Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti

1. Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Azərbaycan Tarixi fəlsəfə və hüquq kafedrası B.\M.-Abdullayev M.Z Azərbaycan Tarixi fənni üzrə interaktiv Mühazirələr... (Bakalavrlar üçün) Gəncə 2009

2. Azərbaycan Xanlıqlar dövründə Plan Azərbaycan xanlıqlarının yaranması.Daxili siyasət, dövlət qurluşu. Xanlıqların xarici siyasəti. Qacar basqınlarına qarşı qəhrəmanlıq mübarizəsi.

3. XVIII əsrin ortalarında Azərbaycan xanlıqlarının yaranmasının əsas səbəbləri Nadir şahın ölümü və İran zülmündən azad olmaq üçün yaranmış şərait İqtisadi əlaqələrin zəifliyi Feodal pərakəndəliyi Natural təsərrüfatın üstünlüyü

4. İlk Azərbaycan xanlıqları. XVII əsrin sonları Quba xanlığı Talış xanlığı İrsi hakimlər tərəfindən idarə olunan bu xanlıqlar ölkə adlanırdı.

5. Xanlıqlar qeyri-məhdud hakimiyyətə malik Xan tərəfindən idarə olunurdu. Qanunverici Məhkəmə Icraedici Xanlıqlar Mahal bəyləri tərəfindən idarə olunurdu. Mahallara bölünür Şəhərləri isə kələntər və qalabəyi idarə edirdi. Kəndləri yüzbaşı və kəndxuda

6. Azərbaycan xanlıqlarının xarici siyasəti. Xanlıqların müstəqilliyini və varlığını qorumaq Xarici əlaqələri təmin etmək Azərbaycan xanlıqları əlaqə yaratmağa çalışırdılar İran Rusiya Osmanlı Türkiyəsi Gürcüstanla

7. XVIII əsrin ortalarında Azərbaycan İran əsarətindən xilas olandan sonra kiçik feodal dövlətlər –Xanlıqlar meydana gəldi. Şimalda. Qarabağ, Şəki, Şirvan, Gəncə, Bakı, Naxçıvan, Dərbənd. Cənubda. Təbriz, Urmiya, Ərdəbil, Maku,Xoy, Marağa, Qaradağ.

8. Daha kiçik feodal hökmdarlıqları. Sultanlıqlar Məlikliklər İlisu Vərəndə Ərəş Çarabert Qutqaşen Gülüstan Qazax Dizaq Şəmşəddil Xaçın

9. Sultanlıqlar və məlikliklər xanlıqlardan asılı idilər. İlisu, Ərəş, Qutqaşen, Şəki xanlığından Məlikliklər -Qarabağ xanlığından asılı idilər. Qazax, Şəmşəddil Gəncə xanlığından

10. Azərbaycan xanlıqları içərsində ən nüfuzlu Xanlıqlar. Şəki 1743-1819 Qarabağ 1748-1822 Quba 1747-1810 • Hacı Çələbi- 1743 • Ağakişi bəy- 1755 • Hüseyin xan-1759 • Əbdülqədir- 1780 • Məhəmmədhəsən-1784 • Səlim xan- 1795 • Pənahəlixan • 1748-1763 • İbrahim Xəlil xan • 1759-1806 • Hüseyinəli xan • 1726-1758 • Fətəli xan • 1758-1789 • Əhməd xan • 1789-1791 • Şeyx Əli xan • 1791-1810

11. Şəki xanlığı (1747-1819) Xanlığın xarici siyasəti Bayat savaşı 1748 Çələbi xan öz hakimiyyətini qonşu xanlıqlara yaymağa çalışır. Qəbələ hökmdarlığını və Ərəş sultanlığını tutmağa müvəffəq olur Gəncə və Qarabağ xanlıqlarını tabe etmək uğrunda uzun zaman mübarizə edir.

12. H.Çələbinin qüdrətinin artmasından narahat olan xanlıqlar. Qarabağ Qaradağ Gəncə Naxçıvan İrəvan

13. Qızılqaya xəyanəti (1752 ci il 21 mart) Hacı Çələbiyə qarşı yönəlmiş ittifaq (Kartli-Kaxetiya çarı İraklinin təklifi ilə) Gürcü çarı Teymuraz və oğlu İrakli Qarabağ xanlığı Bu ittifaqa qoşuldular • Gəncə -Şahverdi xan • Qaradağ – Kazım xan • Naxçıvan –Heydərqulu xan • İrəvan – Hüseynəli xan • Qarabağ – Pənah xanın oğlu İbrahimxəlilxan

14. Qarabağ xanlığı (1748-1822) olan xanlıqlar. İlk mərkəzi Bayat qalası 1748-də tikilib. Xanlığın artmaqda olan qüdrətindən narahat olan xanlıqlar Şirvan və Şəki hakimləri Qarabağın bir sira məliklikləri

15. Hacı Çələbinin və onun müttəfiqləri –Şirvan xanlığı və Qarabağ məliklikləri Bayat savaşı 33 gün mühasirə Uğur qazanmayan H.Çələbi qayıdarkən demişdi ki, ”Pənahəli xan bu vaxtacan bir sikkəsiz gümüş idi, biz gəldik ona sikkə vurduq və qayıtdıq.” M.Adıgözəlbəy “Qarabağnamələr”. Bu savaşdan sonra Pənah xan yeni qala inşa etdirir. Şahbulaq.(1751).

