Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie http:/pgi.pl

1. AKTUALIZACJAPROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKADLA MIASTA BOLESŁAWIEC NA LATA 2010 – 2013Z UWZGLĘDNIENIEM LAT 2014 - 2017

2. Opracowany dokument jest aktualizacją Programu Ochrony Środowiska dla miasta Bolesławiec na lata 2005-2012, który został przyjęty uchwałą Nr XXXI/301/05 Rady Miasta Bolesławiec z dnia 23 lutego 2005 r. Przygotowane zostały dwa Raporty z realizacji Programu: za lata 2005-2006 oraz 2007-2008. Program nie jest aktem prawa lokalnego Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie http:/www.pgi.gov.pl

3. Wykonano również: Raport o stanie świadomości społecznej dotyczącej stanu i ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami na terenie miasta Bolesławiec - przeprowadzenie badań społecznych dla określenia wskaźników świadomości społecznej będących wskaźnikami monitorowania „Programu ochrony środowiska dla miasta Bolesławiec” Raport z realizacji w latach 2007-2008 Programu Ochrony Środowiska dla miasta Bolesławiec na lata 2005-2012 Prognozę oddziaływania na środowisko aktualizacji Programu ochrony środowiska

4. Cel Programu • podstawowy dokument zarządzania miastem w zakresie ochrony środowiska • wytyczna do tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi w działaniach związanych ze środowiskiem • przesłanka do konstruowania budżetu miasta i wieloletnich planów inwestycyjnych • płaszczyzna koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów działających w sektorze ochrony środowiska oraz podstawa do ubiegania się o fundusze celowe ze źródeł krajowych i Unii Europejskiej

5. Metodyka • Określenie diagnozy stanu środowiska przyrodniczego na terenie miasta Bolesławiec, zawierającej charakterystykę poszczególnych komponentów środowiska wraz z ich oceną • Określenie konstruktywnych działań mających na celu poprawę stanu aktualnego w zakresie ochrony środowiska poprzez przedstawienie celów strategicznych, celów długo- i krótkoterminowych oraz kierunków działań wraz z opracowaniem programów operacyjnych dla poszczególnych segmentów środowiska • Przedstawienie uwarunkowań realizacyjnych Programu w zakresie rozwiązań prawno-instytucjonalnych, źródeł finansowania, systemu zarządzania środowiskiem i Programem • Określenie zasad monitorowania efektów wdrażania Programu

6. Ustawa Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku Polityka ekologiczna państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016 Program ochrony środowiska dla województwa dolnośląskiego Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym Pozostałe uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne: obowiązujący system prawa ochrony środowiska w Polsce, w tym zobowiązań Polski przyjętych w zakresie ochrony środowiska w ramach procesu akcesji do Unii Europejskiej oraz innych zobowiązań międzynarodowych dokumenty koncepcyjne i strategiczne z obszaru ochrony środowiska i planowania przestrzennego na szczeblu wojewódzkim i krajowym strategie i polityki sektorowe (zwłaszcza w zakresie energetyki, energetyki odnawialnej, rozwoju regionalnego, edukacji ekologicznej, transportu, leśnictwa) dokumenty planistyczne dla miasta Bolesławiec Raporty z realizacji Programu ochrony środowiska za lata: 2005-2006 oraz 2007-2008.

7. Wody Wody Powietrze Przyroda i ochrona krajobrazu Hałas Zdrowie PEM Edukacja ekologiczna Powierzchnia Ziemi

8. Osiągnięcie zrównoważonego rozwoju miasta Bolesławiec, gdzie ochrona środowiska i jego walory stanowią nieodłączną część procesów rozwojowych Cel nadrzędny Programu

9. Priorytety ekologiczne Priorytet 1 • Ochrona jakościowa wód powierzchniowych i podziemnych oraz racjonalne wykorzystanie ich zasobów Priorytet 2 • Utrzymanie dobrej jakości powietrza atmosferycznego Priorytet 3 • Ochrona przed hałasem Priorytet 4 • Ochrona istniejących walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego

