İŞ GÜVENLİĞİ ve MEVZUATLAR Asbest İle Çalışılan İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği

1. İŞ GÜVENLİĞİ ve MEVZUATLARAsbest İle Çalışılan İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hazırlayan: Yaşar KARAÇAM Güneş AYANOĞLU Hakan KARGI

2. Asbest ile alakalı söküm, yıkım, tamir, bakım, uzaklaştırma çalışmalarında asbest tozuna maruziyetlerinin önlenmesi ve bu maruziyetten doğacak sağlık risklerinden korunması, sınır değerlerin ve diğer özel önlemlerin belirlenmesi

3. Asbest Nedir ? • Çeşitli silikat minerallerinin milyonlarca yıl önce yüksek basınç,sıcaklık ve kimyasal etkilere maruz kalması sonucunda oluşturduğu kristalize bir grup minerale verilen isimdir.

4. Asbest • Asbest türleri arasında en tehlikeli olanları amfibol grubuna giren asbestlerdir. Bu tür asbest lifleri iğnemsi yapıda, sert, ve kırılgandır. Amfibol grubunda yer alan asbest türlerine göre daha az tehlikeli olan krizotil türü asbestin lifleri esnek, dayanıklı ve ipeğimsidir

5. Asbest Liflerinin Özellikleri • Esneklik • Yanmazlık • Sürtünme ve aşınmaya karşı dayanıklılık • Kimyasallara karşı dayanıklılık • Düşük termal iletkenlik • Düşük elektrik iletkenliği

6. Uygulama Alanı • Asbestli çimentodan mamul borular, • Asbestli çimentodan mamul levhalar, Kaplama malzemeleri • Sürtünme malzemeleri Ambalaj ve ambalaj dolgu malzemesi • Kağıt Plastik malzemeler, Çatı kaplama malzemeleri, Tekstil malzemeleri

7. İkame Maddeler • Asbeste maruziyetin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri, ikame maddelerin araştırılmasına hız vermiştir. 1986 sayılı ILO sözleşmesinde de asbestin yerine sağlığa daha az zararlı veya zararsız maddelerin ikame edilmesi öngörülmektedir. Asbest yerine kullanılabilecek insan yapımı elyaflar (men madefibre) asbestin kullanıldığı sektörlerde kullanılmaya başlanmıştır.

8. Endüstride kullanılan ikame maddeler başlıca beş grupta toplanabilir: • Silika Grubu • Kaplanmamış Cam Elyaf Grubu • Kaplanmış Cam Elyaf Grubu • Aromatik Poliamid Bileşikler • Seramik Grubu • Bu grupların yanı sıra PBT

9. Asbest Üretimi • Rusya, Kanada, Çin, Brezilya, Zimbabwe, Kazakistan ve Yunanistan önemli üreticilerdir.

10. Sağlık Güvenlik Riskleri • Asbest vücuda solunum ve sindirim yoluyla alınmaktadır. • Asbest sadece solunum yoluyla vücuda girdiğinde hastalık yapabilmektedir. • Sebep olduğu hastalıklar, beniğn (iyi huylu) veya maliğn (kötü huylu) olabilmektedir.

11. Asbest • Hiç sigara içmeyen ve endüstriyel ilişkisi olmayan kişilerde akciğer kanser riski 1 kabul edilirse, bu oran günde20 sigara içenlerde 45'e, hemsigara içen ve hem de asbest tozu soluyanlarda ise 92 katına çıkmaktadır. Kanserojen olan sigara ve asbest birlikte olduğu zaman insan sağlığı için çok tehlikeli bir mineral olabilmektedir.

12. Bildirim • İşveren, anılan Yönetmelik kapsamına giren işyerini çalışmaya başlamadan önce Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bildirmekle yükümlüdür. • Bildirimde aşağıdaki hususlar yer alacaktır: • İşyerinin ticari unvanı ve adresi, • Kullanılan veya işlenen asbestin türü ve miktarı, • Yapılan / Yapılacak olan işler ve kullanılan prosesler, • Çalışan sayısı, • İşe başlama tarihi ve işin tahmini süresi, • Asbest söküm uzmanı belgesi, • Asbest söküm çalışanı belgesi, • Çalışanların maruziyetini önlemek için alınan tedbirler.

