Joodse traditie - periodes

1. Joodse traditie - periodes • Periode van totstandkoming Torah - voor de Babylonische ballingschap (Israële en Juda) • Bouw van de tweede tempel • Hellenistische periode • Periode van de Misjna • Saddukim en Peruchim • Na de vernieling van de tempel; diaspora • Totstandkoming van de Talmoed • Van de Talmoed tot de klassieke Codes • Verlichting en moderniteit

2. Joodse traditie - totstandkoming Torah • Torah = wijzing/wet, eerste 5 boeken Hebreeuwse Bijbel • toegeschreven aan Mozes • Maar aangevuld en herschreven tot in hellenistische tijd • Periode van de koningen: • cultus van Jhwh als nationale dynastiegod, eerste Tempel • eerste rechtsboeken e.d. • Sterker monotheïstisch v.a. koning Josia (639-609 vC) • Babylonische verovering (597/586) • hofhouding gedeporteerd naar Babylon; Tempel vernield • Grotere rol profeten als kritische stem • Reconstructie in Jeruzalem onder Darius (520-486) • Wending in de religie: • Verbondstheologie (voluntarisme) • Gehoorzaamheid aan Torah als een utopische wet / Dekaloog

3. Joodse traditie - vastlegging Bijbel • Hellenistische periode (v.a. Alexander de Grote) • verspreiding Joden • vastlegging canon aan heilige teksten (Torah, historische boeken, profeten, wijsheidsboeken) • Torah krijgt kracht van (goddelijke) wet • Eenmaal gecanoniseerde teksten worden onveranderlijk • Enkel aan profeten toegeschreven boeken worden gecanoniseerd • Inhoudelijke kenmerken • Monotheïsme • Eschatologie i.p.v; cyclische opvatting • Segregatiestreven; nadruk op onderscheidende kenmerken (sabbat, spijswetten) • Ontstaan van verschillende stromingen • Saddukim • Ebionim / Peruschim

4. Joodse traditie - van Torah naar Misjna • Na de vastlegging van de Torah • scheiding tekst en uitleg • verschillende genres van uitleg ontstaan • Midrasj op de Halacha • Midrasj op de Aggadah • Plichtenleer ontwikkeld uit studie (Misjna) van de Torah: mondelinge Torah; wijzing is niét afgesloten met de schriftelijke Torah alleen • Romeinse verovering (63 vC) • Saddukim: recht = inrichting van de samenleving • Peruschim (waaruit de Tannaim): recht =individueel volgen van een bovennatuurlijke wet - ontstaan christendom / breuk met rabbijnse jodendom • Na de verwoesting van de tweede Tempel (70 nC): • diaspora (verspreiding); vaak assimilatie; enkel het rabbijnse jodendom leeft voort

5. Joodse traditie - codificatie Misjna • Kenmerken van het rabbijnse jodendom • geen tempelpriesters, maar schriftgeleerden • Religie = naleving van de goddelijke Torah, uitgewerkt tot plichtenleer (orthopraxie) • Rabbijnse literatuur - Pesjat • Halachische Midrasj (allegorische interpretatie) • Misjna-literatuur • Haggada-midrasj (parabels) • « Codificatie » • definitief vastleggen Tenach; vastleggen liturgie • Codificeren Misjna (170-220 nC), in 6 boeken • Interpretatie is niét gestopt door codificatie

6. Joodse traditie - ontstaan Talmoed • Interpretatie « scholen » (bet ha-midrash) onder leiding van Amoraim • thematische discussies (sugyot) • vele interpretatiemethoden (tekstuele + allerlei verborgen betekenissen) • ontstaan van een derde « laag » tekst: de Gemara • Codificatie ervan in de Talmoed (door de Amoraim) • 2 Talmoeds (Jeruzalem ca. 400 nC; Babylon 5e eeuw) • gelaagd: Torah = Misjna + Gemara = Talmoed • De uiteenlopende meningen worden opgenomen • Inhoud van de Halacha: voornamelijk plichtenleer • 613 mitzvot • verder secundaire plichten (gezeirah)