10. Ochrona przyrody i krajobrazu • Tereny zieleni miasta Bolesławiec to zabytkowe planty, parki i cmentarze, zieleńce oraz lasy komunalne (dawne parki leśne). • Powierzchnia terenów zieleni na terenie miasta wynosi ogółem 90 ha, w tym parki miejskie i zieleńce zajmują 26,5 ha, lasy komunalne - 63,8 ha. Uzupełniają je tereny zieleni towarzyszącej, tereny zieleni osiedlowej z placami zabaw, tereny ogrodów przydomowych, tereny obudowy biologicznej rzeki Bóbr oraz ogrody działkowe. • Zinwentaryzowano tutaj 51 gatunków i odmian gatunkowych wartościowych drzew, niektóre zaliczane do gatunków rzadkich w Polsce. • Stwierdzono niewielkie zróżnicowanie gatunkowe ssaków: 22 gatunków ssaków, w tym 9 chronionych (jeż zachodni, kret, ryjówka aksamitna, ryjówka mautka, rzęsiorek rzeczek, zębiełek karliczek, wiewiórka pospolita, wydra i łasica łaska) i 5 gatunków łownych (sarna, zając, lis, kuna leśna, kuna domowa). • Badania awiofauny wykazały występowanie na terenie Bolesławca 81 gatunków ptaków, w tym 76 gatunków lęgowych. • Bolesławiec jest miastem ubogim w gady i płazy. • Ustanowiono 15 pomników przyrody ożywionej (drzewa) i 6 pomników przyrody nieożywionej głazy) • Grunty leśne na terenie Bolesławca zajmują powierzchnię 420 ha (18,9% powierzchni miasta), z czego same lasy - 63 ha. Lesistość terenów położonych wokół Bolesławca, a w szczególności w kierunku północnym jest bardzo wysoka i wynosi około 50%. • Lasy nie tworzą zwartego kompleksu, lecz rozrzucone są w różnych częściach miasta, przyczyniając się do urozmaicenia krajobrazu. Lasy komunalne rozproszone są w 23 niewielkich kompleksach na terenie Bolesławca.

11. Tereny zurbanizowane i uprzemysłowione są szczególnymi obszarami, gdzie na stosunkowo niewielkim obszarze koncentruje się znaczna ilość różnorodnych czynników, niekorzystnie wpływających na roślinność i krajobraz • Zanieczyszczenie powietrza i gleb powodujące spadek odporności i zachwianie równowagi biologicznej (choroby i obumieranie wrażliwych gatunków roślin). • W wielu przypadkach to nowe inwestycje stwarzają zagrożenia dla drzew. • Spadek biologicznej odporności drzewostanów następuje w wyniku długoletniego stosowanie środków chemicznych (soli) do zwalczania śliskości na placach i ulicach. • Obniżanie poziomu wód gruntowych. • Zanik powiązań przyrodniczych • Ekspansja obcych gatunków drzew i krzewów oraz wkraczanie roślinności ruderalnej. • Nierównomierne rozmieszczenie obszarów zieleni urządzonej. • Presja zabudowy leżącej w bezpośrednim sąsiedztwie terenów zieleni • Presja rekreacyjna: wandalizm prowadzący do dewastacji parków (niszczenie wyposażenia, obiektów małej architektury, wykradanie roślin). • Realizacja ogrodzeń prywatnych działek, często prowadzi do ograniczenia ich roli jako korytarzy ekologicznych. • Właściwości gleb nasypowych (szczególnie nasypowo-gruzowych) oraz gleb chemicznie przekształconych nie zapewniają odpowiednich warunków do rozwoju roślinności • Konflikt interesów inwestorów i grup zainteresowanych ochroną krajobrazu. • Intensywna, niekontrolowana penetracja terenów bytowania zwierząt (m.in. lasów, parków, łąk, zieleni nadwodnej). • Płoszenie i tępienie zwierząt. • Znaczne ilości pożywienia dostępnego w miejscach jej przechowywania, w śmieciach i ściekach lub dostarczanego przez ludzi (np. dokarmianie zwierząt) • Inwestycje termomodernizacyjne i związane z nimi niszczenie miejsc bytowania i gniazdowania gatunków chronionych • Niska odporność na degradację większości lasów, z uwagi na ich mało zróżnicowaną strukturę wiekową i gatunkową