13. Asbest • İşçiler ve/veya temsilcileri, bakanlığa yapılan bildirimle ilgili belgeleri görme hakkına sahiptir. • Çalışma şartlarındaki asbest tozuna maruziyeti önemli ölçüde artıracak her değişiklikte işveren yeniden bildirimde bulunmak zorundadır.

14. Asbest Korunma İlkeleri • Asbest ve asbestli malzemelerle yapılan çalışmalar mümkün olan en az sayıda işçi ile yapılacaktır. • Çalışma sistemi asbest tozu çıkarmayacak şekilde, bu mümkün değilse çıkan tozun ortama yayılması önlenecek şekilde tasarlanacaktır. • Asbest içeren çalışmaların yapıldığı yerler ve ekipman, temizlik ve bakım işlerinin düzenli ve etkili şekilde yapılacaktır.

15. Sınır Değer • İşveren, gerçekleştirilecek çalışmalarda çalışanların maruz kaldığı havadaki asbest konsantrasyonunun, sekiz saatlik zaman ağırlıklı ortalama değerinin (ZAOD-TWA) 0,1 lif/cm3’ü geçmemesini sağlar.

16. Sınır Değerin Aşılması • Sınır değerin (işçilerin maruz kaldığı havadaki asbest konsantrasyonunun, sekiz saatlik zaman ağırlıklı ortalama (twa) değerinin 0,1 lif/cm3’) aşılması halinde; • Sınır değerin aşılmasının nedenleri tespit edilerek asbest konsantrasyonunun bu değerin altına inmesi için gerekli önlemler derhal alınacaktır. İşçilerin korunması için uygun önlemler alınıncaya kadar etkilenmiş alanda çalışma yapılmayacaktır. • Alınan önlemlerin yeterli olup olmadığını belirlemek için ortam havasında tekrar asbest konsantrasyonu ölçümü yapılır.

17. Sınır Değerin Aşılması • Maruziyetin diğer önlemlerle azaltılmasının mümkün olmadığı ve ancak solunum sistemi koruyucusu kullanılarak sınır değere uyumun mümkün olduğu hallerde, işçilerin koruyucu ile çalışmaları süreklilik arz etmeyecek ve her bir işçinin çalışacağı azami süre önceden belirlenecek ve bu süre kesinlikle aşılmayacaktır. Koruyucu kullanılarak yapılan çalışma süresince, fiziki şartlar ve iklim şartları dikkate alınarak ve işçilerin veya temsilcilerinin görüşleri de alınarak uygun dinlenme araları verilecektir.

18. Yıkım ve Tamir – Bakım İşleri • İşveren yıkım veya tamir-bakım işlerine başlamadan önce, asbest içerebilecek malzemeleri belirlemek için bina veya tesis sahibinden de bilgi alarak gerekeni yapacaktır. Herhangibiryapıveyamalzemede asbest bulunduğu şüphesi varsa Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik hükümleri uygulanacaktır.

19. Söküm ve Yıkım İşleri • Teknik önlemler alınmasına rağmen, havadaki asbest konsantrasyonunun değeri aşabileceği yıkım, söküm, uzaklaştırma, tamir ve bakım gibi belirli işlerde; işçilerin korunması için işveren, özellikle aşağıda belirtilen önlemleri alacaktır: • Uygun solunum sistemi koruyucusu ve diğer kişisel koruyucu ekipman ile bunları kullanacak işçiler belirlenecektir.

20. Söküm ve Yıkım İşleri • Sınır değerin aşılması ihtimali olan yerlere uyarı levhasıkonulacaktır. • Asbest veya asbestli malzemeden çıkan tozun tesis veya çalışma alanı dışına yayılması önlenecektir. Yukarıda belirtilen işlere başlamadan önce, alınacak tedbirler hususunda işçilerin veya temsilcilerinin görüşleri alınacaktır.

21. Asbestle Çalışabilme İş Planında Özellikle; • Asbest veya asbestli malzemenin uzaklaştırılması işlemleri, bu malzemelerin yerinde kalmasından daha büyük bir risk oluşturmuyorsa, yıkıma başlanmadan önce asbest veya asbestli malzemelerin bina ve tesislerden uzaklaştırılması gerekir.