7. Joodse traditie - na de Talmoed • Interpretatie gaat door in de scholen • Rechstsbronnen buiten de Talmoed • uitspraken rabbinale rechtbanken; adviezen rabbijnen (psak) • Decreten (takannot) • Gewoonterecht (minhag) • adviezen van schriftgeleerden (divré sofriem) • Verhouding met recht van het land (Dhina de Malkhuta Dina) - vaak zelfbesturende lokale gemeenschappen • Nieuwe generaties schriftgeleerden in het Midden-Oosten: • Savoroim (6e eeuw) • Geonim (7e-11e eeuw): grote rabbijnse commentaren; eerste « codes » van wetten (vanaf 9e eeuw) • Joodse geleerdheid in nieuwe centra in West-Europa (vanaf 11e eeuw): Rishonim • glossatoren van de Talmoed: Rashi en de Tosafot (combineren verschillende interpretaties) • Spaanse school: instituten en novellen • compendia en codes, vooral Maimonides’ Mishneh Torah (1187) • De Acharonim (vanaf 16e eeuw) • Shulhan Arukh (« Code » van Joseph Caro, 16e eeuw)

8. Joodse traditie - talmoedisch recht • Personaliteitsbeginsel: • geldt enkel voor de joden • afstamming via de moeder • Rechtsbronnen: - rabbijnse arbitrale rechtscolleges • dominante rol van schriftgeleerden • geen hiërarchie in het leergezag: wetenschap van ontdekking van de wetten van de bovennatuurlijke morele orde • sociale ethiek (plichtenleer),transcendent model van gerechtigheid, geen inrichting van de samenleving • familierecht

9. Joodse traditie - moderne tijden • Stromingen vanaf 18e eeuw • Mitnagdim: traditionele schriftgeleerden • Chassidim: charismatische vorrmheidsbeweging • Maskalim: joodse verlichting (Haskalah) (o.a. Mendelssohn) • Vanaf 19e eeuw • Politieke achtergrond / antijudaïsme • Zionisme - terugkeer naa Israël • Rol religieus recht vandaag: • in landen met personaliteitsbeginsel • arbitraal • Stromingen vandaag • verschillende types orthodoxen • Masorti (gematigden) • Liberalen / reformisten (historisering van de Schrift)

10. Israël - hist. inleiding • Ottomaanse periode: • Milletler: personaliteitsbeginsel • Niet-familierecht: codificatie in Medjelle 1870 • Britse periode 1918-1948 • bij lacunes in bestaande recht: aangepast common law • deelcodificaties, bv. Civil wrongs ordinance • immigratie en clandestiene zelforganisatie • Einde Brits mandaat 15 mei 1948: • Israël roept onafhankelijkheid uit in deel van Palestina • Arabische inval: wapenstilstandslijn 1949 • gevolgen : Aliyah / Nakba • Rechtsontwikkeling • reeks constitutionele wetten vanaf 1958 • na Foundations of Law Act 1980 reeks deelcodificaties privaatrecht

11. Israël - instellingen Politieke instellingen • Parlementaire republiek / sterke positie uitvoerende macht • Knesset (éénkamerparlement) • Regering heeft ± residuaire bevoegdheid • Grondwet: • gespreid over meerdere Basic Laws • meestal wijzigbaar bij gewone meerderheid • wel toetsing wet aan de grondwet • Grondrechten: 2 Basic Laws 1992/1994: • Human dignity and liberty • Values of Israel as a Jewish and democratic state • Pijnpunten: religieuze rechtsregels; compromis in 4 punten • Gerecht: • Piramide aan gewone rechtbanken; bovenaan Hooggerechtshof • Familierecht grotedndeels bij religieuze rechtbanken per religie

12. Israël - privaatrecht • Gemengd rechtsstelsel (civil / common law) • continenatle systematiek • common law rechtsfiguren • invloed joods recht beperkt buiten familierecht • Rechtsbronnen • wetgeving primaire rechtsbron (niet enkel correctie common law) • tegelijk binding force of precedent • Grote rol van algemene rechtsbeginselen