12. Cele, kierunki działań i zadania • Ochrona obszarów i obiektów chronionych oraz pozostałych przyrodniczo cennych • Rozwój Systemu Przyrodniczego Miasta • Ochrona walorów krajobrazu • Uwzględnianie wartości środowiska przyrodniczego w polityce przestrzennej i kierunkach rozwoju miasta • Poprawa stanu zdrowotnego lasów oraz wzrost różnorodności biologicznej systemów leśnych • Udostępnianie lasów społeczeństwu poprzez odpowiednie zagospodarowanie rekreacyjno-wypoczynkowe i edukacyjne • Zachowanie i zwiększanie istniejących zasobów leśnych

13. W celu dalszego, zorganizowanego powiększania terenów zieleni należy: • kontynuować inwentaryzacje i waloryzację istniejących terenów zieleni w Bolesławcu, • urządzać i modernizować tereny zieleni na osiedlach mieszkaniowych, • zobowiązać inwestorów do zakładania i utrzymania zieleni przyzakładowej bez względu na ich wielkość i własność, • zwiększać powierzchnię zieleni ulicznej, dążyć do zagospodarowania zielenią istniejących pasów drogowych oraz nowo realizowanych i modernizowanych ulic w mieście, • zwiększać obszary zieleni izolacyjnej, towarzyszącej obiektom oświaty, rekreacji i sportu, • na bieżąco uzupełniać wypadającą zieleń, • prowadzić prace pielęgnacyjne i konserwacyjne zadrzewienia miejskiego, • chronić istniejące korytarze ekologiczne oraz zwiększać powierzchnie połączeń miasta z terenami otwartymi. Istniejące korytarze ekologiczne będą miejscem urządzania zielonych ścieżek (tras rowerowych, ciągów spacerowych), • zadbać o stan zieleni tras komunikacyjnych o największym nasileniu ruchu. W pobliżu miejsc parkowania drzewa powinny być skutecznie zabezpieczone przed uszkodzeniami pni i systemu korzeniowego. Realizacja tego zadania należy do właścicieli parkingów na etapie budowy tych obiektów, • stworzyć warunki do przenikania wody opadowej do systemu korzeniowego drzew rosnących przy parkingach i ciągach komunikacyjnych, • zmniejszyć presję komunikacyjną wywieraną na ogrody działkowe przez uzupełnienie lub poszerzenie pasów zieleni izolacyjnej.

14. WODY • Główną rzeką przepływającą przez miasto Bolesławiec jest Bóbr, należący do zlewni Odry. • Oprócz Bobru, na terenie Bolesławca płynie jeszcze niewielki potok: Młynówka – prawobrzeżny dopływ Bobru. • W latach 2007 – 2008 na terenie miasta nie prowadzono badań jakości wód rzeki Bóbr. Punkt badawczo – kontrolny znajduje się 3 km na północ od granic miasta. • W 2008 roku rzeka Bóbr zaliczona została do II klasy – wody dobrej jakości. W 2008 roku Bóbr powyżej dopływu Bobrzycy wykazywał III klasę (wody zadowalającej jakości) w zakresie BZT5 oraz azotynów. Pozostałe badane parametry fizykochemiczne odpowiadały II lub I klasie. • W 2008 roku wody głównego zbiornika wód podziemnych występujące w trzeciorzędowej warstwie wodonośnej charakteryzowały się średnią lub wysoką jakością. • Woda pobierana ze studni przy ulicy Modłowej w Bolesławcu wykazywała II klasę czystości z uwagi na podwyższoną barwę, zwiększone stężenie żelaza i przewodnictwo właściwe. • Woda ze studni przy ulicy Łasickiej odpowiadała klasie Ib. Wody z poziomu wodonośnego górnej kredy (Stare Jaroszowice) zaliczono do wód wysokiej jakości - do klasy Ib.