22. Asbestle Çalışabilme İş Planında Özellikle; • Gereken durumlarda, uygun solunum sistemi koruyucusu ve diğer kişisel koruyucu ekipman sağlanması, • Asbestin yıkım veya uzaklaştırılması işleri tamamlandığında, işyerinde asbeste maruziyet riski kalmadığını belirten bir belge düzenlenmesi hususları yer alacaktır.

23. Asbest Yapılacak eğitim korunma ve güvenlik yönünden özellikle aşağıdaki hususlarda işçilerin gerekli bilgi ve beceriyi kazanmaları sağlanacaktır; • Asbestin özellikleri ve sigara içmenin olumsuz etkilemesi de dahil asbestin sağlığa etkileri, • Asbest içermesi muhtemel malzeme ve ürünlerin türleri, • Asbeste maruz kalınabilecek işlemler ve bu maruziyeti en aza indirmek için alınacak koruyucu tedbirlerin önemi,

24. Asbest • Güvenli çalışma şekli ve yöntemi ile koruyucu ekipman, • Uygun solunum sistemi koruyucusu seçimi, bunların koruma şekli ve koruma derecesi ve uygun şekilde kullanılması, • Acil durum işlemleri, • Atıkların uzaklaştırılması • Gerekli tıbbi muayeneler

25. Alınması Gereken Önlemler • Asbest veya asbestli malzemeyle yapılan çalışmalarda aşağıdaki önlemler alınacaktır. • Asbestle çalışılan yerler; • İşaretli uyarı levhaları konulacaktır. • Bu yerlere, görevli olanlar dışındaki işçilerin girmesi önlenecektir. • Sigara içilmeyecektir.

26. Alınması Gereken Önlemler b) Yeme içme için ayrılan yerlerde asbest tozu ile kirlenme riski bulunmayacaktır. c) Asbestle çalışılan işyerlerinde; • İşçilere uygun koruyucu iş elbiseleri verilecektir. • Koruyucu elbiseler işyeri dışına çıkarılmayacaktır. Elbiseler işyerinde veya bu tür temizlik işlerinin yapıldığı yerlerde temizlenecek, ancak elbiseler işyerinden kapalı kaplar içerisinde çıkarılacaktır.

27. Alınması Gereken Önlemler • Koruyucu elbiseler ile işçilerin kendilerine ait elbiseleri ayrı ayrı yerlerde muhafaza edilecektir. • İşçilere uygun el ve yüz yıkama yerleri, tozlu işlerde duş sağlanacaktır. • Kullanılan koruyucu malzemeler, özel olarak belirlenmiş yerlerde saklanacak, her kullanımdan sonra kontrol edilip temizlenerek, tamir ve bakımı yapılacaktır. Yukarıda belirtilen önlemler işçilere herhangi bir mali yük getirmeyecektir.

28. Asbestle Çalışılan İşlerinde Sağlık Gözetimi İşçiler aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak sağlık gözetimine tabi tutulacaktır: • Asbestle çalışacak her işçinin çalışmaya başlamadan önce genel sağlık durumu değerlendirilecek ve Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Ek’inde belirtildiği şekilde, özellikle göğüs muayeneleri ile diğer tetkik ve kontrolleri yapılacaktır.

29. Asbestle Çalışılan İşlerinde Sağlık Gözetimi • ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK kapsamındaki işleri ilk defa yapacak kişinin, önce işyeri hekimi tarafından genel sağlık durumu değerlendirilir ve Ek-I’de belirtildiği şekilde, özellikle solunum sistemi muayeneleri başta olmak üzere genel sistemik fizik muayene ile diğer tetkik ve kontrolleri yapılır. İşyeri hekimi, risk değerlendirmesi ve ölçüm sonuçlarını dikkate alarak çalışanların sağlık durumlarını değerlendirir ve değerlendirme sonucuna göre akciğer radyografilerini uygun sürelerle tekrarlar, bu süre 2 yılı aşamaz. • Sağlık gözetiminden sorumlu hekim; muayene ve tetkiklerin sonucuna göre, işçinin asbeste maruz kalacağı işlerde çalıştırılmaması da dahil, her türlü koruyucu ve önleyici önlemleri belirleyecek ve önerilerde bulunacaktır.

