Lyf og meðganga

1. Lyf og meðganga Magnús Jóhannsson prófessor

2. Fylgjan sem vörn Fram til 1940-50 var almennt talið að fylgjan verði fóstrið fyrir utanaðkomandi efnum • talað var um fylgjuþröskuld Upp úr 1940 fóru margir að efast um að fylgjan veitti mikla vörn Magnús Jóhannsson

3. Sagan • 1941 – utanaðkomandi efni, m.a. lyf, geta haft skaðleg á hrif á fóstur • 1941 – veiran sem veldur rauðum hundum getur skemmt fóstur • 1961 – talidómíð • 1970 – díetýlstilböstról (DES) • 1971-72 - áfengi Magnús Jóhannsson

4. Vansköpun • þetta vekur eðlilega mesta athygli þó svo að ýmislegt fleira geti gerst • efni sem veldur vansköpun er kallað teratogen • teratos (gr) þýðir ófreskja • orðið teratogen er farið að nota í víðari merkingu en áður Magnús Jóhannsson

5. Skemmdir á fóstri og barni • alvarlegar skemmdir - fósturdauði • vanskapanir • vanþroski fósturs • vanþroski/ofþroski einstakra líffæra • óeðlileg líkamsstarfsemi hjá nýbura • illkynja sjúkdómur hjá barni • truflun á andlegu atgervi barns Magnús Jóhannsson

6. Vansköpun • meiri háttar vansköpun • 2-3% fæðinga • minni háttar vansköpun • 14-(45)% fæðinga (skilgreining mjög á reiki) • vanskapanir vegna lyfja • um 1% allra vanskapana • alls 1-7 á ári á Íslandi vegna lyfja (ágiskun) • orsök vansköpunar er oftast óþekkt Magnús Jóhannsson

7. Vansköpun – skammtar og tími • skammtar • verkun á fóstur er skammtaháð • halda skal skömmtum í lágmarki • tími (frá getnaði) • lítil hætta fyrstu 2 vikurnar • vika 3 til 8 – organogenesis; mest hætta • eftir 12. viku er lítil hætta á vansköpun Magnús Jóhannsson

8. Aðrar raskanir • andlegur þroski • barn vangefið eða misþroska • greindarskortur • hegðunarraskanir • vanstarfsemi skjaldkirtils • nýrnaskemmdir • lélegur þroski tanna og beina • lungnaháþrýstingur hjá nýbura Magnús Jóhannsson

9. Lyfin • samtals um 1000 virk lyfjaefni á markaði • um 30 þeirra (ca. 3%) hafa þekkta eða grunaða skaðlega verkun á fóstur Magnús Jóhannsson

10. andrógen og östrógen alkylerandi lyf metótrexat karbamazepín warfarín díetýlstilböstról (DES) etanól flúkónasól joð litíum metimazól mísóprostól bólgueyðandi verkjalyf (NSAID) penicillamín fenýtóín renín-angíótensín lyf retínóíðar tetracýklín talidómíð valpóínsýra SSRI lyf bupropion Lyf sem sannanlega valda vansköpunum eða alvarlegum röskunum Magnús Jóhannsson

11. SSRI lyfin (paroxetín, flúoxetín, ...) – áhyggjuefni? • Kanadísk rannsókn sýndi aukna hættu á vansköpunum í hjarta ef paroxetín var notað á 1. þriðjungi meðgöngu • dýratilraunir benda til þess að þessi lyf geti truflað þroskun serótónín-kerfa í heila með langvarandi áhrifum á hegðun barnsins • tvær framsýnar rannsóknir á börnum mæðra sem notuðu lyfin á meðgöngu sýndu hvorki áhrif á námsgetu né hegðun • nýleg rannsókn sýndi aukna hættu á lungnaháþrýstingi nýbura eftir notkun lyfjanna á síðari hluta meðgöngu Magnús Jóhannsson

12. Reykingar og nikótínlyf • nýleg dönsk rannsókn (2006) virtist sýna að nikótínlyf væru hættulegri en reykingar • þessi rannsókn er alvarlega gölluð og allt bendir til að þessar niðurstöður séu rangar • af tvennu illu er mun skárra að konur noti nikótínlyf á meðgöngu en að þær reyki • reykingar: nikótín, koloxíð, benzpýren, o.fl. • nikótínlyf: nikótín • samkvæmt nýlegri rannsókn (2010) eykur búpropíon á miðri meðgöngu hættu á ofvirkni með athyglisbresti (ADHD) hjá barninu verulega (lítil rannsókn) Magnús Jóhannsson

13. In vitro og dýratilraunir • slíkar tilraunir hjálpa (mutagen, clastogen, teratogen) • þó ekkert finnist er lyfið þar með ekki öruggt • öll lyf sem valda skemmdum á manna-fóstrum valda svipuðum skemmdum í einhverri annarri dýrategund • venjulega er notast við rottur, mýs og kanínur (apar gefa ekki eins góða raun) – best samræmi milli niðurstaðna er við rottur Magnús Jóhannsson

14. Staða þekkingar varðandi lyf • in vitro og dýratilraunir eru alltaf gerðar á lyfjum • ekki er hægt að gera mannatilraunir • 36-86% kvenna nota lyf á meðgöngu • þessum upplýsingum má safna saman og tengja við skrár um fæðingargalla – þannig byggist smám saman upp þekkingargrunnur • staðreyndin er að fyrirliggjandi upplýsingar um flest lyf eru of litlar til að unnt sé að segja til um öryggi á meðgöngu með vissu Magnús Jóhannsson

15. Flokkun lyfja • til eru nokkur flokkunarkerfi til aðstoðar fyrir þá sem ávísa lyfjum: • Sænska kerfið (í FASS; 6 flokkar) • Ástralskt kerfi (byggir á því sænska) • kerfi FDA (þykir ópraktiskt) • nýtt Evrópskt kerfi er í þróun (byggir líklega á því sænska) • ekki má gleyma að sjúkdómurinn ómeðhöndlaður getur verið hættulegri en lyfin Magnús Jóhannsson

16. Líkindi á fósturskemmd • talidómíð og ísótretinóín • 20-30% (þessi tvö eru í sérflokki) • önnur lyf með staðfesta verkun á fóstur • miklu minni hætta, oft 1-5% • flest önnur lyf • sennilega lítil og stundum engin hætta Hvers vegna er þessi einstaklingsmunur? Magnús Jóhannsson

17. Ráðgjöf Mikilvægt að gefa m.a. upplýsingar um: • grunnáhættu í öllum þungunum • áhættu viðkomandi lyfs (sem kannski er lítil sem engin) • áhættu við ómeðhöndlaðan sjúkdóm Magnús Jóhannsson

18. Hvað með karlmenn? • vel er hugsanlegt að lyf eða önnur efni geti haft áhrif á sæðisfrumur sem leiði til fósturskemmda af einhverju tagi • talið er hugsanlegt að talidómíð í sæði geti borist til fósturs Magnús Jóhannsson

19. Hvað með náttúruefni? • á meðgöngu minnkar lyfjanotkun en notkun náttúruefna eykst • sum náttúruefni eru sannanlega hættuleg fyrir fóstrið og rannsóknir eru oftast mjög af skornum skammti Magnús Jóhannsson

20. Ítarefni • tvær nýlegar greinar: • medications in pregnancy 1.pdf • medications in pregnancy 2.pdf Magnús Jóhannsson

21. Kærar þakkir Magnús Jóhannsson