SİNİR , KAS VE İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARINDA BESLENME

1. SİNİR, KAS VE İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARINDA BESLENME Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU

2. SİNİR SİSTEMİ HASTALIKLARINDA BESLENME • Beslenme beyin-sinir sisteminin gelişiminde önemli rol oynar. • Beyin gelişiminin 1/3’ü anne karnında, 2/3’ü yaşamın ilk yıllarında olur.

3. Protein ve yağlar  • myelin kılıfının onarımı, • sinir hücresi metabolizmasında

4. Na, K ve diğer elektrolitler  • Serebrospinal sıvıyı etkiler, • Sinir hücrelerinin uyarılma yeteneğini arttırır.

5. B grubu vitaminler • Sinir sistemimetabolizmasında rol oynar. • Özellikle tek karbon metabolizmasında rol alan B vitaminlerinin (Folik asit, B 6, B 12) yetersizlikleri ciddi sorunlar yaratır. • Yaşlılarda bu vitaminlerin vücuttaki düzeyleri azalmaktadır.

6. Yaşlılarda; • Atrofik gastirit mide boşalma hızının yavaşlaması intrinsik faktör salınımının azalması mide ve ince barsağın üst bölümünde pH yükselmesi başta folik asit ve B12 olmak üzere vitamin biyoyararlılıklarının azalması ortaya çıkar • Bu vitaminler aracılığıyla metioninden s-adenosil (SAM) oluşmakta, bu s-adenosil homosisteine(SAH) o da homosisteine dönüşmektedir. Homosisten tekrar methionine dönüşür. Bu dönüşümler çift yönlüdür.

7. Bu vitaminler yetersiz olduğunda homosistein metilleşemediği için SAH birikmekte, bir çok metilasyon tepkimesi inhibe olmaktadır. • Homosistein yüksekliği vasküler hastalık, felç, tromboz riskini arttırır, sonuçta bilişsel işlevlerde azalma olur. • Depresyonu olan ve Alzheimerli hastalarda homosistein düzeyi yüksek, serum folik asit ve B12 düzeyi düşük bulunmuştur.

8. Beyin çalışması BMH’nin bebeklerde % 44’ünü, yetişkinlerde %19’unu kapsar. • Yetersiz- dengesiz beslenmeye bağlı olarak unutkanlık, huzursuz olma, düzensiz düşünme ve zeka gelişiminde yetersizlik gibi sorunlar olur.

9. Malnütrisyon, • İyot eksikliği, • Demir yetersizliği, • Gebelik öncesi ve sırası folik asit yetersizliği, • Doğuştan metabolizma hastalıkları BEYİN GELİŞİMİ VE SİNİR SİSTEMİNDE BOZUKLUKLARA YOL AÇMAKTADIR !

10. Merkezi sinir sisteminin çalışması kesintisiz glikoz sağlanmasını ve tüm besin öğelerinin yeterli tüketilmesini gerektirir. Kan şekerinin normal düzeyde tutulması bilişsel performansta önem taşır.

11. Nevrit ve Polinevrit • B1, B6 ve Pantotenik asit yetersizliğinde görülebilir. • B12 ve niacin yetersizliğinde de oluşur. • Özellikle alkolikler risk grubudur. • Tüm B grubu vitaminler fazla verilir. • Bazen paranteral yolla vitamin desteği gerekir.

12. CVH Başlıca risk faktörleri • Hipertansiyon • Diyabet • Kalp yetmezliği • Sigara içimi • Koroner arter hastalığı • Şişmanlık

13. Öneriler • Zayıflatıcı, tuzsuz diyet, sıvı sınırlaması • Doymuş yağlar sınırlanır • Antioksidanlar arttırılır. • K vitamini alımı belli düzeyde tutulur. • Uygun fiziksel aktivite önerilir.

14. Epilepsi Bir çok nedeni olabilir. B6 eksikliği, Pb ve alkole bağlı zehirlenmeler de etkendir. Nöbetler ketojenik diyetle kontrol edilebilir. Günümüzde hem ketojenik diyet, hem de antikonvülsant ilaçlar beraber kullanılmaktadır.