30. Mevcut bilgilere göre serbest asbest liflerine maruziyet aşağıdaki hastalıklara sebep olabilir: - Asbestoz - Mezotelyoma - Akciğer kanseri (bronşiyalkarsinom) - Mide-bağırsak kanseri İşyeri hekimi ve/veya diğer sağlık personeli, asbeste maruz kalan çalışanların her birinin maruz kalma durumunu ve çalışma şartlarını izlemekle yükümlüdür. Çalışanların sağlık muayeneleri, iş sağlığı prensip ve uygulamalarına uygun şekilde yapılır ve en az aşağıdaki hususları içerir. • 1) Çalışanın mesleki ve tıbbi özgeçmişi ile ilgili kayıtlarının tutulması, • 2) Her çalışanın genel sistemik fizik muayenesi ve özellikle solunum sistemi muayenesini, • 3) Yukarıda belirtilen muayeneler yapılırken gerekli gizlilik esasına dikkat edilmesi, • 4) 35x35 standart akciğer radyografisinin veya dijital akciğer radyografisinin çekilmesi, • 5) Solunum fonksiyon testinin yapılması (Solunan havanın hacmi ve hızı). Uygun olarak yapılan sağlık gözetimi sonucunda, çalışanın sağlığında şüpheli durum saptandığında, hekim mevzuata uygun olarak çalışanın ileri tetkiklerinin yapılmasını ve ilgili uzman tarafından değerlendirilmesini isteyebilir. Ayrıca çalışana sağlık durumu ile ilgili bilgi verilir. Benzer biçimde maruz kalan diğer çalışanların sağlık durumu da gözden geçirilir. Yapılan sağlık gözetimi ile ilgili olarak her çalışanın kişisel sağlık kaydı tutulur ve güncellenir. Bu kayıtlar gizlilik esasına uygun olarak ve gerektiğinde incelenebilecek şekilde saklanır. İşyeri hekimi, iş sağlığındaki gelişmeleri göz önüne alarak balgam sitoloji testi, bilgisayarlı tomografi, tomodansitometri gibi daha ileri tetkikler isteyebilir.

31. Asbestle Çalışılan İşlerinde Sağlık Gözetimi • İşçilere maruziyetin sona ermesinden sonra da yapılması gereken sağlık değerlendirmeleri ile ilgili bilgi verilecektir.Hekim, maruziyetin bitmesinden sonra sağlık gözetiminin devam etmesi gereken süreyi belirleyebilir. • İşçi veya işveren sağlık muayene ve tetkiklerinin yeniden yapılmasını isteme hakkına sahiptir.

32. Asbestle Çalışılan İşlerinde Kayıtların Tutulması Asbestle çalışılan işyerlerinde işverenler aşağıda belirtilen kayıtları tutmak ve bunları saklamakla yükümlüdürler: • İşveren, asbest veya asbestli malzeme ile çalışanların yaptıkları işleri, çalışma süresini ve maruziyet miktarını belirten kayıtları tutacaktır. doktor veya sağlık konusunda yetkili kişiler bu kayıtları inceleyebilirler. işçiler kendilerine ait kayıtların bir örneğini alabilirler. İşçiler ve/veya temsilcileri de kayıtlar hakkında isimsiz genel bilgileri alabilirler.

33. Asbestle Çalışılan İşlerinde Kayıtların Tutulması • Kayıtlar, maruziyetin sona ermesinden sonra en az 40yıl süreyle saklanacaktır. • İşyerinde faaliyetin sona ermesi halinde işveren belirtilen kayıtları Çalışma ve sosyal Güvenlik Bakanlığına vermek zorundadır.

