin bakteriya və virus xəstəlikləri 13.3 Çəyirdəkli meyvə bitkilərinin göbələk xəstəlikləri, onlarla mübarizənin əsas prinsipləri 13.4 Çəyirdəkli meyvə bitkilərinin bakteriya xəstəlikləri 13.5 Çəyirdəkli meyvə bitkilərinin virus və fitoplazma mənşəli xəstəlikləri, onlarla mübarizə

4. Ədəbiyyat 1. İbrahim Cəfərov Fitopatologiya. Bakı: «Şərq-Qərb», 2012, 561 s. 2. Zaur Həsənov, Cəbrayıl Əliyev Meyvəçilik. Bakı: MBM nəşriyyatı, 2007, 496 s. 3. Болезни сельскохозяйственных культур / Под ред. В.Ф.Пересыпкин, Н.Н.Кирик, В.И.Тымченко и др. Киев: «Урожай», том 3, 1991, 206 с. 4. Защита растений от болезней / В.А.Шкаликов, О.О.Велошапкина, Д.Д.Букреев и др. под ред. В.А.Шкаликова -3-е изд. испр. и доп. – М.: Колос, 2010, 404 с. 5.Харрион Д. Болезни сада / пер с англ. А.Карасева, СПб.: Амфора. ТИД Амфора, 2011, 48 с. 6. Nejla Yardımçı Bahçe bitkileri hastalıkları. İstanbul: Hasad yayıncılıq, 2007, 192 c. 7. ЙорданкаСтанчева Атлас болезней сельскохозяйственных культур. София-Москва, 2002, 196 с. 8. George N.Agrios Plant Pathology. Academic Press Inc, 2005, 952 p.

5. Armud – Pyrus communis Alma – Malus domestica

6. Heyva – Cydonia oblonga Şaftalı – Persica vulgaris

7. Gavalı - Prunusdomestica Ərik – Armeniaca vulgaris

8. Albalı (gilənar) – Cerasus vulgaris Gilas - Cerasusavium Alça – Prunuscerasifera

9. Meyvəvəgiləmeyvə: əkmələrinsahəsi, ümumi yığımvəməhsuldarlıq

10. 13.1 Tumlumeyvə bitkilərinin əsas göbələk xəstəlikləri • Almavəarmudundəmgili- VenturiainaequalisWint., VenturiapirinaAderh. Təsnifatdayeri: FungivəyaMycotaaləmi, Ascomycotaşöbəsi, Loculoascomycetessinfi, Pleos-poralessırası, Venturiaceaefəsiləsi, Venturiacinsi. Biolojiqrupu: Obliqat saprotrof

17. QİTƏLƏR • AZƏRBAYCAN • MDB • Gəncə- Qazax • Şəki- Zaqatala • Quba- Xaçmaz • Ukrayna • Qazaxıstan • Moldova • Rusiya • Amerika • Avropa • Asiya • Afrika

18. Kisəsporların cücərməsi üçün damcı su və 2- 3ºC-dən • 30ºC-yə qədər temperatur • 18-20ºC optimal temperaturda kisəsporların cücərməsi • 4 saatdan sonra başlayır • İnkubasiya dövrü şəraitdən asılı olaraq 8- 12 gün • Ən qısa inkubasiya müddəti 18- 20ºC-də baş verir • Transpirasiya güclənir, assimulyasiya zəifləyir • Yarpaqlar ölüşgəyir və tökülürlər • Bu zaman yarpaq itkisi 50-80%-ə çatır • Məhsuldarlığı aşağı düşür, böyümə azalır, ağaclar • soyuğa qarşı həssaslaşır • Qönçələrin formalaşması dövrü - 1%-li bordo məhlulu • 0,5%-li Monika bordo • İşçi məhlulun məsarifi 800-1000 l/ha • Yağmurların miqdarı nəzərə alınmaqla 3-4 dəfə təkrar • olaraq 7-10 günlük intervalla yerinə yetirilməlidir

19. Almanınunluşehi- PodosphaeraleucotrichaSalm. Təsnifatdayeri: FungivəyaMycotaaləmi, Ascomycotaşöbəsi, Euascomycetessinfi, Erysiphalessırası, Erysiphaceaefəsiləsi, Podosphaeracinsi. Biolojiqrupu: Obliqat parazit

