van natuurlandschap tot risicomaatschappij

1. van natuurlandschap tot risicomaatschappij Lio-dag, Amsterdam, 2011

2. Geografen: We kunnen er niet omheen • Het wereldnieuws staat bol van aardrijkskundige onderwerpen • In de laatste weken veelal met negatieve berichten: • Japan: Aardbeving/Tsunami (natuurgeweld) • 18.000 doden, vele gewonden en psychologisch en materiaal leed • Libië: machtsbelangen (geo-politiek) • Reeds honderden doden, gehele land in staat van beroering

3. VOORAF Een korte geschiedenis: De geografie van de dood

4. Desastreuze natuurrampen CRED (boek p. 208): 6367 geregistreerde natuurrampen 1974-2003: • 34% overstromingen • 29% stormen • 10% aardbevingen • 2% vulkaanuitbarstingen

5. Maar vergelijk dat eens met de omvang van ‘man-made disasters’ Hongersnoden ten gevolge van politieke blunders, opzet, of overheidscrisis:

6. Met epidemieën…

7. En oorlogen…. Norman Davies `Europe A History` (1997): • 1e wereldoorlog: 8 miljoen militairen en 5 miljoen burgers stierven door oorlogsgeweld • 2e wereldoorlog: • Militairen: 14 miljoen doden • Burgers Sovjet Unie: 27 miljoen doden • Burgers in Europa buiten de Sovjet Unie: 27 miljoen doden • Maar denk ook aan: • Japans-Chinese oorlog 1937-1945: 20 miljoen doden

8. “Statistics of democide” (Rummel) • USSR 1917-1987: 50-100 miljoen doden door politiek en militair geweld en door ‘politieke hongersnood’ • China 1900-1949: 42 miljoen doden door geweld en ‘politieke hongersnood’ • China 1949-1987: 73 miljoen doden door politiek geweld en ‘politieke hongersnood’ • Turkije 1918-1923: massamoord op ca 4 miljoen Armeniers en Grieken En de lijst is nog veel langer……… (“Eén dode is een tragedie, een miljoen doden slechts statistiek” (Stalin)

9. Natuur vs Man-made disasters 20ste eeuw Aantal doden tgv politiek geweld/hongersnood 188 miljoen (Mathew White: The Historical Atlas of the 20th century) Aantal doden tgv natuurrampen: (‘maar’) 3,5 miljoen (MUNICH RE)

10. Maar: plaats het wel in een totaal demografisch perspectief...

11. “Aardrijkskunde is geschiedenis voor beginners” • tekst op toiletdeur A-gebouw Roeterseiland, Universiteit van Amsterdam • overige teksten op die deur blijven jullie bespaard

12. Geografen: ontwaakt! • Historici slagen er in een veel grotere vakbekendheid te realiseren dan geografen • Terwijl de media bol staan van aardrijkskundige vraagstukken • Die inmiddels grotendeels door niet-geografen worden ingevuld en geclaimd • Waarbij geografen die er in participeren zich niet als geograaf bekendmaken

13. Voorbeeld NWO programma: Vulnerability, Adaptation and Mitigation (VAM) • Sub-programma: Abrupt climate change (consequenties van ophouden Golf Stroom): • Commissie: 2 economen, 1 psycholoog, 1 jurist, 1 bioloog, 1 geograaf • Essay-schrijvers: 4 economen, 3 sociologen, 3 milieukundigen, 2 juristen, 0 geografen

14. Geografen: neem de kern van je vak weer serieus! • Veel aardrijkskundige vragen gaan over de problemen bij de relatie tussen mens en milieu • Met verbindingen tussen lokaal en mondiaal (schaalniveaus) • Met een noodzakelijke band tussen fysische, biologische/ecologische, economische, politieke en sociaal-culturele aspecten • En met een centrale rol voor instituties en institutionele dynamiek

15. Sluit aan bij actuele discussies over de Risicomaatschappij • Ulrich Beck: 1986 Risikogesellschaft: auf dem Weg in eine andere Moderne. • Vertaald: 1992 Risk Society: Towards a new modernity Tradionele samenleving • Natuurlijke gevaren moesten door de menselijke rede worden ‘getemd’ Laat-moderne samenleving  risicomaatschappij • Risico’s juist door de menselijke rede veroorzaakt