15. Problemy: • Zaburzony bilans wodny na obszarach zurbanizowanych wynikający z nieprawidłowych relacji między wielkością opadów, infiltracją a spływem powierzchniowym, których konsekwencją jest redukcja zasilania poziomów wodonośnych i obniżanie się zwierciadła wód podziemnych, a także zmniejszanie się naturalnej retencji. • Prowadzenie odwodnień pod inwestycje. • Skumulowanie licznych źródeł zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych (zakłady przemysłowe, stacje i magazyny paliw, nieszczelności urządzeń kanalizacyjnych (w tym szamb), tereny magazynowania surowców, półproduktów i wyrobów gotowych, emisje pyłów i gazów, itd).

16. Cele, kierunki działań i zadania • Dążenie do osiągnięcia dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych pod względem jakościowym poprzez ich ochronę przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych, przemysłowych i rolniczych oraz współpracę ponadlokalną • Rozwój i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska, szczególnie w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków • Dążenie do relatywnego zmniejszenia zużycia wody w gospodarstwach domowych, przemyśle i rolnictwie • Zapewnienie wszystkim mieszkańcom miasta odpowiedniej ilości i jakości wody do picia • Zwiększenie retencji zlewni

17. likwidacja źródeł zanieczyszczenia – punktowych, obszarowych i liniowych. Głównym czynnikiem zagrażającym czystości wód jest nieuporządkowana gospodarka ściekowa, w tym ściekami opadowymi, stąd tez priorytetowym działaniem będą inwestycje z tego zakresu oraz porządkujące użytkowanie wody, • kontrola stanu technicznego zbiorników bezodpływowych (szamb), • konserwacja, remonty i modernizacja istniejących ujęć i stacji uzdatniania wody, • konserwacja i remonty i modernizacja istniejących sieci wodociągowej (kolektorów głównych i sieci rozdzielczych), • budowa nowych odcinków kanalizacji, • budowa przydomowych oczyszczalni ścieków dla posesji rozproszonych, • uporządkowanie i modernizacja gospodarki ściekowej w zakładach przemysłowych • ograniczenie zanieczyszczeń niesionych w spływach opadowych • rozbudowa istniejącego systemu odprowadzenia wód opadowych. • ograniczanie uszczelnienia terenu przy realizacji nowych inwestycji w zakresie zagospodarowania przestrzennego, • informowanie mieszkańców Bolesławca o konieczności oszczędzania wody w gospodarstwach domowych oraz o możliwościach relatywnego zmniejszania jej zużycia, np. poprzez stosowanie perlatorów, wykorzystaniu wód opadowych, itp.,

18. Jakość powietrza • Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza na terenie miasta są: • źródła komunalno – bytowe: ciepłownia miejska, kotłownie lokalne, indywidualne paleniska domowe, emitory z zakładów użyteczności publicznej. Mają one znaczący wpływ na lokalny stan zanieczyszczenia powietrza. Emitują najczęściej zanieczyszczenia pyłowe i gazowe. • źródła transportowe – emisja zanieczyszczeń następuje na niskiej wysokości, tworząc niską emisję. Główne zanieczyszczenia to: węglowodory, tlenki azotu, tlenek węgla, pyły, związki ołowiu, tlenki siarki • pylenie wtórne z odsłoniętej powierzchni terenu • zanieczyszczenia alochtoniczne, napływające spoza terenu miasta, zgodnie z dominującym kierunkiem wiatru. • Jednym z największych źródeł zanieczyszczenia powietrza na terenie miasta jest tzw. niska emisja, czyli emisja pochodząca ze źródeł o wysokości nie przekraczającej kilku - kilkudziesięciu metrów wysokości. • Na obszarze miasta znajduje się około 41 zakładów posiadających źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza. • Na terenie miasta Bolesławiec do 2007 roku prowadzone były badania jakości powietrza w jednej mobilnej stacji pomiarowej przy ul. Chrobrego. Badania (pomiary pasywne) wykonywane były przez WIOŚ w zakresie: PM10 (wskaźnikowo), NO2, SO2 i ozon. W 2008 roku badania wykonywane były na stacjach pomiarowych położonych w rejonie miasta: we Wleniu, Jeleniowie i Czerniawie.