15. Antikonvülsant ilaçların uzun süre kullanımı karaciğerde D vitamini metabolizmasını hızlandırarak kalsiyum emilimini bozar ve yetişkinlerde osteomalasi, çocuklarda raşitizm yapabilir. D vitamini eklemesi yapılmalıdır. • Bu ilaçların folik asitle de antogonist etkileşimi olduğundan ek vitamin tabletlerinde folik asit bulunmamalıdır.

16. Ketojenik Diyet Nedir? • Yüksek yağlı diyettir. Günlük enerjinin % 80-90’ ı yağdan karşılanır. • Yüksek yağlı olması uygulamayı zorlaştırır. • Yağların % 90’ı, proteinlerin % 50’si ketojeniktir • Yağ asitlerinin glikoza oranı 2/1 olduğunda ketozis oluşur. Kontrol için 3/1 daha sonra 4/1’e çıkarılır. Proteinler en az gereksinim düzeyinde verilir. CHO’lar büyük ölçüde sınırlanır.

17. MCT kullanımı ketozisi kolaylaştırır.Uygulama: • Hastalara1-3 günler sadece su (500-1000 ml) verilir. Açlıkta ketosis kolay oluşur. • Sonra 3/1 ketojenik / antiketojenik diyet, • Daha sonra da 4/1 ketojenik / antiketojenik diyete geçilir. • Sonuç alındıkça yağ oranı azaltılıp protein ve CHO arttırılır.

18. Karpal Tunnel Sendromu: • Eritrositlerde glutamik okzalasetik amino transferaz (GOAT ) aktivitesi azalır. • 2 mg ek pridoksin verildiğinde belirtiler azalmış, 100 mg’a çıkıldığında tümüyle iyileşmiştir. • B6’dan zengin olan karaciğer, böbrek, et, kurubaklagiller, bulgur, yeşil sebzeler, patates, kuru meyveler bol verilir.

19. Alzheimer Hastalığı • Hem çevresel, hem genetik faktörlerin hastalıkla ilintisi vardır. • Çevresel faktörlerden metaller serbest radikal üretiminde rol alırlar. Fe, Al, Hg, Pb, Zn ve Cu’ ın hastalıkla ilişkisi olabileceği düşünülmektedir. • Hastalarda protein ve lipit oksidasyonuna bağlı ürünlerin arttığı gözlenmiştir. • B6, folik asit veya Mg yetersizliklerinde de beyin dokusunda değişmeler gözlenmesine karşın kesin ilinti kurulamamıştır.

20. Öneriler; • Serbest radikal tutucu antioksidantların (Vitamin E, C, malatonin, flavonoidler, karotenoidler) tedaviye yardımcı olduğu bulunmuştur. (Bol meyve-sebze) • İştah azalması ve yemek yemeyi unutmaya karşı önlem alınmalıdır. • Besin değeri yoğun, hacmi az besinlere yer verilmelidir. • 400 I.U E vitamini farklı zamanlarda günde 4 kez verilebilir.

21. İnflamatuvar tepkimelerin olumsuz etkilerini düşünerek inflamasyonu arttıran n.6 çoklu doymamış yağların azaltılarakn.3 çoklu doymamış yağların arttırılması önerilmektedir. n.3’lerden zengin balıklarda ağır metal birikmesi olabileceğinden önerilmemektedir. Max EPA gibi saf hazır balık yağı preparatları kullanılabilir.

22. Psikiyatrik Bozukluklar • B1 , Niacin, Folik asit, B12 ,ve C vitamini eksiklikleri ile ilgili olduğu belirtilmiştir. • Şizofrende 3-6 g nikotinik asit olumlu etki yapıyor. • Psikiatrik bozukluklara bağlı olarak bireyde anormal yeme davranışı da olabilmektedir. Şişmanlık veya anoreksiya nervosa gibi. • Bu hastalıklarda hastanın kabullenebileceği, yeterli-dengeli, özellikle B ve C vitaminlerinden zengin diyet uygulanmalıdır.