16. Quba xanlığı (1746-1810) Xanlığın iqamətgahı Xudat qalası, 1735-ci ildən isə Quba şəhəri Əyalət paytaxtı Xanlıqdan asılı olan ərazilər Salyan 1757 Bakı 1767 Dərbənd 1759

17. Bakı xanlığı birləşdikdən sonra Şamaxı xanlığı Plana ğörə Şamaxı xanlığı,Şəki və Qarabağ xanlıqlarının və Azərbaycanın cənub torpaqlarının birləşdirilməsində siyasi mərkəz olmalı idi. Şamaxı xanlığının mərkəzi • 1768-ci ildə Şəki xanlığı üzərində qələbə .Şimal-Şərqi • Azərbaycan torpaqlarına birləşdirilməsi: • Şamaxı xanlığının Quba xanlığına birləşməsi • 1768 ci ildə Cavad xanlığının Quba xanlığınına qatılması, • hərbi-strateji əhəmiyyətə malik idi

18. NƏTİCƏDƏ Şimal-şərqi Azərbaycan torpaqları Vahid dövlətdə birləşdirildi. Ara müharibələrinə son qoyuldu. Təsərrüfatın inkişafı üçün əlverişli şərait yaratdı. Quba xanlığının birləşdirmə siyasəti Azərbaycan xanlarını və Dağıstan hakimlərini narahat etdi.

19. Nəticədə 1774 –cü ildə Xudat yaxınlığındakı Gavduşan çölündə müttəfiqlərin birləşmiş qüvvələri arasında qanlı döyüş baş verdi. Fətəli xan Salyana tərəf geri çəkildi • Fətəli xan kömək • üçün Rusiyaya • müraciət etdi. • Rus qoşunlarının • köməyi ilə (1775ci ildə) • qələbə çaldı. Fətəli xanın arvadı Tuti Bikə Dərbəndin müdafiəsinə rəhbərlik etdi.

20. Fətəli xan bu hadisədən sonra Qarabağ xanlığı üzərində təşkil edilən yürüşlər heç bir nəticə vermədi. ( 1780-1781) Əsas diqqətini Qarabağ xanlığına yönəltdi Fətəli xanın Azərbaycanın cənub torpaqlarına yürüşü Rusiya tərəfindən narazılığa səbəb oldu. • Rusiya öz sərhədlərinə yaxın regionda güclü dövlətin • olmasını istəmirdi. • Quba xanlığının güclənməsini istəmirdi.

21. Fətəli xanın bütün Azərbaycan torpaqlarını vahid dövlətdə birləşdirə bilməməsinin əsas səbəbləri: İqtisadi əlaqələrin zəifliyi ,natural təsərüffatın hökm sürməsi Azərbaycan xanlarının və hakim dairələrin müqaviməti, feodal dağınıqlığı. Xarici müdaxilə (Türkiyə və İran) təhlükəsi

22. XVIII əsrin sonunda qonşu dövlətlər Azərbaycanda mərkəzləşdirilmiş dövlətin yaranmasına imkan vermədi. Ağa Məhəmməd xan Qacarın Azərbaycanın şimal torpaqlarına yürüşü. Birinci hücumu 1795-ci ilin yayında Üç istiqamətdə başladı.

23. 100 minlik ordu üç dəstəyə bölünmüşdü. Birinci dəstə: Dağıstana zərbə vurmalı Ikinci dəstə: İrəvan xanlığını tabe etməli. Qacarın özünün başçılıq etdiyi üçüncü dəstə Qarabağı tutub Gürcüstana hücum etməli idi.

24. Ağa Məhəmməd xanın Zaqafqaziyaya hücumu Rusiya hökümətini narahat etdi. Bu yürüş Rusiyanın Qafqazdakı mənafeyinə qarşı çevrilmişdir. • Ağa Məhəmməd şah Qacarın Azərbaycana yeni basqını. • 1797-ci ilin yazında böyük bir İran ordusu yenidən • Qarabağa hücum etdi. • Şuşa ələ keçiriləndən az sonra Ağa Məhəmməd Şah • öz yaxın adamlarının sui-qəsdi nəticəsində öldürüldü. • İşğalçıların Zaqafqaziya xalqlarını əsarətə almaq • cəhdləri bu dəfə də boşa çıxdı.

25. XVIII əsrin sonlarında Azərbaycan xanlıqlarının müstəqil yaşaması artıq mümkün deyildi. Azərbaycan xalqı iki yol ayrıcında qalmışdı. Ya İran və Türkiyənin ağır zülmü altına düşməli Ya da iqtisadi və mənəvi cəhətdən daha qabaqcıl Rusiyaya ilhaq edilməli Idi.

26. Azərbaycanın qabaqcıl adamları öz nəzərlərini Rusiyaya dikərək, onun simasında ölkəni xarici təhlükədən xilas edə biləcək yeganə qüvvə görürdülər.

27. XIX yüzilliyin başlanğıcında Azərbaycanın siyasi durumu: XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycan - feodal xanlıqlar arasında parçalanmışdır. Müstəqil iqtisadi və siyasi həyat yaşayan ayrı-ayrı hökmdarlıqlardan ibarət idi.