19. W wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2008 rok dla zanieczyszczeń mających określone poziomy dopuszczalne strefę bolesławiecko - lwówecką zakwalifikowano do klasy A (bez przekroczonych standardów emisyjnych). Dla zanieczyszczeń mających określone poziomy docelowe w wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2008 rok obszar strefy otrzymał klasę A według kryterium ochrony zdrowia. • Na obszarze całego województwa (strefa dolnośląska) wystąpiło przekroczenie poziomu docelowego dla ozonu według kryterium ochrony zdrowia. W wyniku klasyfikacji, strefa dolnośląska otrzymała klasę C. • W związku z powyższym istnieje ustawowy wymóg (art. 91, pkt 5 ustawy Poś) opracowania Programów Ochrony Powietrza dla ozonu (strefa dolnośląska). • Dla pozostałych zanieczyszczeń, dla których określone są poziomy docelowe (arsen, kadm, nikiel oznaczane w pyle PM10) normy były dotrzymane. • Jakość powietrza atmosferycznego na terenie miasta Bolesławiec jest dobra i z roku na rok ulega poprawie. Dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń nie są przekraczane.

20. Cele, kierunki działań i zadania • Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze źródeł komunalnych, szczególnie tzw. niskiej emisji • Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze źródeł przemysłowych • Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze źródeł komunikacyjnych • racjonalizacja procesów wytwarzania i użytkowania energii (przechodzenie z opalania węglem na gaz, olej, energię elektryczną lub energię odnawialną), • wzrost energooszczędności poprzez stosowanie zabiegów termoizolacyjnych, • modernizacja lub przebudowa systemów ogrzewania– szczególnie lokalnych kotłowni oraz indywidualnych palenisk domowych, • rozwój miejskiej sieci ciepłowniczej, • instalowanie urządzeń ochronnych, wdrożenie nowych technologii, zmiana technologii produkcji, • budowa obwodnicy miasta, kierowanie ruchu tranzytowego z ominięciem miasta, • tworzenie stref z zakazem ruchu określonych typów pojazdów, w szczególności pojazdów ciężkich, • tworzenie pasów zieleni izolacyjnej w sąsiedztwie głównych szlaków komunikacyjnych, • rozwój zintegrowanego systemu transportu publicznego, • kontynuacja programu budowy systemu ścieżek rowerowych, • kształtowanie właściwych zachowań społecznych