27. 4- 33ºC temperaturdacücərmə qabiliyyətini saxlayır • 4ºC temperaturda 4%-ə qədər konidi • 12ºC temperaturda89%-ə qədər konidi • 20ºC temperaturda99%-ə qədər konidi cücərir • 20ºC cücərmə üçün optimaldır • Kəskin qışdan sonra yoluxmuş zoğların məhvi- 50%, • tumurcuqlarda isə- 85- 92% • Havanın temperaturu -20ºC-də patogenin mitseli • kütləvi şəkildə ölür • Güclü yoluxan sortların məhsul 50-80% azala bilir • İşçi məhlulun məsarifi 800-1000 l/ha • 1) tumurcuqların açılması dövrü • 2) çiçəkləmədən dərhal sonra • Sonrakı 3-4 çiləmə hava şəraiti, xəstəliyin inkişafı • nəzərə alınmaqla aparılır

28. Tumlularınmoniliozuvəyameyvəçürüməsi - Moniliafructigena West. Təsnifatdayeri: FungivəyaMycataaləmi, Anamorphic fungi şöbəsiHyphomycetessinfi,, Hyphomycetalessırası, Moniliaceaefəsiləsi, Moniliacinsi Biolojiqrupu: Fakültətiv parazit

35. Nisbi rütubət 75-80% • 24-28ºC temperaturda intensiv inkişaf edir • Ciçəkləmə dövrü havanın temperaturu12-16ºC • Məhsulun əhəmiyyətli hissəsi 20-30%, bəzi hallarda 50-85% itkiyə gedir • Qönçələrin formalaşması dövrü - 1%-li bordo məhlulu • 0,5%-li Monika bordo • İşçi məhlulun məsarifi 800-1000 l/ha • Yağmurların miqdarı nəzərə alınmaqla 3-4 dəfə təkrar • olaraq 7-10 günlük intervalla yerinə yetirilməlidir

36. Armudyarpaqlarınınağləkəliyivəyaseptoriozu-SeptoriapiricolaDesm.Armudyarpaqlarınınağləkəliyivəyaseptoriozu-SeptoriapiricolaDesm. Təsnifatdayeri: FungivəyaMycotaaləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Coelomycetessinfi, Sphaeropsidalessırası, Sphaeropsidaceaefəsiləsi, Septoriacinsi Biolojiqrup: Fakültətiv parazit

39. Patogen 18-25ºC temperatur • 70%-dən yuxarı nisbi rütubətdə intensiv inkişaf edir • Yarpaqlar vaxtından əvvəl tökülür, böyümə ləngiyir, • fotosintez pozulur • Bitkilərin məhsuldarlığı 80-100% aşağı düşür • Yüksək aqrofon və dəmgildən etibarlı müdafiə plantasiyaları septoriozdan da qoruyur

40. Tumlumeyvəbitkilərininpası • Almada- GymnosporangiumtremelloidesHartig. • Armudda- G.sabinaeWintvə G. dobrozvacovaeMitr. • Heyvada- G. confisumPlawr. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Basidiomycota şöbəsi, Uredinomycetes sinfi, Uredinales sırası, Phragmidiaceae fəsiləsi, Gymnosporangium cinsi Biolojiqrupu: Obliqat parazit

47. AZƏRBAYCAN • RUSİYA, ŞİMALİ QAFQAZ • QAZAXISTAN • UKRAYNA • MOLDOVA

48. Havanın gündəlik orta temperaturu 16-18ºC olduqda patogen optimal inkişaf edir • Yarpaqlar vaxtından əvvəl tökülür, bitkilərin məhsuldarlığı azalır, meyvələrin keyfiyyəti pisləşir • Bağların ardıc bitkilərindən əhəmiyyətli izolyasiyası • Yazda bitkinin yoluxmuş budaqları kəsilməli və yandırılmalı • Dəmgil, unlu şeh və digər geniş yayılmış xəstəliklərinə qarşı aparılan kimyəvi mübarizə tədbirləri meyvə plantasiyalarını pasdan da etibarlı müdafiə edir

49. Tumlularınqaraxərçəngi – Sphaeropsismalorum Peck. Təsnifatdayeri: FungivəyaMycotaaləmi, Anamorficfungişöbəsi, Coelomycetessinfi, Sphaeropsidalessırası, Sphaeropsidaceaefəsiləsi, Sphaeropsiscinsi Biolojiqrupu: Hemibiotraf