KAY 361 Türk İdare Tarihi

1. KAY 361 Türk İdare Tarihi Ders 8 Konular: Osmanlı Eyalet İdaresi Osmanlı Şehirleri ve Ulaştırma Okuma: Ortaylı, 2007, sf. 250-260, 279-318.

2. Osmanlı Eyalet İdaresi • Machiavelli’ye göre her parçası hükümdarın otoritesine sıkı sıkıya bağlı bir ülke olan Osmanlı İmparatorluğu zaptedilemez ama bir zaptedilirse idaresi çok kolaydır. • Kolayca zaptedilmiş ama hiçbir işgalci kolayca tutunamamıştır. • 16. Asır’dan beri Osmanlı yönetiminde belli bir desantralizasyon göze çarpar. • Geleneksel devlet ve toplum düzeninin bir sonucu

3. Geleneksel Toplumun Özellikleri • Ulaşım ve haberleşme teknolojisinde organik enerjiden yararlanılır. • Taşımacılıkta katır ve deveden, ulaştırmada insan ve attan • Güçlü bir merkezi denetim kurulmamıştır. • Mali yönden özerk birimlerden oluşur.

5. Geleneksel Toplumun Özellikleri-2 • Taşradaki birimler bağımsız olarak ekonomik zenginlikten yoksundur. • Kurak, bereketsiz topraklar • Bürokrasinin kadroları azdır. • Uzmanlaşma bulunmaz. • Buna karşın eyaletler coğrafi olarak oldukça büyüktür. • Böyle bir devlet düzenine merkeziyetçi denemez.

6. İlk Devirlerde Osmanlı Eyalet İdaresi • İki yetkili yönetici tayin edilirdi. • Bir bey (ilk dönemde subaşı) sultanın icrai otoritesini temsil ederdi. • Sultanın hukuki otoritesini temsil eden bir de kadı • Eyalet idaresinde ikili bir denge • Ülke genişledikçe bu sistem yetersiz kaldı. • 19. Asıra kadar sancak, temel idari birimdi. • Tımar sisteminin temel birimi • Tanzimat’tan sonra taşra, vilayetlere bölündü.

7. İlk Devirlerde Osmanlı Eyalet İdaresi-2 • 14. Asır başında Rumeli’de , bu asrın sonunda Anadolu’da fetihler artınca sancaklar üzerinde bir kontrol ve eşgüdüm birimi olarak eyaletler kuruldu. • Eyaletlerin başına beylerbeyi atandı. • 15. ve 16. Asırlarda sancak hala temel idari birimdi. • Askeri, idari ve mali yönden sancak birimi temel birim • Eyalet kadısı yoktu.

8. İlk Devirlerde Osmanlı Eyalet İdaresi-3 • Hızlı fetihler sonucunda eyalet sayısı arttı. • 1520’de 6 eyalet varken, 1610’da bu sayı 32’ye çıktı. • İmtiyazlı beylikler bu sayıya dahil değildi. • Eflak-Boğdan, Erdel, Kırım Hanlığı, Mekke Şerifliği

9. İlk Devirlerde Osmanlı Eyalet İdaresi-4 • Tımar sistemi ve örfi kanunların uygulanmadığı özerk eyaletler de vardı. • Mısır, Bağdat, Habeşistan, Basra gibi • Yine de bu eyaletlerde yeniçeri garnizonları, kadı ve defterdarlar vardı • Merkeze “salyane” denen yıllık bir vergi öderlerdi. • Beylerbeyi bir kral naibi gibi mahalli beyler üzerinde denetim kurardı.

10. İlk Devirlerde Osmanlı Eyalet İdaresi-5 • Doğu Anadolu’da sancak idaresi aşiret şeyhlerine verilmişti (Ocaklık, Yurtluk Sistemi) • Şehirleşme az, halk göçebe • Hükümet bazı yerlere kadı tayin ederdi. • Bu aşiretler belli sayıda askerle orduya katılırdı.

11. Eyalet Düzeni ve Alt Birimleri • Beylerbeyi eyaletin paşa sancağında otururdu. • Beylerbeyi kethudası ve tezkirecisi gibi memurlarıyla beylerbeyi divanını oluştururdu. • Eyaletin mali işlerini tımar defterdarı ve hazine kethudası yürütürdü. • Sınır eyaletlerinin beylerbeyleri merkeze danışmadan bazı diplomatik kararlar alabilirlerdi.