21. Hałas Do głównych źródeł hałasu kształtujących klimat akustyczny na terenie miasta należą: • komunikacja samochodowa i kolejowa, parkingi, zajezdnie autobusowe, zakłady przemysłowe, rzemieślnicze i usługowe, obiekty publiczne związane z hałaśliwą działalnością: stadion, tereny zabaw, dyskoteki, kluby muzyczne, imprezy okolicznościowe: koncerty, występy uliczne, tereny budowy. • Klimat akustyczny na terenie miasta w największym stopniu kształtują źródła komunikacyjne, głównie trasy ruchu samochodowego oraz magistrala kolejowa E30 z Legnicy przez Chojnów, Bolesławiec i Węgliniec do Zgorzelca. • Na terenie miasta Bolesławiec nie jest prowadzony stały monitoring hałasu, a struktura ekspozycji na hałas nie jest jeszcze w pełni rozpoznana. • Badania hałasu, przeprowadzone w 1996 roku wykazały, że na ponadnormatywny hałas, wyższy niż 65 dB narażonych było 41% mieszkańców Bolesławca. • Sytuacja uległa znacznej poprawie po wybudowaniu drogi średnicowej, która przejęła ruch tranzytowy z drogi nr 4 na ulice Cieszkowskiego i Wróblewskiego oraz Autostrady A4. • Ostatnie, wyrywkowe badania hałasu prowadzone były w latach 2004 – 2005. Wskazują one, że poziomy dźwięku środków komunikacji drogowej są wysokie i wynoszą 60 - 80 dB, przy wartościach progowych poziomów hałasu w środowisku w otoczeniu budynków mieszkalnych do 67 dB w porze nocnej i do 75 dB w porze dziennej. • Brak rozeznania, ilu mieszkańców miasta narażonych jest aktualnie na hałas przekraczający wartości dopuszczalne w miejscu zamieszkania.

22. Cele, kierunki działań i zadania • Ograniczanie hałasu na terenach, gdzie jest on odczuwalny jako uciążliwy, szczególnie na terenach gęstej zabudowy mieszkalnej • Ochrona ludności miasta przed oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego • usprawnianie ruchu drogowego, • budowa nowych odcinków dróg z zapewnieniem właściwej ochrony przed hałasem już w fazie realizacji inwestycji, • modernizacja nawierzchni istniejących, • zasadzenie pasów zwartej zieleni izolacyjnej (gęste krzewy i drzewa) lub montaż ekranów akustycznych, • stosowania odpowiednich materiałów budowlanych o odpowiedniej izolacyjności akustycznej, • modernizacji urządzeń wytwarzających hałas w zakładach, • właściwej lokalizacji obiektów, które mogą być potencjalnym źródłem hałasu, na terenach wyznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego

23. Edukacja ekologiczna • Kontynuacja i rozszerzanie działań edukacyjnych z zakresu ochrony środowiska w przedszkolach, szkolnictwie wszystkich szczebli oraz dla ogółu mieszkańców Bolesławca • Wspieranie merytoryczne działań z zakresu edukacji ekologicznej • Zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji na temat stanu środowiska i działań na rzecz jego ochrony • Uświadomienie mieszkańcom Bolesławca możliwości poprawy stanu środowiska poprzez własne działania

24. Jaki jest stan środowiska w mieście Bolesławiec62% mieszkańców odpowiedziało, że średni. 17% respondentów uważa, że stan środowiska w Bolesławcu jest dobry, tyle samo – ze zły. 4% osób przyznało, że nie zastanawiało się nad tym zagadnieniem

25. Czy w porównaniu z ostatnimi latami stan środowiska w mieście jest: lepszy –39% respondentów,taki sam – 35%,gorszy – 17%,nie wiem – 9%.

26. Co jest najbardziej uciążliwe dla środowiska w Bolesławcu?

27. Który z elementów środowiska jest najbardziej przekształcony i zagrożony:

28. Jakie inwestycje w ochronie środowiska na terenie miasta są najpilniejsze? Można było wybrać maksymalnie 5 odpowiedzi

29. Jaka jest dotychczasowa działalność władz miasta w zakresie ochrony środowiska? niewystarczająca – 56%,wystarczająca – 32%,nie wiem – 4%,brak działań – 3%,bardzo dobra – 3%

30. Od czego zależy poprawa środowiska w mieście (można było wybrać kilka odpowiedzi) od całej społeczności Bolesławca – 74%,od zwiększenia aktywności władz lokalnych w tej dziedzinie – 65%,ode mnie samego – 56%,od poprawy finansów miasta i państwa – 35%,od nikogo – 4%

31. Dziękuję za uwagę