16. Kenmerken Risicomaatschappij • Maatschappelijke verhoudingen (welvaart, bezit) worden niet meer op de eerste plaats bepaald door klassenverhoudingen, maar door de verdeling van risico’s over maatschappelijke groepen • ‘Ecologische’ en ‘technologische’ risico’s en onzekerheden vereisen voortdurende zelfreflectie (‘reflexive modernization’) • En ze vereisen nieuwe ‘governance’ instituties die flexibel moeten zijn, maar wel robuust (‘resilient’) en samenhangend (‘coherent’) • En met koppelingen tussen schaalniveaus, van individu/lokaal tot mondiaal

17. 2008: Basis voor een boek • Drie hoofdauteurs: sociaal-geografen • Bijdrages van 29 anderen: 6 sociaal-geografen, 2 fysisch geografen, 1 geoloog, 3 milieukundigen, 1 civiel-technicus, 1 sociaal-bosbouwkundige, 2 planologen, 1 demograaf, 4 (milieu)economen, 3 sociologen, 2 politicologen, 1 filosoof, 1 psycholoog, 1 futuroloog • Met voorwoord van Ruud Lubbers

18. Opzet boek: zes hoofdstukken • Homo Sapiens zwermt uit • De tastbare wereld om ons heen: de natuur als hulpbron • De omgang met de natuur • Als de natuur verandert: de klimaatkwestie • De natuur als acuut gevaar: rampen • De natuur als avontuur: risico’s en buitenkansen

19. 1 Homo Sapiens Zwermt Uit • De lange migratiegeschiedenis van de mensheid: genografie; domesticatie; landschapsvorming en verval; diversiteit in menselijke dichtheden • Infectieziekten • Wereldbevolkingsvraagstuk • Verstedelijking

21. 2 De tastbare wereld om ons heen: de natuur als hulpbron • Eigendoms-instituties van natuurgebruik; agrarisch draagvlak; hulpbronnen en welvaart • milieugebruiksruimte en –waarden • ecologische voetafdruk • wereldvoedselvoorziening • waterschaarste • energievoorziening • Vernieuwbare energie

23. 3 De omgang met de natuur • Natuurpercepties; natuurbeleid; beleidshistorie inzake de natuur • aaibare landschappen • toerisme • werelderfgoed • waterbeheer en ruimtelijke ordening

25. 4. Als de natuur verandert: de klimaatkwestie • Klimaatverandering als maatschappelijke kwestie; variaties in gevolgen • signalen van klimaatverandering • de modelleurs van Systeem Aarde • klimaatverandering en overstromingen • mondiaal beleid

27. 5. De natuur als acuut gevaar: rampen • De aardbeving van Lissabon als ‘trigger’ van de Verlichting; hoe de natuur rampen aanricht; verbreiding van natuurrampen • dijken en veiligheidsillusies • vulkanen en aardbevingen • natuurrampen ‘natuurlijk’?

29. 6. De natuur als avontuur: Risico’s en buitenkansen • Nadruk op risico’s; veiligheidsvoorzieningen; risicoprofielen • risico’s als kans om te laten zien wie je bent • leven met risico’s • risicosamenleving en duurzaamheid

31. Geografen: verover je vak terug • Erken dat geografische vraagstukken inmiddels het vakterrein zijn geworden van tal van wetenschappen • Zorg ervoor dat je in je geografische onderwijs en onderzoek die brede kennis integreert • Streef er naar dat je de resultaten presenteert onder het label ‘geografie/Aardrijkskunde’ • Zoek veel bewuster de publieke ruimte op om de resultaten te presenteren • En doe dat dus ook in het Nederlands

32. 2010: Basis voor een website www.geonatris.eu • Online hoofdstukken van het boek gratis te downloaden • Actueel nieuws en inzichten van wetenschappers, praktijkexperts & docenten • lesmateriaal

33. Dank voorjullieaandacht! Lio-dag, Amsterdam, 2011