23. Multiple Sklerozis • Hayvanlarda Cu eksikliği ile ilgili, insanlarda değil. • Beyinde lesitin ve diğer lipitlerde azalma görülmüş, S/P oranı artmış, plazma ve eritrositlerde linoleik asitin azaldığı gözlenmiştir. • Linoleik asit (n.6)olumlu etki yapıyor. • n.3 yağların da birlikte verilmesi öneriliyor. • Diyette S/P = ¼ olarak tutulur. n. 6/ n.3 = 5-7 olmalıdır. Akşamları sıvı sınırlanır.

24. Migren • Çikolata (feniletilamin), • Kırmızışarap (histamin), • Eski peynir (tramin) nöbeti başlatıyor. • MSG, nitritler ve aspartam da olumsuz etkili. • Kafeinin olumlu etkisi var. • Bireyin kendini tanıması gerekiyor.

25. Parkinson Hastalığı • Nedeni çevresel (virüs, travma, toksin) ve genetik faktörler. • Dopamin azalır. • Kullanılan Levadopa ilacının yan etkileri olur. • Protein alımı ayarlanır. Gündüz az, akşam bol protein verilir. 0.75 g/kg düzeyinde tutulur. 7 g protein gündüz, kalanı akşam verilir (ilacın taşıma sürecinde nötr a.a.lerle antagonist etkileşimi var) • Antioksidantlar oksidatif stresi azaltmak için bol verilir. • n.6’lar azaltılır. Zeytinyağı kullanılmalıdır.

26. YANIKLARDA BESLENME • 10 Yanık Epidermis tabakasında oluşur. Kızarıklık var. • 20 Yanık Kıl foliküllerini içeriyorsa derin, değilse yüzeysel • 30 Yanık Derinin tüm tabakalarını içerir. • 40 Yanık Vücutta karbonlaşma olur.

27. Çocuklarda vücut yüzeyinin %10’undan fazlası • Yetişkinlerde vücut yüzeyinin %15’inden fazlası yanmışsa HASTANEDE TEDAVİ GEREKİR.

28. Yanıklı Hastalarda Oluşan Metabolik Değişiklikler • Vücut Sıvısı:Şoku önlemek için verilen sıvı tedavisiyle vücut sıvısı aniden artar. 2 gün sonra diürez başlar. • Protein : Doku harabiyeti ve enfeksiyon nedeniyle - N dengesi oluşur. Üre sentezi artar, N alımıdüşer. • CHO:İyileşen yaranın en büyük enerji kaynağı glikozdur. Glikoz sentezi ve glikoneogenesis artar. Alanin en çok kullanılan a.a.

29. Yağ :Lipolizin artmasıyla serbest y.a. ve trigliseritler yükselir. • Elektrolitler: Hücre dışı sıvılar hemen kaybolur. Hücreler arası su ve elektrolit kaybı oluşur. Buharlaşma ile de 8 lt/gün sıvı kaybolur. Eğer sıvı verilmezse Na birikir. (Hipernatremi) • Serum K değişir. Hipokalsemi oluşur. • İştahsızlık ve iyileşmenin gecikmesine bağlı serum Zn düşer.

30. Fazla sıvı verilen hastalarda ve antiasit verilmesi durumunda hipofosfatemi oluşur. • Mg düşüklüğüne bağlı adale kasılması ve psikiyatrik sorunlar oluşur. • Vücut yüzeyinin %30’dan fazlasının yandığı durumlarda metabolik hız %100-400 artar. İstirahat halindeki harcama 3345 Kalori, iyileşme döneminde %10 (haftada) azaltılır. • Günde 250g aminoasit, 360g yağ yıkılmakta. • Artan vücut ısısı da doku yıkımına ve zayıflamaya yol açar.

31. Diyet Tedavisi • İlk 3 gün: I.V. tedavisi Ringer laktat (Na laktat, Na klorür, CaCl2, KCl bulunur.) Plazma tranfüzyonu veya kolloid şekilde protein verilir (Hiperalimantasyon) • 3-5. günler: Diürez olur. Ağızdan sıvı ve yumuşak diyete başlanır. Ayran-süt, muhallebi (yumurtalı), yoğurtlu çorbalar, meyve suları komposto verilir. Aldığı-çıkardığı takip edilir.