34. Soru - Cevap Soru-1 İşveren, Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik kapsamındaki çalışmalarda çalışanların maruz kaldığı havadaki asbest konsantrasyonunun, sekiz saatlik zaman ağırlıklı ortalama değerinin (ZAOD-TWA) ….. lif/cm3’ü geçmemesini sağlar. Cümlesinde noktalı yere aşağıdakilerden hangisinin gelmesi gerekir? a)0,015 b)0,75 c)0,1 d)1,025

35. Soru - Cevap Soru-1 İşveren, Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik kapsamındaki çalışmalarda çalışanların maruz kaldığı havadaki asbest konsantrasyonunun, sekiz saatlik zaman ağırlıklı ortalama değerinin (ZAOD-TWA) ….. lif/cm3’ü geçmemesini sağlar. Cümlesinde noktalı yere aşağıdakilerden hangisinin gelmesi gerekir? a)0,015 b)0,75 c)0,1 d)1,025

36. Soru - Cevap Soru-2 Aşağıdaki asbestle çalışılan işyerlerinde alınacak önlemlerden hangisi yanlıştır? a) İşçilere uygun koruyucu iş elbiseleri verilmelidir. b) Koruyucu elbiseler işyeri dışına çıkarılmamalıdır. c) Koruyucu elbiseler ile işçilerin kendilerine ait elbiseler aynı yerde muhafaza edilmelidir. d) İşçilere uygun el ve yüz yıkama yerleri, tozlu işlerde duş sağlanmalıdır.

37. Soru - Cevap Soru-2 Aşağıdaki asbestle çalışılan işyerlerinde alınacak önlemlerden hangisi yanlıştır? a) İşçilere uygun koruyucu iş elbiseleri verilmelidir. b) Koruyucu elbiseler işyeri dışına çıkarılmamalıdır. c) Koruyucu elbiseler ile işçilerin kendilerine ait elbiseler aynı yerde muhafaza edilmelidir. d) İşçilere uygun el ve yüz yıkama yerleri, tozlu işlerde duş sağlanmalıdır.

38. Soru - Cevap Soru-3 Asbest ve/veya asbestli malzeme içeren binalar, yapılar, atölyeler, fabrikalar ve diğer tesisler veya gemilerdeki söküm ve yıkım işlerine başlamadan önce bir………yapılacaktır. Cümlesinde noktalı yere aşağıdakilerden hangisinin gelmesi gerekir? a)İş planı b)Risk planı c)Tehlike planı d)Maruziyet planı

39. Soru - Cevap Soru-3 Asbest ve/veya asbestli malzeme içeren binalar, yapılar, atölyeler, fabrikalar ve diğer tesisler veya gemilerdeki söküm ve yıkım işlerine başlamadan önce bir………yapılacaktır. Cümlesinde noktalı yere aşağıdakilerden hangisinin gelmesi gerekir? a)İş planı b)Risk planı c)Tehlike planı d)Maruziyet planı

40. Soru - Cevap Soru-4 Asbestle Yapılan Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik kapsamına giren çalışmalarda, çalışanların akciğer radyografileri en fazla ne kadar sürede bir tekrarlanır? A) Altı ayda bir B) Yılda bir  C) İki yılda bir D) Üç yılda bir

41. Soru - Cevap Soru-4 Asbestle Yapılan Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik kapsamına giren çalışmalarda, çalışanların akciğer radyografileri en fazla ne kadar sürede bir tekrarlanır? A) Altı ayda bir B) Yılda bir  C) İki yılda bir D) Üç yılda bir

42. Soru - Cevap Soru-5 "Asbestle Yapılan Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğe göre, havadaki asbestin ölçülmesinde, uzunluğu ......mikrondan daha büyük, eni......mikrondan daha küçük ve boyu eninin......katından büyük olan lifler hesaba katılır.” Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yerlere gelebilecek en uygun ifadeler aşağıdakilerden hangisidir? A)5-3-3 B)3-5-3 C)3-5-2 D)5-5-3

43. Soru - Cevap Soru-5 "Asbestle Yapılan Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğe göre, havadaki asbestin ölçülmesinde, uzunluğu ..5..mikrondan daha büyük, eni..3..mikrondan daha küçük ve boyu eninin..3..katından büyük olan lifler hesaba katılır.” Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yerlere gelebilecek en uygun ifadeler aşağıdakilerden hangisidir? A)5-3-3 B)3-5-3 C)3-5-2 D)5-5-3

44. TURGUT ÖZAL ÜNİVERSİTESİFen Bilimleri Enstitüsüİş Sağlığı ve Güvenliği Tezsiz Yüksek Lisans ProgramıİSG-503 İş Güvenliği ve Mevzuatlar Beni Dinlediğiniz İçin Teşekkür Ederim Yaşar KARAÇAM