12. Eyalet Düzeni ve Alt Birimleri-2 • Sancakların alt birimi olan kazalarda subaşı ve kadı bulunurdu. • Kazaların alt kademesinde de tımarlı sipahilerin bulunduğu köyler vardı. • Eyaletlerin içeriği ve sayısı sürekli değişmiştir. • Toprak artışı ve azalışına bağlı olarak • 19. Asırda bazı liman şehirlerinin (İzmir ve Selanik gibi ) gelişmesi ve ulaşım ağlarındaki değişmeler

13. Eyalet Ordusu • Beylerbeylerinin hizmetkarları ve muhafız alayları 16. Asır’dan sonra kalabalıklıklarından beslenemeyip soygunlara başladılar. • 15. ve 16. Asırlarda eyalet ordusu kapıkulu ordusundan çok daha kalabalıktı. • Eyalet ordusu bozuldukça kapıkulu ordusunun önemi arttı. • 17. Asır sonuna kadar Osmanlı ordusunun önemli bir bölümünü de imtiyazlı eyaletlerden gelen askerler oluşturmuştur.

15. Osmanlı İmtiyazlı Eyaletleri 1. Eflak-Boğdan • Çağdaş Romanya’nın bir kısmı ile Moldavya • Haraç karşılığı milli hanedanların yönetimine bırakılmışlardı. • Mahalli beylerin seçimi ve padişahın onayı • 1711 Prut Savaşı’ndan sonra statüleri değişti. • İki bölgeye de Fener Rum aristokrasisi içinden beyler tayin edildi. • 1861’de iki bölge Romanya Prensliği oldu. • 1878’de bağımsız krallık haline geldi.

16. Osmanlı İmtiyazlı Eyaletleri 2. Erdel Beyliği • Kısmen Macaristan, kısmen Romanya’da bulunan Transilvanya (orman boyu) bölgesi • 1526 Mohaç Savaşı’ndan beri içişlerinde bağımsız imtiyazlı bir beylik oldu. • Krallık, mahalli beylerin seçimi ve padişahın onayı ile • 1683 Viyana bozgunu ile burada Osmanlı nüfuzu azaldı. • 1699 Karlofça Antlaşması ile Avusturya’ya bırakıldı. • Osmanlı Yönetimi Macar ulusal kültürünü ve protestanlığını korudu.

17. Osmanlı İmtiyazlı Eyaletleri 3. Dubrovnik • Adriyatik kıyısında bir şehir cumhuriyeti • 15. Asır’dan beri Osmanlı himayesine girerek Venedik ve diğer İtalyan şehir devletlerinden korundu. • Güney Slav ve Rönesans kültürünün kaynaştığı yerlerden biri oldu. • 1815’de Avusturya’ya geçti.

18. Osmanlı İmtiyazlı Eyaletleri 4. Kamuk Şamhalı • Kuzey Kafkasya’daki dağ kabilelerini kontrol eden emir 5. Hicaz Emirliği • Peygamber soyundan gelen Mekke Şeriflerine bırakılmıştı. • Osmanlı Garnizonunun gözetimi altındaydı. • Bedevi kabilelerinin kontrolünden sorumluydu.

19. Osmanlı İmtiyazlı Eyaletleri 6. Kırım Hanlığı • Osmanlı hakimiyetine 1475’de girdi. • Kefe Sancağı doğrudan merkeze bağlandı. • Buradaki vali ve garnizon gözetim ve denetim yapardı. • Hanlık, Cengiz soyundan gelen Giraylar Hanedanı’nın elindeydi. • Osmanlı soyu tükenirse tahta aday hanedan • Kimin tahta geçeceğine padişah karar verirdi. • Han, mahalli beylerle beraber karar verirdi. • Her yetişkin erkek süvariydi. • Osmanlı ordusunun en büyük destek kuvveti

20. 6. Kırım Hanlığı • Osmanlı egemenliği altında göçebelikten tarım toplumuna geçildi. • Daha 18. Asır’da Bab-ı Ali’den önce ordu ve diğer alanlarda Avrupa usulü reform yapıldı. • 1783’de Ruslarca işgal edildi. • Osmanlı Sultanı’nın hilafet hakları saklı kaldı.