32. 6-15. günler: Enerji, protein, A-C vitamini, CHO’lar ve B vitaminleri bol önerilir. Mineraller de bol olmalıdır. Öğün sayısı arttırılır. • Dinlenme durumundaki bireyin enerji gereksinimi hesaplanmasında; 25 k.kal/kg + 40 k x vücut yanık yüzeyi % si formülü kullanılır. • Enerji / N oranı 150 / 1 olmalıdır. Her 150 kalori için 1 g N, yani 6.25 g protein verilir. Kullanım oranıyüksek iyi kaliteli proteinler uygundur.

33. 1-2 g /gün C vitamini • Kaloriye uygun B vitaminleri verilir. • Hacmi az enerji ve proteini yoğun besinler verilir. • Sıvı ve elektrolit için şekerli taze meyve suları, limonata, pekmezli yoğurt yedirilmelidir.

34. KEMİK ve EKLEM HASTALIKLARINDA BESLENME • Kemikler organik kısım ve minerallerden oluşur. • Organik kısımda kollajen, mineral olarak da kalsiyum tuzları temeli oluşturur. • Sürekli değişim halindedir.

35. Değişimde rol oynayan osteoklastlar kemiklerden mineral ve organik kısmın çekilmesini sağlarken, osteoblastlar boşalan yerlere mineral ve organik öğelerin yerleşmesini sağlar. • Paratiroid hormon osteoklastları uyarırken östrojen PTH’a engel olur. • Kalsitonin ise osteoklastların aktivitesini engeller.

36. Büyüme çağında yapım yüksektir. • 25 yaşında doruğa ulaşır. • Erkeklerde daha fazladır. • 40 yaşından sonra yılda yaklaşık % 1-2 kemik kaybı olur. Menapozla hızlanarak % 2-3’e çıkar. Menapozdan 10-15 yıl sonra azalarak % 1’e iner. • Kadınlar kemik kütlesinin % 45-50’sini, erkekler ise % 20-30’unu kaybeder.

37. Artritler İltihaplanma ; • yağ asitleri, • prostoglandinler • Leukotrinlerle ilgilidir. • Prostoglandinler n.6 ve n.3 çoklu doymamış yağ asitlerinden sentezlenirler. • Linoleik asitten (n.6) PGE-2 serileri • EPA’dan (n.3) ise PGE-3 sentezlenir. PGE-2 iltihap oluşumunda rol alır.

38. Romatoid Artrit • Metabolik hız arttığından bol enerji verilir. • Proteinler bol (1.5-2 g/kg) verilir. • n.3 yağlar arttırılır.(1.8 g EPA tableti) • B6 ve C vitamini düzeyleri düşük olduğundan eklenir. • Osteomalasia ve osteoporoz sık görüldüğünden Ca ve D vitamini arttırılır. • Kanda Cu ve seruplazmin düzeyi artar, olumlu.

39. Zn ve Se düzeyi düşükse de ekleme ? • Su ve tuz tutumu olursa kısıtlama yapılır. • Kortikosteroid tedavisinde Na kısıtlaması, K artırımı uygun olur. • Yüksek dozda kullanılan aspirinin sütle değil suyla alınması önerilir.

40. Osteoartrit • Şişmanlarda iki kat daha fazla görülür. • Enerji sınırlaması yapılır. • Yeterli Ca için yağsız süt ürünleri kullanılır. • Ek D vitamini veya balık yağı önerilir. • Kortikosteroid tedavisi alan hastaların diyetlerinde Na kısıtlanır, K arttırılır.

41. Gut • Pürin metabolizması bozulmuştur. Kanda ürik asit yükselir. Primer gut  Metabolizma bozukluğu sonucu, Sekonder gut Şişmanlık, diyabet, koroner arter hastalığı, kronik böbrek hastalığı nedeniyle oluşur.

42. Diyet İlkeleri: • Pürinden zengin besinler azaltılır veya tamamen diyetten çıkarılır. • Et, balık, kümes hayvanları akut atak döneminde verilmez. • Ataktan sonra günde 60 g pürin verilir. • Süt, yumurta, peynir en uygun protein kaynağı.

43. Besinlerin Pürin İçerikleri (mg/100 g besin) • Serbest grup (0-15 mg) Süt ve türevleri Peynir, Yumurta, Ekmek, Tahıllar, Şeker, Meyveler, Sebzelerin bazıları • Orta derecede pürin içerenler (50-150 mg) Et, balık, tavuk, Kurubaklagiller • Fazla derecede pürin içerenler (150-300 mg ) Sakatatlar, Av etleri, Küçük balıklar, Havyar, Ançuez

44. Yağlar azaltılır. (%20-25). Böbrekten ürik asit atımını azalttığı için. • Ayrıca idrar alkali yapılır, • Bol sıvı önerilir (kristallerin atımı için), • Alkol hiperürisemi yaptığından verilmez. • Kahve ve çayın yapısındaki metil pürin, vücuttaki pürini etkilemez. • Çoğu şişman olduğundan zayıflatılır.

45. Osteoporoz • Hareketsiz kişilerde, malabsorbsiyonlarda, menapozdan sonra sık görülür. Başlıca oluşum faktörleri: • Kalıtım ve ırk • Yaş ve cinsiyet • Kemik yapımı sürecinde doruk kütlede düşüklük • Kalsiyum atımını arttıran ilaçların kullanımı (antikonvülsan, kortikosteroid)

46. Kalsiyum emilimini azaltan ilaçlar (tetrasiklin, antasit) • Aşırı protein tüketimi, (idrarla Ca atımını arttırır) • Aşırı fosfor tüketimi, (idrarla Ca atımını arttırır) • Aşırı tuz tüketimi (idrarla Ca atımını arttırır) • Aşırı kafein tüketimi (idrarla Ca atımını arttırır)

47. Sigara içmek ( kalsiyum emilimini azaltır, kan kortizol düzeyini arttırarak aktif D 3 oluşumunu azaltır) • Çevresel kontaminantlar (Pb, Cd, Al) • Çeşitli hastalıklar (hipertiroidizm, diyabet, böbrek yetmezlikleri, emilim bozuklukları) • Paratiroid hormon bozukluğu

48. Korunma • Her yaşta, özellikle de büyüme ve gelişme çağında yeterli D vitamini ve kalsiyum alınmalı, • Aşırı protein tüketiminden kaçınılmalı, Diyet enerjisinin % 12-15’i proteinden sağlanmalı. Uygun kalsiyum / protein oranı  20/1 ( mg/g). • İdrarda asit artışı kalsiyum atımını arttırmakta, özellikle kükürtlü aminoasitler etkili, et,tavuk, yumurta asiti arttırır, meyve-sebze azaltır. Meyve ve sebzeler ayrıca potasyumdan zengindir, potasyum da kalsiüriyi azaltır.

49. Aşırı fosfor tüketiminden kaçınılmalı, • Güneş ışınlarından yeterli düzeyde yararlanılmalı, • BKİ 20-25 arasında tutulmalı, hatta menapozdan sonra 25’i biraz geçmesi daha olumlu. • Sert sular içilmeli, özellikle flor içeriği düşük sular kullanılmamalı. • Aşırı tuz tüketilmemeli (en fazla 5 g/gün) • Sigara, alkol içilmemeli, • Kafein içeren çay, kahve ve kola tüketimi sınırlandırılmalı • Uygun bir fiziksel aktivite yapılmalı.

50. Tedavi • Menopoz başlangıcında progesteron-ostrojen verilebilir. • Kalsiyum (1200 mg/gün), flor bol verilir. • Güneşe çıkmayanlara 400 I.U D vitamini verilir. • 500 g yoğurt-süt gereksinimin ancak yarısını karşılar. • Tuz, çay-kahve alımı sınırlanır. • BKİ 25-26 civarında tutulur. • Hareket önerilir.